تهران- پکن؛ حرکت در مسیر مشارکت راهبردی

 چین به عنوان دومین اقتصاد برتر دنیا در حالی به سمت رده اول اقتصادی جهانی خیز برداشته که امسال یوان چین به عنوان سومین ارز در سبد صندوق بین المللی قرار گرفت. بانک توسعه زیر ساخت آسیا این کشور اصلاح نظام مالی بین المللی را از طریق راه اندازی ساختارهایی همچون بانک توسعه زیر ساخـت اسیا پیگیری می کند.

پیش بینی ها حاکی از این است چین در سال 2035 اقتصاد اول دنیا می شود. این کشور در حال حاضر با داشتن 6/3 تریلیون دلار بالاترین حجم ذخایر ارزی در دنیا را به خود اختصاص داده و در سال 2015 این رقم به 96/3 تریلیون دلار رسیده است.

در حال حاضر حجم مبادلات چین با آمریکا 550 میلیارد دلار، با اروپا 620 میلیارد دلار و با ژاپن هم 320 میلیارد دلار است که توازن در هر سه حوزه به نفع چین است.

چین از نظر شاخص سرمایه گذاری و جذب سرمایه نیز رتبه بالایی به خود اختصاص داده است به طوری که این کشور 128 میلیارد دلار در دنیا سرمایه گذاری کرده و از سوی دیگر 139 میلیارد دلار جذب سرمایه داشته است. علاوه بر این ذخایر ارزی که باید سرمایه گذاری شود پیش بینی شده است در 2030 به رقم 500 میلیارد دلار برسد.

اگرچه در سال 2015 واردات چین هشت درصد رشد داشته است، با این حال نباید فراموش کرد که 5/68 درصد از مصرف انرژی چین زغال سنگ است و سهم نفت در سبد مصرف انرژی این کشور تنها 10 درصد است.

**چین و ایران؛ توسعه همکاری ها در شرایط پساتحریم

چین شریک اول تجاری 120 کشور دنیاست، طی سال های اخیر فضای رسانه ای و افکار عمومی در قبال رابطه با چین به حضور اجناس بی کیفیت چینی در بازار ایران خلاصه شده است، با این حال نباید فراموش کرد که چندین سال است که این کشور نخستین شریک تجاری ایران می باشد. حجم مبادلات تجاری ایران و چین در سال 2014 حدود 52 میلیارد دلار بود. این رقم در سال 2015 به علت کاهش قیمت نفت با کاهش مواجه بود در حالی که ایران در 2014 حدود 519 هزار بشکه نفت به چین صادر کرد این رقم در سال 2015 به 542 هزار بشکه رسید.

علاوه بر این 17 درصد از حجم کالاهای غیرنفتی به چین صادر می شود که این رقم در سال گذشته افزایش یافت. باید متذکر شد که در سال 2014 چین 36 درصد کل تجارت خارجی ایران را به خود اختصاص داد.

طی سال های اخیر که ایران با تحریم های ظالمانه غرب مواجه بود چین یکی از کشورهایی بود که کمک کرد اقتصاد ایران سرپا بماند.آن هم در زمانی که به علت افزایش هزینه های همکاری با ایران خیلی از کشورها از اقتصاد ایران رفتند و از همکاری با ایران سرباز زدند.

ایران در این مدت اجناس و خدمات مورد نیاز خود را از طریق این کشور تامین کرد،و پروژه های ایران از طریق فاینانس چین اجرایی شد.

ممکن است این طور تلقی شود که با رفع تحریم ها ایران به سمت غرب گرایش خواهد یافت با این حال چنین امری نه در عرصه واقعیت امکان پذیر است و نه برنامه ریزی و هدف گذاری ایران حرکت در چنین سمت و سویی است.در واقع آمیختگی اقتصادی ایران و چین به اندازه ای هست که به این زودی ها امکان انتقال از آن به سمت کشور دیگر امکان پذیر نیست. دستیابی به توسعه و دستیابی به اهداف و منافع ملی در شرایط رقابتی محقق می شود در واقع نه رابطه صرف با غرب و نه رابطه صرف با شرق تامین کننده منافع ایران نخواهد بود.

یکی از آثار تحریم، بلوکه شدن منابع مالی ایران در سیستم بانکی بین الملل بود در واقع با تحریم سوئیفت عملا امکان نقل و انتقال پول ایران وجود نداشت و همین امر باعث بلوکه شدن پول های ایران در کشورهای دیگر شده بود. چین هم یکی از کشورهایی بود که پول ایران در آن بلوکه شده بود با این حال این منابع صرف تضمین فاینانس پروژه های و طرح های عمرانی و تولیدی ایران شد که در صورت رسیدن به مرحله بهره برداری عملا آثار آن را در بخش های تولید و اشتغال خواهیم دید طبعا در صورت سررسید این منابع اگر طرح ها به مرحله عملیاتی رسیده باشد با بازپرداخت منابع فاینانس شده آزاد می شود و در غیر این صورت اقساط آن از محل منابع برداشت می شود ضمن اینکه متناسب با شرایط بین المللی و نرخ سود بهره به منابع تعلق می گیرد.

**عضویت ایران در پیمان شانگهای 

سازمان همکاری های شانگهای یکی از نمودهای منطقه گرایی در آسیای شرقی و آسیای میانه است. این پیمان در حال حاضر علاوه بر همکاری های اقتصادی همکاری های سیاسی و نظامی را هم در دستور کار دارد. این امر به ویژه به علت بافت فرهنگی، مذهبی و قومی منطقه و استعداد آن برای گسترش افراط گرایی و تروریسم و ضرورت مقابله با آن اهمیت می یابد. ایران در حال حاضر به عنوان عضو نظر سازمان شانگهای است با این حال عضویت کامل ایران در این سازمان به علت تحریم های شورای امنیت محقق نشد در حالی که در همین مدت هند و پاکستان توانستند به عضویت این پیمان درآیند. اکنون می توان گفت با لغو تحریم ها علیه ایران زمینه برای عضویت ایران در این پیمان فراهم شده است. عضویت در این پیمان قطعا ظرفیت هایی را در اختیار ایران برای پیگیری سیاست اصولی موازنه شرق و غرب فراهم می کند. موضع چین در قبال عضویت ایران در این سازمان احتمالا در اسنادی که در سفر جی شین پینگ به تهران تهیه شده روشن خواهد شد. 

**همکاری های هسته ای در دوران پسا تحریم 

چین در مذاکرات هسته ای ایران و گروه 1+5 در دو سال اخیر اگر چه بازیگر اصلی نبوده با این حال در جریان این مذاکرات نقش سازنده ای ایفا کرده است همین امر در کنار همکاری های اقتصادی در زمانی که این همکاری ها برای هر کشوری پرهزینه بود باعث اعتماد سازی بین دو کشور شده و از همین روست که ادر بازطراحی راکتور آب سنگین اراک به عنوان طرف اصلی ایران و سازمان انرژی اتمی پیش بینی شده است و احتمالا در سفر جی شین پینگ درباره همکاری های هسته ای دو طرف هم مذاکراتی صورت گرفته و اسنادی امضا خواهد شد.

چین عرصه بین الملل؛بازیگری در خاورمیانه

چین و تاثیرات سیاسی و اقتصادی این کشور زیر ذره بین کشورهای بزرگ دیگر قرار دارد. 

** اهمیت سفر جی شین پینگ

برای تبیین اهمیت سفر رییس جمهوری چین به تهران باید نگاهی به مسائل و رخدادهای عرصه بین المللی و منطقه ای پیرامون دو کشور پرداخت. بعد از 14 سال این اولین سفر نفر اول چین به تهران است که این سفر مقارن شده با لغو تحریم های هسته ای علیه ایران، لازم به ذکر است که جی شین ینگ قرار بود اردیبهشت ماه امسال به تهران سفر کند که این سفر تا امروز به تعویق افتاد. همین یکشنبه اخیر 26 دی ماه بود که بالاخره بعد از 12 سال مذاکره روز اجرای برجام فرا رسید و بعد از انجام تعهدات ایران و 1+5 تحریم هایی که دستور لغو آنها در مهر ماه سال جاری صادر شده بود عملا لغو شد، در واقع جی شین پینگ نخستین رییس دولتی است که بعد از لغو تحریم ها به ایران می آید و همین امر حتی از نظر سمبلیک نیز حائز اهمیت است.

از سوی دیگر ایران و عربستان به عنوان دو قدرت اصلی در منطقه خاورمیانه دور جدیدی از تنش ها را با شهادت شیخ نمر تجربه می کنند. به دنبال اعدام شیخ نمر باقر النمر روحانی برجسته شیعه درعربستان سعودی دور جدیدی از تنش ها بین دو کشور ایجاد شد . جمعی از مردم در تهران و مشهد با نمایندگی های عربستان حمله کردند و خساراتی به ساختمان های سفارت و کنسولگری عربستان سعودی وارد کردند با این حال این اقدام از سوی مسئولین و مقامات کشورمان محکوم شد و برخورد های انتظامی و قضایی با مسببین این حادثه نیز در جریان است. عربستان سعودی که از توافق هسته ای و افزایش نفوذ ایران در خاورمیانه به شدت عصبانی بود این اقدام احساسی را دستمایه دور جدیدی از تنش ها قرار داد و سفارت خود را در تهران تعطیل کرد. چین که از مصرف کنندگان اصلی نفت خاورمیانه است از به خطر افتادن امنیت انرژی در خاورمیانه و افزایش قیمت آن بیمناک است. از سوی دیگر این کشور با توجه به ترکیب جمعیتی به ویژه در سینگ یانک با خطر تروریسم نیز دست به گریبان است بنابر این انگیزه جدی برای برقراری ثبات در منطقه خاورمیانه و کاهش تنش ها بین ایران و عربستان سعودی دارد. جی شین پینگ در سفر خود به خاورمیانه ابتدا به ریاض، پس از آن قاهره و در نهایت به تهران می آید و این تحرکات را می توان در راستای تلاش های پکن برای کاهش تنش ها در خاورمیانه تعریف کرد. هر چند نواز شریف نخست وزیر پاکستان در سفر این هفته خود به تهران و ریاض تا حدود زیادی ابتکار عمل را در این زمینه در دست گرفته است.

این سفر در شرایطی انجام می شود که برجام به نتیجه رسیده است. از سوی دیگر تنش بین ایران عربستان هم وجود دارد. در ضمن، این اولین سفر مقام اول چین به تهران بعد از 14 سال است بنابراین ظرف زمانی این سفر بسیار مهم است. از سوی دیگر جی شین پینگ قبل از سفر به ایران به عربستان و مصر سفر کرده و در ادامه این سفر قرار است به تهران سفر کند بنا براین این سفر از جهت مسائل منطقه ای هم حائز اهمیت است . 

البته با توجه سفر نواز شریف به تهران به نظر می رسد حداقل از بابت میانجی گری بین ایران و عربستان سفر اهمیت سابق را نداشته باشد. 

** امضای سند مشارکت راهبردی ایران و چین

چین با 60 کشور اسناد مشارکت راهبردی امضا کرده که این اسناد در سایت وزارت خارجه این کشور منتشر شده است . در این اسناد رویکرد و چشم انداز روابط چین با این کشورها ترسیم شده است. 

این کشور همانطور که به دنبال توسعه روابط با کشورهای شرق آسیا هست، توسعه روابط با غرب آسیا را هم در دستور کار دارد و همکاری با جمعیت چهار میلیارد نفری را مد نظر قرار داده است.

در واقع سفر جی شین پینگ از این جهت نیز حائز اهمیت است. در این سفر سند مشارکت راهبردی ایران و چین منتشر می شود و این اولین سفری است که در طول آن، ایران سند مشارکت راهبردی با یک قدرت جهانی منتشر می کند. 

با توجه به شکل و محتوای این سند امید می رود این سفر نقطه عطفی در روابط تهران-پکن باشد و دو کشور بتوانند وارد رابطه راهبردی با یکدیگر شوند. در این سفر قرار است 17 سند همکاری بین دو کشور منتشر شود. امضای این سند بعد از لغو تحریم ها می تواند حاوی پیام برای سایر بازیگران منطقه ای و بین المللی باشد و می توان گفت امروز دیگر زمینه توسعه همکاری های سیاسی، نظامی، امنیتی و اقتصادی بدون توجه به ملاحظات طرف ثالث بیش از هر زمان دیگری فراهم شده است. 

در این سفر عضو دفتر پولیبرو و رییس مرکز تحقیقاتی حزب کمونیست، به همراه دو معاون رییس جمهوری، رییس کمیسیون اصلاحات وتوسعه که مسائلی همچون جاده ابریشم را تحت نظر دارد، یان جی شی مشاور شورای دولتی، وزیران بازرگانی، امور خارجه، اقتصاد، گمرک، فناوری اطلاعات و رییس سازمان انرژی اتمی چین جی شین پینگ را همراهی خواهند کرد. 

حوزه هایی همچون مسائل امنیتی و اطلاعاتی، معاضدت قضایی و کیفری و روابط فرهنگی از دیگر محورهای همکاری های دو جانبه تهران پکن است و انتظار می رود در سند مشارکت راهبردی که در این سفر منتشر می شود این مسائل هم مد نظر قرار گیرد. نکته مهمی که چین در عرصه تعاملات بین المللی پیگیری می کند رویکرد جاده ابریشم است و حضور رییس کمیسیون اصلاحات و توسعه چین در این سفر حاکی از جایگاه و اهمیت این رویکرد در نظام برنامه ریزی چینی هاست. 

** چین و آمریکا 

چین در دوران اخیر رویکردی اتخاذ کرد که در راستای همکاری و همخوانی با ایالات متحده آمریکا تعریف می شد با این حال این سیاست دستاورد چندانی به همراه نداشته است؛ سیاست مهار چین، مشکلات در جنوب و شرق چین و در نهایت صف بندی های جدید باعث شده که چینی ها تعریف جدیدی از روابط با آمریکا در دستور کار قرار دهند به طوری که امروز در کنار تعامل با آمریکا، رقابت گسترده هم در پیش گرفته می شود. 

این شرایط اقتضا می کند روابط اقتصادی ایران و چین به هم نزدیک شود. متغیر دیگری که در روابط تهران-پکن باید به آن توجه کرد، ورود چین به خاورمیانه است. چینی ها در گذشته برای ورود به خاورمیانه رغبتی از خود نشان نمی دادند و سعی می کردند به خاورمیانه نزدیک نشوند. با این حال شرایط امروز خاورمیانه شرایطی نیست که چینی ها بتوانند نسبت به آن بی اعتنا باشند؛ چنان که گفته شد جریانات افراط گرا، انرژی و امنیت آن و بازارهای مصرف خاورمیانه که چین بالاترین حجم صادرات به آن منطقه را دارد، جایگاه خاورمیانه را در اولویت بندی برنامه ریزان چینی ارتقا داده است. این روندهای حاکم بر خاورمیانه اقتضا می کند روابط ایران و چین معنای جدیدی داشته باشد.

**حضور چین در بحران سوریه 

چینی ها در قبال رویدادهای بین المللی با طمانینه برخورد می کنند. پکن در قبال بحران سوریه نزدیک به ایران و روسیه بوده است تا جناح مقابل، به طوری که این رویکرد را می توان در موضع گیری های سیاسی این کشور در قبال سوریه مشاهده کرد، هرچند چین به طور جدی در مسائل سوریه ورود نکرده و بیشتر مشورت و مذاکره بوده تا اقدامات عملی. هر چند در نهایت رویکرد چین ورود به سمت یک طرف ماجرا نیست و طوری نیست که وارد ائتلافی بشود.

**کلام آخر؛

چین قدرت بزرگی است و ضروری است که شناخت ما باید از این کشور چه در عرصه رسانه ای و چه در مراکز مطالعاتی تقویت شده و متناسب با نقش و جایگاه چین به این کشور پرداخته شود. چنانکه گفته شد فضای رسانه ای در ایران نبست به چین چندان مطابق واقعیات نیست و اطلاعات محدودی هم که از این کشور منعکس می شود، عمدتا از منابع غربی گرفته می شود. هر چند چنین شرایطی در چین هم وجود دارد اما تا این بخش از روابط دو کشور حل نشود نمی توان به منافع ملی و اهداف راهبردی نظام کمکی کرد.

منبع: ایرنا