کارمزد کارتخوانها را چه کسی باید پرداخت کند؟

بحث های مربوط به خدمات بانکی و دریافت کارمزد در این روزها اگرچه بر انجام خدمات الکترونیکی و تراکنش های فروشگاهی تأکید دارند ولی مناسب است در این باره از یک جنبه کلی هم ، نظری به مطالب داشته باشیم. در اینجا نمی توان فراموش کرد که به طور کلی ویژگی فعالیتها در موسسات پولی و بانکی به گونه ای است که این موسسات را از سایر تولید کنندگان خدماتی متمایز می سازد. موسسات مزبور که با عنوان واسطه گرهای مالی هم یاد می شوند بر خلاف بسیاری دیگر از واحدهای تولید کننده خدمات، در مقابل ارائه خدمات برای مشتریان خود، در عمل کارمزدی دریافت نمی کنند ولی در عوض ، در مقابل به کار بردن منابع مالی یعنی سپرده های مشتریان ، به طور عمده برای خودشان هم سود کسب می کنند. سودهای فراهم شده برای بانک ها بر اساس توصیه های بین المللی، عمده ترین درامد آنها قلمداد می شود ، زیرا بانک ها برای مشتریان، خدمات مختلف بانکی انجام می دهند و در مقابل بسیاری از این خدمات در عمل ، کارمزدی از مشتریان دریافت نمی کنند. به این علت است که طبق یک قرارداد جهانی به شکلی استاندارد و بین المللی تا قبل از سال 1993 برای بانک ها « کارمزد احتسابی» و در زمان حاضر برای انها «سنجش غیر مستقیم خدمات واسطه گرهای مالی» تعریف شده است که با سرنام فیزیم (FISIM) معروف است. این مطلب بیان می کند که در دنیا در مورد فعالیتهای بانکی بر آورد های ویژه ای انجام می شود که این برآوردها در ایران هم صورت می گیرند . بدین علت که بانک ها هزینه های مربوط به خدمات عمده خود را ، در عمل از مشتریان دریافت نمی کنند به عوض آن ، درآمدهای حاصل از سپرده های مشتریان را درامدهای حاصل از فعالیت های بانکی و نگهداری از سپرده ها قلمداد می کنند و انها را با عنوان کارمزد احتسابی یا با عنوان به هنگام تر یعنی فیزیم به طور عمده برای خود برداشت می کنند . از سوی دیگر چون این موسسات از مشتریان در مقابل انجام خدمات ، پولی دریافت نکرده اند درآمدهای مزبور را به جای هزینه هایی منظور می کنند که مشتریان برای دریافت بسیاری از خدمات بانکی باید پرداخت می کردند. بدین ترتیب در این باره با روشهایی جهانی و تعریف شده از یک طرف برای بانک ها در آمد برآورد می شود و سپس همین درامد به عنوان هزینه به کاربران خدمات بانکی تخصیص داده می شود. یعنی هزینه های واسطه ای برای واحد های تولید کننده و هزینه نهایی برای خانوارها . روشن است که توزیع هزینه بین کاربران با روش های کارشناسی و متناسب با میزان استفاده آنها از خدمات بانکی صورت می گیرد.          
بدین ترتیب وقتی می گوییم دریافت کارمزد برای خدمات الکترونیک امری رایج در همه دنیا و ایران است ، خود مطلبی جدا است ولی بیان اینکه دریافت کارمزد برای هر گونه خدمات بانکی امری رایج در همه دنیا و ایران است به نظر نگارنده این متن ، جای تأمل دارد.  در هر حال از آنجایی که مفاهیمی چون کارمزد احتسابی، فیزیم (FISIM) و هزینه های واسطه ای و نهایی با گذشت زمان و همراه با سیر تکاملی فعالیت های بانکی مطرح شده اند ، به نظر نگارنده متن حاضر می توان براورد های انجام شده را پوشش دهنده کارمزدها و هزینه های مورد بحث در این روزها نیز دانست و طبق انچه یاد شد در امدهای موسسات پولی و بانکی را مشخص و هزینه های خانوارها و واحدهای تولید کننده را اصلاح کرد.
* فریدون رسته- کارشناس اقتصادی و مدرس دانشگاه