احسان سلطانی
کارشناس اقتصادی
در ایران صنایع بزرگ بالادستی (عمدتاً پتروشیمی و فولاد) با حدود 150 هزار نفر کارکن، کمتر از پنج درصد از اشتغال بخش صنعت-ساخت و هفت دهم درصد از کل اشتغال کشور را بر عهده دارند، این صنایع در زمره رشته های صنعتی با سرمایه بری بالا و غیر کاربر به شمار می روند.
در مجموع زنجیره عرضه فولاد، جهت گیری سیاستگذاری ها و عملکردها به انحراف کشیده شده است. تمرکز حمایتها و پشتیبانی ها دستگاه اجرایی ذیربط (وزارت صنعت، معدن و تجارت) فقط به توسعه صنایع بالادستی معطوف شده و صنایع پایین دستی در این میان جایگاهی را ندارند. در نتیجه ایران صادرکننده آهن و فولاد خام و از سوی دیگر واردکننده انواع محصولات نهایی مصرفی شده است. عوامل و دلایل زیادی برای این انحراف توسعه ای وجود دارد که اهم آن عبارتند از:
(۱) سیاستگذاری های راهبردی و اقدامات دولت
(۲) اعطای انواع رانتها و به خصوص رانت گسترده انرژی و منابع در صنایع بالادستی و عدم توزیع متناسب و متوازن آن در کل زنجیره عرضه فولاد کشور
(۳) لابی های قدرتمند ذینفعان در سطوح و لایه های اجرایی، قانون گذاری و رسانه ای
(۴) فشارهای متنوع هزینه ای و اعمال تضییق و محدودیت بر روی فعالیت صنایع پایین دستی (مالیات شرکتی و ارزش افزوده، رشد بالای دستمزد نیروی کار، مالیات حق بیمه، هزینه سرمایه و موارد دیگر) و مهمتر از همه جبران زیان کارآمدی و کارآیی پایین و ارزان فروشی صادراتی تولیدکنندگان فولاد با اجبار به خرید مواد اولیه داخلی به بهای گران (از طریق وضع تعرفه های وارداتی بالا).
