گروه اقتصاد کلان: رییس سازمان برنامه و بودجه کشور در پی دستور رئیس جمهور مبنی بر محاسبه کسری بودجه در سه ماهه نخست سال، عنوان کرد میزان کسری بودجه برای تدوین متمم لایحه بودجه ۱۴۰۲ پس از ارسال جداول از سوی مجلس مشخص خواهد شد.
به گزارش روزنامه تجارت، ابراهیم رئیسی در هفته دوم فروردین‌ماه امسال خطاب به سازمان برنامه و بودجه کشور تأکید کرد که با توجه به نامگذاری امسال به نام «مهار تورم ، رشد تولید» میزان کسری بودجه سریعاً در سه ماهه نخست سال محاسبه شود. اهمیت این نکته اینجاست که کسری بودجه دولت‌ها یکی از علل اصلی بروز تورم در کشور است؛ به همین دلیل دولت سال گذشته تلاش کرد تا لایحه‌ای تراز با منابع قابل تحقق تدوین و به مجلس ارسال کند اما در جریان بررسی لایحه بودجه، تغییراتی در لایحه ایجاد شده که می تواند در نیمه دوم سال سبب بروز کسری بودجه در دولت شود. هرچند که در این میان بسیاری از کارشناسان عقیده دارند که این بودجه نیز غیرواقعی بسته شده و عواقب جدی را برای اقتصاد کشور در برخواهد داشت.
در همین راستا، رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور در گفت‌وگویی با اشاره به تغییرات احتمالی در لایحه بودجه و میزان کسری بودجه، گفت: «جداول به دست ما نرسیده است تا بتوانیم میزان آن را محاسبه کنیم». در این بین اما مجلس شورای اسلامی اعلام کرد که نامه ابلاغ جداول کلان و پیوست‌های بودجه ۱۴۰۲ به سازمان برنامه و بودجه از سوی رئیس جمهور نشان می‌دهد که این جداول در فرصت مقرر از مجلس به دولت و سپس به سازمان برنامه ابلاغ شده است.
رئیس سازمان برنامه و بودجه در حالی از ابلاغ نشدن جداول لایحه بودجه گفت که مجلس در اطلاعیه خود گفته قانون بودجه ۱۴۰۲ در ۲۸ اسفند ماه ۱۴۰۱ به دولت ابلاغ شده و جداول کلان و پیوست‌ها نیز پس از اعمال احکام قانون بودجه، از سوی رئیس مجلس در ۲۷ فروردین به دولت ابلاغ شده است و براساس مستندات موجود، رئیس جمهور نیز این جداول و پیوست‌های بودجه ۱۴۰۲ را در هفتم اردیبهشت به سازمان برنامه و بودجه ابلاغ کرده است.
گزارش بانک مرکزی از کسری بودجه سال 1401
بانک مرکزی چندی پیش در گزارشی از کاهش بیش از 80 درصدی کسری بودجه دولت در سال 1401 خبر داد. طبق این گزارش رفتار مالی دولت نشان می‌دهد که به واسطه تشدید تحریم‌ها، نسبت بودجه عمومی دولت به تولید ناخالص داخلی از 20.3 درصد در سال 1395 به 16.4 درصد در سال 1398 کاهش یافته و این روند تا سال 1401 نیز تداوم داشته که حاکی از کوچک شدن اندازه دولت در اقتصاد ایران است. همچنین کسری تراز عملیاتی و سرمایه‌ای یا همان کسری بودجه در سال 1401 نسبت به سال 1400 کاهش 82.3 درصدی را تجربه کرده است. تحت این تحولات نسبت کسری تراز عملیاتی و سرمایه‌ای به کل منابع (مصارف) بودجه در سال 1401 نسبت به سال قبل از آن کاهشی 23.2 واحد درصدی را ثبت نموده است.
بانک مرکزی برآورد کرده در سال 1402 انتظار می‌رود عملکرد دولت در کنترل و کاهش کسری بودجه سال جاری از عملکرد قابل قبولی برخوردار گردد و طبق گفته بانک مرکزی به نوبه خود آثار مثبت آن در سایر بخش‌های اقتصادی مرتبط همچون بازار پول و بدهی نمایان شود. این گزارش خوشبینانه بانک مرکزی اما با گفته‌های مقامات و کارشناسان بودجه تفاوت دارد.
کسری بودجه سال 1402
در ماه‌های پایانی سال گذشته برآوردها از میزان کسری بودجه سال 1401 متفاوت بود و به تعبیری به دلیل پیچیدگی شرایط در ایران محاسبه شفاف و دقیقی از میزان کسری وجود ندارد. در حالی که مرکز پژوهش‌های مجلس کسری بودجه سال 1401 را بین 300 تا 600 هزار میلیارد تومان برآورد کرده بود، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس آن را 400 هزار میلیارد تومان اعلام کرد. این در حالیست که میرکاظمی رئیس پیشین سازمان برنامه و بودجه عقیده داشت که کسری بودجه دولت صفر!! است، گزاره‌‌ای که با واقعیت اقتصاد ایران و عدم تحقق منابع پیش‌بینی شده در بودجه همخوانی ندارد. یکی از مهمترین دلایل عدم شفافیت در محاسبه میزان کسری بودجه مشخص نبودن میزان فروش نفت، قیمت نفت و همچنین نرخ ارز محاسباتی است. در حالی که برآوردهای نسبتا دقیقی از میزان تحقق درآمدهای مالیاتی و واگذاری دارایی مالی وجود دارد اما در بخش واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای یا همان میزان فروش نفت و گاز و ارز محاسباتی ابهامات زیادی وجود دارد.
دولت تلاش کرده طبق گفته مقامات اقتصادی برای سال 1402 لایحه بودجه را واقعی تدوین کند و درآمدهای واقعی و قابل تحقق را در لایحه بودجه بگنجاند. اما با این حال باز هم برآوردها از کسری بودجه سنگین در سال جاری خبر می‌دهند هر چند که باز هم ارقامی که برای کسری بودجه اعلام می‌شود با هم تفاوت دارند. از 200 هزار میلیارد تومان گرفته تا 400 هزار میلیارد تومان اعدادی است که برخی از نمایندگان مجلس درباره میزان کسری بودجه سال 1402 اعلام کردهاند. آنچه بر اساس لایحه بودجه واضح است این است که کسری تراز عملیاتی یعنی همان مابه‌التفاوت درآمدها از هزینه‌های جاری با رشد 58 درصدی نسبت به سال 1401 حدود 476 هزار میلیارد تومان است که از آن تحت عنوان کسری بودجه آشکار یاد می‌شود که دولت باید با استفاده از منابع حاصل از واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای و مالی این گپ بودجه‌ای را پوشش دهد. اما اینکه چقدر موفق به انجام این کار می‌شود باید عملکرد دولت را در در انتهای سال مشاهده کرد.
دلیل اینکه برآورد دقیقی از میزان کسری بودجه وجود ندارد این است که طبیعتا محاسبه آن بستگی به عملکرد دولت در میزان تحقق درآمدها از جمله فروش نفت و گاز و همچنین مالیات دریافتی و منابع حاصل از واگذاری دارایی‌های مالی دارد لذا کسری بودجه دقیق زمانی محاسبه می‌شود که بتوان عملکرد دولت در ماه‌های گذشته را مورد ارزیابی قرار داد و نمی‌توان از پیش به صورت دقیقی آن را محاسبه کرد.
اکنون دستور رئیس جمهور مبنی بر محاسبه کسری بودجه در سه ماهه نخست سال، اگرچه نمی‌تواند دقیق باشد اما دست کم می‌تواند شفافیت نرخ ارز تسعیر دلارهای نفتی (23 هزار تومان یا 28 هزار و 500 تومان) و همچنین میزان فروش نفت و قیمت آن را مشخص کند که این خود می‌تواند فاکتور مهمی در راستای تدقیق کسری بودجه و تأثیر آن بر تورم باشد.
کسری بودجه و تورم
کسری بودجه و اقدام دولت در تأمین مالی این کسری از جمله مهمترین عوامل ایجاد تورم در کشور به شمار می‌رود. تورم برآوردی سال 1402 نیز در نظر کارشناسان بسیار متفاوت است. نهادهای مختلف بین‌المللی اعداد مختلفی را برای تورم برآورد می‌کنند. به عنوان مثال صندوق بین‌المللی پول تورم امسال را 40 درصد ارزیابی کرده و بانک جهانی نیز پیش‌بینی کرده در سال جدید نرخ تورم در ایران 42.6 درصد باشد. این در حالیست که نهادهای داخلی تورمی بسیار بیش از این را برآورد کردهاند. مرکز پژوهش‌های مجلس و همچنین اندیشکده کسب و کار دانشگاه شریف در برآورد خود و با ارزیابی مؤلفه‌های مختلف به این نتیجه رسیده که نرخ تورم در کشور امسال بین 50 تا 55 درصد خواهد بود.
برخی از کارشناسان برآورد کردهاند کسری بودجه سال 1402 بسیار بزرگ خواهد بود و در صورتی که تمامی شرایط از جمله اوضاع سیاسی و قیمت نفت تغییر نکند حداقل تورم در کشور در نتیجه کسری بودجه سنگین امسال حدود 50 درصد و میزان رشد پایه پولی بین 40 تا 50 درصد و نرخ رشد نقدینگی بالاتر از 40 درصد خواهد بود.
در شرایط حاضر با توجه به دستور رئیس جمهور مبنی بر محاسبه دقیق کسری بودجه بسیاری از کارشناسان منتظرند ببینند که از دید دولت کسری بودجه چقدر محاسبه خواهد شد و چقدر این محاسبه با واقعیت‌ها همخوانی دارد و اینکه آیا محاسبه کسری بودجه به شیوه میرکاظمی خواهد بود که کسری بودجه دولت در سال 1401 را صفر اعلام کرده بود یا خیر!!!
