توافق بانکی ایران و روسیه فرصتی برای رهایی از سوئیفت؟

سوئیفت (جامعه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی) به عنوان یک شبکه امن برای پردازش اطلاعات تراکنش های مالی بین المللی و نقل و انتقال ارز، مهم ترین راه ارتباطی مالی بین کشورهاست. ایران از سال 1371 به عضویت این انجمن تعاونی غیرانتفاعی درآمد. البته از آن تاریخ تا کنون دو مرتبه در تاریخ های اسفند ماه 1390 و آبان ماه 1397 امکان دسترسی ایران به سوئیفت به دلیل تحریم های بین المللی قطع شد و در مقابل نیز یک بار پس از توافقنامه برجام در تاریخ دی ماه 1394 این امکان مجددا برای ایران برقرار شد.

در حال حاضر که دسترسی بانک های ایران به سوئیفت قطع شده و کشور در نقل و انتقال ارز و انجام معاملات با مشکل بزرگی مواجه شده است، طرف های اروپایی برجام تا کنون چند پیشنهاد ارائه داده اند. ابتدا ساز و کار مالی ویژه اروپا (SPV) مطرح شد. قرار بر این بود که در این ساز و کار مالی با حذف دلار از معاملات ایران و اروپا، مبادلات مالی ایران بر پایه یورو صورت پذیرد. اما در نهایت در اردیبهشت ماه سال 1398 ابزار پشتیبانی مبادلات تجاری یا همان اینستکس، جایگزین این ساز و کار مالی اروپایی شد. اینستکس ساز و کار نقل و انتقال مالی نیست بلکه اعطای اعتبار به صادرکننده ایرانی برای انجام واردات می باشد. در واقع نقطه ضعف آن این است که ایران به منابع ارزی خود دسترسی نداشته و نمیتواند آن را در اموری که صلاحدید خود میداند خرج کند. پیشنهاد دیگر که اخیرا از سوی فرانسه مطرح شده ایجاد یک خط اعتباری 15 میلیارد یورویی و تزریق آن به اینستکس برای مبادلات نفتی ایران با فرانسه، انگلستان و آلمان است و مرون در این طرح، پیشنهاد داده که هر کدام از کشورهای اروپایی باقی مانده در برجام 5 میلیارد یورو به اینستکس واریز کنند؛ پیشنهادی که البته تا این لحظه اجرایی نشده است. متاسفانه این یک واقعیت است که هیچ کدام از راهکارهای ارائه شده، تحریم های مالی و بانکی ایران و عدم دسترسی به سوئیفت به منظور انجام مبادلات ارزی را از بین نمی برد و آخرین پیشنهادی که از سوی روسیه مطرح شده است اتصال سامانه سپام (سامانه پیام رسانی مالی الکترونیکی) به شبکه پیام رسان مالی روسیه موسوم به SPFS است. بر اساس پیشنهاد اخیر ارائه شده، این سامانه بانک های ایرانی را به بانک های خارج از کشور متصل کرده و کارکردی شبیه سوئیفت دارد. در گام بعدی «شبکه شتاب ایران به متناظر آن در روسیه، به نام میر»، متصل خواهد شد. از آنجا که روسیه یکی از شرکای مهم تجاری ایران بوده و سالانه حجم معاملات بالایی بین این دو کشور انجام می شود و روسیه نیز مانند ایران از جمله کشورهایی است که با تحریم مواجه است، برقراری این ارتباطات مالی می تواند به هر دو کشور در بالا بردن میزان مبادلات تجاری بسیار مفید باشد. اگر چه پیوستن سپام به شبکه پیام رسان مالی روسیه هنوز قطعی نشده اما در خصوص کارکرد آن ابهاماتی وجود دارد. در صورت برقراری این ارتباط ایران همچنان به سوئیفت و در واقع سایر بانک های جهان دسترسی ندارد و نمی توان خلاء عدم دسترسی به سوئیفت جهانی را به طور کامل برطرف کرد؛ اما می توان کشورهای دیگر را ترغیب نمود تا به این شبکه متصل شوند چرا که با پیوستن به این شبکه پیام رسان مالی مشمول تحریم های امریکا نمیشوند. بسیاری از کشورها از جمله چین نیز دارای شبکه پیام رسان مالی مانند سوئیفت هستند. برخی دیگر نیز به دلیل اقدامات امریکا در پی ایجاد این شبکه ها در کشور خود هستند. ایران می تواند با بررسی و رایزنی و انعقاد قرارداد با کشورهای همسایه و شرکای تجاری خود و حذف دلار از مبادلات مالی بین المللی، با دیگر کشورها بدون نیاز به سوئیفت جهانی نقل و انتقالات مالی و مراودات تجاری انجام دهد. این که پیشنهادهای مطرح شده از سوی کشورهای باقی مانده در برجام چه زمانی و تا چه اندازه عملی می شود هنوز روشن نیست؛ چرا که 16 ماه از خروج امریکا از برجام می گذرد و تا کنون اقدام موثری در جهت از بین بردن فشارهای تحریمی امریکا بر ایران انجام نشده است. به نظر می رسد بهترین اقدام ایران این است که زمان خود را از دست ندهد و موضع قدرت خود را در خروج گام به گام از برجام حفظ کرده تا روسیه، چین، انگلستان، آلمان و فرانسه به فکر چاره جویی جدی برای حل مشکلات اقتصادی ایران در عرصه بین المللی باشند. همچنین ایران بایستی در خصوص پیشنهادهای ارائه شده همکاری لازم را داشته باشد تا اجرایی شدن یا نشدن آنها روشن شود. ضمن این که ساز و کارهایی مانند اینستکس نباید مختص به صادرات غیرنفتی ایران باشد و ایران باید بتواند در بازار فروش نفت حضور موثر گذشته خود را حفظ کند.