سقوط قیمت نفت طی ماههای اخیر که موجب شده در مقایسه با ابتدای تابستان، یک سوم ارزش نفت کاهش یابد، زنگ خطر را برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت که به درآمدهای نفتی وابستگی دارند به صدا درآورده است. هر چند که با این وجود، اختلافات بین اعضای اوپک موجب شده نه تنها کشورهای عضو اوپک برای برگزاری نشست اضطراری اوپک به توافق برسند، بلکه در نشست عادی هم که روز پنجشنبه گذشته برگزار شد نتوانستند برای کاهش سقف تولید که موجبات افزایش قیمت نفت را فراهم می ساخت توافق کنند و این بدین معناست که کاهش قیمت نفت همچنان ادامه خواهد داشت. البته این اتفاق صرفا مربوط به مقطع کنونی نیست بلکه در مقاطع دیگری نیز شاهد سقوط قیمت نفت بوده ایم به طوری که نفت تک رقمی را هم همگی به یاد داریم. این نوسانات موجب شده کشورهای مختلف تولیدکننده نفت، راهکارهایی برای کاهش وابستگی به نفت و درآمدهای حاصل از آن پیدا کنند و منابع درآمدی خود را متنوع سازند. این موضوع اگرچه در کشور ما نیز مورد توجه قرار گرفته اما در عمل، در دولتهای مختلف، هر زمان شاهد افزایش قیمت نفت بوده ایم، رویای بهره گیری از درآمدهای نفتی برای بهبود شرایط اقتصادی، در قالب افزایش قیمت نفت در بودجه تبلور می یافت که البته اغلب این درآمدها در مسیر صحیح مورد استفاده قرار نمی گرفت و در قالب هزینه های جاری صرف می شد. مصداق بارز آن برداشتهای بی مورد از حساب ذخیره ارزی در دولتهای مختلف در زمان مواجه شدن با کسری بودجه بود. چنین رویکردهایی موجب شده هیچگاه نفت در اقتصاد ما جایگاه سازنده ای نداشته باشد درحالیکه در کشوری همچون نروژ که یکی از تولیدکنندگان بزرگ نفت در اروپا محسوب می شود، چگونگی بهره گیری از درآمدهای نفتی تبدیل به یک الگوی بی بدیل شده است. اتکای ما به درآمدهای نفتی، به گونه ای است که هر زمان قیمت نفت در بازارهای جهانی کاهش می یابد اقتصاد ما دچار مشکل می شود. این همان نکته ای است که پیش از این بارها توسط مقام معظم رهبری مورد تاکید قرار گرفته و نسبت به زیانها و پیامدهای منفی اتکا به نفت هشدار داده شده و به همین دلیل الگوی اقتصاد مقاومتی توسط ایشان ارائه شده تا در چنین شرایطی کشور با مشکلات متعدد مواجه نشود. طبیعتا نفت و درآمدهای نفتی و در منظر کلی، اقتصاد وابسته به نفت، در مباحث مربوط به اقتصاد مقاومتی از اهمیت خاصی برخوردار است. مقام معظم رهبری در تبیین اقتصاد مقاومتی تاکید کرده اند : "اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که در شرایط فشار، در شرایط تحریم، در شرایط دشمنی ها و خصومت های شدید می تواند تعیین کننده رشد و شکوفایی کشور باشد. " ایشان یکبار بر ضرورت بستن چاههای نفت تاکید کردند که نشانه ای روشن از ضرورت قطع وابستگی اقتصاد به نفت است که از اهمیت خاصی در اقتصاد مقاومتی برخوردار است. اما توجه مقام معظم رهبری به اقتصاد مقاومتی و کاهش اتکا به نفت، مربوط به سالهای اخیر نیست و سابقه ای سی ساله دارد. رهبر انقلاب در اولین روز سال گذشته در حرم مطهر امام رضا (ع) فرمودند : "اقتصاد ما دچار اين اشكال است كه وابسته‌ی به نفت است. ما بايد اقتصاد خودمان را از نفت جدا كنيم؛ دولتهای ما در برنامه‌های اساسيِ خودشان اين را بگنجانند. من هفده هجده سال قبل به دولتی كه در آن زمان سر كار بود و به مسئولان گفتم كاری كنيد كه ما هر وقت اراده كرديم، بتوانيم درِ چاههای نفت را ببنديم. آقايانِ به قول خودشان "تكنوكرات" لبخند انكار زدند كه مگر ميشود؟! بله، ميشود؛ بايد دنبال كرد، بايد اقدام كرد، بايد برنامه‌ريزی كرد. وقتی برنامه‌ی اقتصادی يك كشور به يك نقطه‌ی خاص متصل و وابسته باشد، دشمنان روی آن نقطه‌ی خاص تمركز پيدا مي كنند." این یعنی رهبر انقلاب هجده سال پیش از آن – یعنی حدود سال 74 – هم درباره کاهش وابستگی به نفت سخن گفته اند. اما جالبتر از آن اولین هشدار مقام معظم رهبری درباره احتمال تحریم نفتی ایران و ضرورت کاهش وابستگی اقتصاد به نفت است. ایشان خرداد ماه سال ۱۳۶۸ و در روزهای آغازین رهبری، «مشکل تراشی دشمن برای فروش نفت ایران» را امری بعید ندانسته و از مسئولان کشور خواستند در جستجوی بهترین راه ها و موفق ترین شیوه ها برای کم شدن مشکلات اقتصادی مردم باشند. ایشان تاکید کردند : "من برخلاف بعضی از تحلیل ها، احتمال می دهم که دشمن برای این که مردم را از ادامهٔ این راه و این حضور مأیوس و پشیمان کند، حتی مشکلات جدید اقتصادی را بر ما تحمیل نماید. هیچ بعید نیست مشکلاتی را برای فروش نفت، تهیهٔ مواد اولیه و کالاهای ضروری به وجود آورد، تا فشار را بر مردم زیاد کند. دولت و مجلس و مسئولان باید دست به دست هم دهند و بهترین راه ها و موفق ترین شیوه ها را جستجو کنند، تا مشکلات اقتصادی مردم کم شود." این هشدار را شاید بتوان یکی از اولین بحث های جدی رهبر انقلاب دربارهٔ ضرورتِ کاهش وابستگی اقتصاد کشور به فروش نفت دانست. هشداری که طی سالیان دههٔ هفتاد به یکی از مطالبات جدی رهبری از مسئولان دولت برای برنامه ریزی و اقدام تبدیل شد اما متاسفانه علیرغم تاکیدات ایشان و با وجود برداشته شدن برخی گامها در جهت اجرایی شدن آن، هیچگاه نقشه راهی برای نیل به اهداف مورد نظر رهبری ترسیم نشد. طرح بحث اقتصاد مقاومتی توسط رهبری به موازات ضرورت کاهش اتکا به درآمدهای نفتی می تواند مبنای مناسبی برای نیل به این دو هدف که در یک جهت قرار می گیرند باشد.
