اينها همه پرسشهايي در ظاهر ساده هستند، سوالهايي كه يافتن جواب براي هريك از آنها ساعتها مطالعه و گفت وگو با كارشناسان را ميطلبد. گزارش "تجارت" در پي يافتن پاسخ يك سوال است، سوالي ساده كه در گفت و گو با كارشناسان و فعالان صنعت خودروسازي تبديل به مارپيچي ميشود.
خودروسازي در ايران هنوز در ميان صنايع جوان تقسيمبندي ميشود. صنعتي با عمر چند دهه كه در ميان بزرگترين صنايع كشور قرار دارد. روزگاري خودروسازي دومين صنعت بزرگ كشور بود. فشار تحريمهاي بينالمللي در سالهاي گذشته اما روزهاي سختي را پيشروي خودروسازان قرار داد. شركاي خارجي بازارهاي ايران را ترك كردند و آمار توليد خودروسازان كاهش پيدا كرد. صنعت خودروسازي ايران اين روزها، جايگاه گذشته خود را از دست داده است، با اين حال هنوز هم در ميان بزرگترين و تاثيرگذارترين صنايع كشور قرار دارد. صنعت خودروسازي اين روزها يكي از اشتغالزاترين صنايع كشور است. پويايي صنعت خودروسازي، در زنجيرهاي از صنايع مختلف ايجاد تحريم ميكند. با اين نگاه به سادگي ميتوان دريافت كه به چه دليل از صنعت خودروسازي به عنوان لوكوموتيو صنعت ياد ميشود. اشتغالزايي بالا در كنار ارزش افزوده چشمگير، صنعت خودروسازي را در اقتصاد جهاني داراي جايگاه ويژهاي كرده است. آينده صنعت خودرو در ايران به كدام سو در حركت است؟ اين سوال به ظاهر ساده، پرسشي بود كه در اين گزارش در پي يافتن پاسخ آن هستيم.
آينده خودرو به تحريمها گره خورده است
دستاندرکاران و فعالان خودروسازي ايران از مدتها قبل پیشبینی کردهاند كه با برداشته شدن تحریمهاي بينالمللي و محدودیتها پای شرکای جدید خارجی به کشور باز میشود. اين همان مسالهاي است كه اسحاق مجيدزاده، كارشناس صنعت خودرو در گفتگو با "تجارت" درباره آن تاكيد ميكند و ميگويد: «برداشته شدن تحريمها در عمل ميتواند موجب تسهيل تهیه و تأمین قطعات خودرو در كشور شود». اين فعال صنعت خودروسازي كشور همچنين ميگويد كه با برداشته شدن تحريمها و افزايش ارتباط اقتصادي و صنعتي ميان خودروسازان ايران با همتايان بينالمللي آنها، ميتوان منتظر افزايش ميزان توليد خودرو و بالا رفتن كيفيت محصولات خودروسازان در كشور بود. به گفته مجيدزاده با افزایش شمارگان تولید انواع خودرو درکنار ارتقای کیفی محصولات میتوان به انتظاری که از ماهها پيش برای کاهش قیمت و افزایش کیفیت بین مردم به وجود آمده است پاسخ داد. اين فعال خودروسازي در ادامه ميگويد: «از همان روزهاي ابتدايي كه زمزمههاي برداشته شدن تحريمهاي اقتصادي ايران در رسانهها مطرح ميشد، مشخص بود كه صنعت نفت ايران براي ساير كشورها داراي جذابيتهاي فراواني خواهد بود. با اين حال خودروسازان خارجي نميتوانند به سادگي از كنار پتانسيلهاي بازارهاي خودرو در ايران عبور كنند». مجيدزاده همچنين ميگويد كه مذاكرات ميان خودروسازان داخلي و خارجي، حتي در روزهاي تحريم نيز به صورت محدود ادامه داشته است و حالا كه به روزهاي پاياني عمر تحريمهاي ايران نزديك ميشويم به طور قطع یکی از صنایعی که تحت تأثیر این اتفاق سیاسی متحول خواهد شد، صنعت خودرو است. مجيدزاده در پاسخ به اين سوال كه آينده صنعت خودروي ايران به كدام سو در حركت است؟ از روزهاي خوب خودورسازان در آينده و پس از لغو تحريمها خبر ميدهد و ميگويد: از ماهها پيش خودروسازان خارجي مذاكرات جدي را با خودروسازان داخلي و دولت انجام دادهاند. به نظر ميرسد با برداشته شدن تحريمهاي ايران حضور چند كمپاني بزرگ خودروساز بينالمللي در ايران تبديل به واقعيت شود. به اين ترتيب ميتوان آينده روشني را براي خودروسازان داخلي متصور بود. حضور خودروسازان خارجي در ايران اگر به شراكت و توليد مشترك ختم شود، هم مشكل كيفيت خودروها مرتفع ميگردد و هم به پويايي صنايع وابسته به خودروسازي مانند واحدهاي قطعهسازي، فولادسازي و ... ميانجامد. اين كارشناس صنعت خودرو صحبتهاي خودش را اينگونه به پايان برد كه، خودروسازان ايراني روزهاي سختي را با تشديد تحريمهاي بينالمللي پشت سر گذاشتهاند و حالا ميتوان گفت كه آينده صنعت خودروي كشور تا اندازه زيادي به برداشته شدن تحريمهاي بينالمللي گره خورده و وابسته است.
چهار ويژگي مورد توجه خودروسازان
از طرف ديگر سعید لیلاز، کارشناس اقتصادی نيز با اشاره به موضوع برداشته شدن تحریم صنعت خودرو، از خودروسازان خواست که به چهار مورد توجه ویژه کنند. وی در گفت و گو با " تجارت" تصريح كرد: جذب حداکثری تکنولوژی، حداکثر استفاده از توان داخلی، حداقل قیمت و حداکثر امکان بهرهبرداری از بازارهای صادراتی طرفهای شریک ایران موضوعات مهمی است که خودروسازان داخلی باید به آن توجه کنند. در غیر این صورت صنعت خودرو به پیشرفتهای مورد نظر چشمانداز بیست ساله نمیرسد. لیلاز همچنين گفت: صنعت خودروي ايران به شدت به بحث دیپلماسی وابسته است. بدین جهت برای آنکه صنعت خودرو بتواند رشد کند به تعامل جهانی وابسته است. این کارشناس اقتصادی ادامه داد: اگر کشورهای صاحب تکنولوژی خودرو به این سطح از اطمینان برسند که تفاهم صورت گرفته حداقل تا ۱۰ سال آینده استمرار خواهد داشت قطعاً همکاری های خود را به طور خاص پیگیری میکنند.
آينده روشن با تغيير پلتفرمها
خودروهاي توليد داخل هنوز هم فاصله زيادي تا استانداردهاي روز دنيا دارند. كارشناسان ميگويند پلتفرمهاي خودروهاي توليد گروههاي خودروسازي داخلي قديمي هستند و براي ادامه حركت روبه جلو در صنعت خودروسازي بايد آنها دستخوش تغيير شوند. در همين ارتباط مهندس فريده طالبي در گفت و گو با "تجارت" درباره آينده صنعت خودرو در كشور ميگويد: «براي اينكه بخواهيم پويايي و رونق به صنعت خودروي كشور بازگردد بايد به دنبال اين باشيم كه بتوانيم جذابيتهاي از دست رفته را به صنعت خودروسازي برگردانيم». اين كارشناس طراحي خودرو همچنين در ادامه با اشاره به قديمي بودن طراحيها و پلتفرمهاي صنعت خودروي كشور، تصريح كرد: همه ما ميدانيم كه پلتفرمهاي خودروسازي كشور قديمي است و براي ايجاد جذابيت بايد تغييراتي در اين زمينه ايجاد كنيم. البته مهمترين مساله اين است كه همه بپذيريم تغيير پلتفرم صنعت خودروسازي كشور به هيچ عنوان يك شبه اتفاق نخواهد افتاد. طالبي با اشاره به مذاكرات صورت گرفته ميان خودروسازان داخلي و كمپانيهاي بينالمللي ادامه داد: قرار است پس از برداشته شدن تحريمهاي اقتصادي ايران گروهي از خودروسازان بينالمللي براي حضور در ايران پيشقدم شوند. اين مساله ميتواند در عمل موجب موفقيت و رونق خودروسازان داخلي شود، منتهي اين موفقيت مشروط به اين است كه تغييرات قابل لمسي در اين صنعت ايجاد شود و ديگر به گونهاي نباشد كه پس از چند سال تنها تغيير قابل مشاهده در طراحي خودروهاي داخلي اندازه چراغهاي ماشين يا رنگ سپر آنها باشد. اين كارشناس طراحي خودرو در پاسخ به اين سوال كه آينده صنعت خودرو به كدام سو در حركت است؟، به اهميت رونق در بازار خودرو براي پيشرفت خودروسازان اشاره كرده و ميگويد: روند طبيعي اين است كه خودروسازان همزمان با اينكه به فروش محصولات خود ميپردازند بتوانند توليدات خود را به روز كرده و تنوع را به محصولات خود تزريق كنند. ما اگر بخواهيم درباره آينده صنعت خودروسازي كشور صحبت كنيم بايد بپذيريم كه تغيير پلتفرم و طراحي خودرو يكي از مهمترين عوامل تاثيرگذار در اين صنعت خواهد بود. مسالهاي كه با رونق گرفتن اين صنعت و حركت رو به جلوي آن بيشتر در دسترس قرار ميگيرد.
عدم شناخت نیاز بازار، ایراد اساسی صنعت خودرو
از طرف ديگر يك عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در گفتگو با " تجارت" معتقد است كه برای نجات صنعت خودرو راهی به جز ورود و همکاری با شرکتهای خارجی وجود ندارد. ابراهیم نکو با اشاره به لزوم اتخاذ رویکردی جدید در صنعت خودرو افزود: هرچند هرگونه محدودیت در جریان همکاری با شرکتهای خارجی نمیتواند تحول در این صنعت را موجب شود. وی خاطرنشان کرد: برای اینکه صنعت خودرو ایران پویا شود لازم است تا ایدهها و طرحهای جدیدی وارد این صنعت شود تا تحول و حرکتی نو را به وجود آورده و موجب پویایی و رشد خودروسازی ایران شود. وی همچنين تصريح كرد: با تغییر رویکرد در صنعت خودرو و بکارگیری ایدههای جدید و تولید محصولات به روز مسلما اقبال به خودروهای داخلی بیشتر می شود و شاهد تحریک تقاضا در این صنعت خواهیم بود. وی در ادامه صحبتهايش گفت: امروز صنعت خودرو نیازمند بازسازی و بازنگری و کیفیت بخشی است و قطعا شرایط کنونی بهترین فرصت است که دولت با اعمال سیاستهای دقیق و حساب شده صنعت خودرو را به سمت تولید خودروهای جدید و متنوع متناسب با نیاز جامعه سوق دهد. نكو گفت: هرچند در این سالها برنامههایی برای کیفیت و توسعه صنعت خودرو تدوین شده اما متاسفانه مسیر تحول و پیشرفتی که مورد انتظار است در این صنعت رخ نداده، از این رو در چنین شرایطی که امروز صنعت خودروسازی دنیا قرار دارد چنانچه روند تحول و نوآروی در این صنعت میسر نشود به نظر میرسد دیگر فرصتی برای جبران نخواهد بود. نماینده بهارستان و رباط کریم در مجلس در ادامه عدم شناخت مخاطب و نیاز بازار را ایراد اساسی صنعت خودرو ذکر کرد و افزود: در شرایطی که در کشورهای توسعه یافته تولید محصولات براساس نیاز سنجی و سلایق و توان مالی جامعه صورت میگیرد در صنعت خودرو ایران عملا به این گزینه توجهی نمیشود همین امر موجب شده که استقبال از خودروهای داخلی کم و گاها برخی تقاضاها به سمت تولیدات خارجی سوق یابد. نکو با اشاره به اینکه امروز مصرفکننده داخلی به دنبال کیفیت و ارائه خدمات بهتر توسط خودرسازان داخلی است، تصريح كرد: هرگونه توجه به کیفیت و قیمت و ایجاد فضای رقابت در صنعت خودرو موجب رشد تقاضا و نهایتا توسعه صنعت خودرو داخل خواهد شد.