پرونده «تجارت» از بازار سنگ های زینتی در کشور
سفر غریبی دارند از دل کوه های سر به فلک کشیده تا پشت ویترین! نامشان سنگ است اما اعتبارشان گاه از طلا و نقره بیشتر است. از عقیق گرفته تا فیروزه و یشم و یاقوت و الماس زمرد هر یک مایه فخر انگشتری هستند آن گاه که بر نگین اش می نشینند.
روزنامه تجارت- حسين خدنگ؛ سنگهاي قيمتي مشخصه‌هاي روشني دارند : اول اينکه کميابند، در کنار اين مشخصه‌هاي مهمي چون زيبايي رنگ، دوام، سختي و شفافيت در تعيين قيمتي بودن سنگها نقش دارند. قیمتی که گاه سر به فلک می ساید و برای سوداگرانش بازاری پر رونق به وجود آورده است.
اغلب اين سنگها در صنايع مهم و استراتژيک جهان کاربرد دارند. مثلاً در پروژه هاي اتمي، و ساخت تجهيزات پزشکي تلسکوپ‌هاي فضايي آن گونه که کارشناسان می گویند گاه بدون وجود برخي از اين سنگهاي قيمتي که به عنوان لنز تلسکوپ‌هاي بسيار قوي استفاده مي‌شوند، عملاً امکان هيچ پيشرفتي در علوم فضايي وجود نداشت.
بازار سنگهای تزیینی و جواهر اکنون آنگونه پر رونق است که شاخصه‌هايي چون وزن و کواليته به دقت توسط دستگاههاي پيشرفته تعیین می شوند و موسسات معتبر جهاني براي ايجاد شناسنامه جواهرات وجود دارند اما در ایران گاه این بازار آن چنان آشفته است که گاهي ممکن است سنگی اصل به جاي بدلش هم فروش برود یا بدل را به جای اصل بفروشند! به گفته کارشناسان در بازار سنگ های زینتی خلوص و کيفيت و اندازه در قيمت تاثير دارد. مد هم بي‌‌تاثير نيست. مثلاً گاهي رنگي مد مي‌شود بالطبع کاني‌هاي قيمتي واجد آن رنگ گرانتر مي‌شوند مثلاً وقتي رنگ سبز مد شود قيمت زمرد بالا مي‌رود.البته اين قسمت مد خيلي در مورد ايران صادق نيست. در ايران انواع عقيق، انواع گارنت مانند« اواروويت ، گراسولا ،پيروپ،و ديمانتوئيد»،در کوهي، ترمالين، يشم، جاسپر آندروزيت، اپيدوت، آمينيست، وجود دارد و البته فيروزه ایران نیز در دنیا بسیار مشهور است.آمريکايي ها فيروزه خودشان را در بازار ايران به اسم فيروزه نيشابوري مي فروشند! مصر هم وقتي مي‌خواهد درباره فيروزه خودش تبليغ کند مي‌گويد مانند فيروزه ايراني است.
اکنون در دنیا ايران را به عنوان بهشت گوهرشناسان مي‌شناسند و از جاي جاي ساختار زمين شناسي کشور ما، مي توان توقع گوهر داشت. این در حالی است که به گفته محمد شهسواری کارشناس ارشد زمین شناسی و از فعالان این رشته عدم آموزش و نبود آگاهی در خصوص علم جواهر شناسی باعث شده این ظرفیت بالقوه در ایران آنگونه که باید رشد نیابد.به گفته این کارشاس مثلاً اگر کسي معدن گرانيت پيدا کند و به نتيجه برسد همه مي‌روند سراغ آن در حاليکه اگر دقيق شوند شايد همان نزديک، رگه‌اي سنگ قيمتي باشد که ارزشش از کل آن معدن بيشتر باشد. کمااينکه چنين موردي اتفاق افتاده است. هنگام استخراج به کاني قيمتي برخوردند ولي چون نمي‌شناختند دور انداختند! با توجه به اينکه امکان دارد در کاوش‌هاي معدني به چنين سنگ‌هايي هم بربخورند بهره‌برداران، آموزشي براي شناخت کاني‌هاي قيمتي نديده اند. براساس قانون اگر بهره‌بردار در حين استخراج به ماده دوم برخورد مکلف است به سازمان صنايع و معادن استان گزارش کند. ولي متاسفانه اصلاً اين سنگها را نمي‌شناسند.
شهسواری می گوید تمرکز دادن و کمک کردن به کساني که در اين شاخه ها کار مي‌کنند با برنامه‌ريزي مدون، کلید شکوفایی این رشته است. با توجه به مواد معدني سرشار ايران امکان فرآوري و صادرات آن وجود دارد. مثلاً در ايام حج چقدر تسبيح و عقيق جابجا مي‌شود. ما فقط کنار پايتخت در قم دو معدن عقيق داريم و در جاهاي ديگر همين‌طور. استفاده از اين منابع همت و برنامه‌ريزي مي‌خواهد.
در ايران براي مصرف تزئيني با دستگاههاي تراش سنتي و غير پيشرفته، تراش مي‌خورند و وارد بازار مي‌شوند. در حال حاضر در کشورهاي پيشرفته همه مراحل تراش با دستگاههاي بسيار کوچکي انجام مي‌شود که « پرت »سنگ را به حداقل مي‌رساند. با ورود اين دستگاهها مي‌توان اشتغال ايجاد کرد. تراش‌کاري آنقدر شاخه‌هاي متنوعي دارد که با گسترش آن زمينه هاي اشتغال‌زايي بيشتر هم مي‌شود. خيلي اجمالي مي‌توانيم اين زمينه‌ها را مرور کنيم: مثلاً بحث انواع تراش وجو دارد مانند پختار ، فانتزي و... حکاکي ،ساخت مجسمه هاي کوچک تزئيني، ساخت مصنوعي و آزمايشگاهي، ساخت بدل، رنگ‌آميزي، بورس سنگ‌قيمتي وبهبود سازي يا حذف ناخالصي سنگ هم از ديگر زمينه هايي‌ست که مي‌تواند به وجود بيايد يا گسترش پيدا کند. تمام اين شاخه‌هاي نياز مبرم به نيروي کار دارد.
سنگ هاي زينتي و مشكلي به نام قاچاق
مشکلات موجود در این عرصه اکنون سبب شده است تا نیاز بازار به سنگ های زینتی گاه از طریق قاچاق جبران شود. مسئله قاچاق سنگ هاي تزئيني نشان‌دهنده اين است که بازار داخلي نسبت به مصرف اين محصولات تمايل دارد و بيشتر از کشورهايي چون چین و هند و تایلند سنگ به ایران قاچاق می شود اگر مثلاً سري به بسياري از پاساژهاي تهران بزنيد، نمونه‌هاي زيادي از اين محصولات قاچاق را خواهيد ديد که بسيار هم طرفدار دارد.
آماري از ميزان مصرف يا تخميني از ورود اين سنگها به ايران وجود ندارد و متاسفانه هيچ آمار رسمي نداريم. ظرفیتهای پنهان مانده در این بخش اکنون سبب شده است تا كشورمان علیرغم داشتن كلكسیونی از معادن سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی، نه تنها صادراتی نداشته باشد، بلكه به یك واردكننده محض تبدیل شود که این مساله ناشی از نیازی تاریخی به جواهر و زیورآلات در جوامع و به ویژه جامعه جوان ایران است.
سنگهاي قيمتي و سابقه اي شش هزار ساله
آثار به دست آمده از اكتشافات باستان‌شناسی گویای این مطلب است كه ورود سنگهای قیمتی به زندگی آدمی تقریبا به ۶ هزار سال پیش برمی‌گردد. نشانه‌های تاریخی هم نشان می‌دهند كه اولین كاربرد سنگهای قیمتی در زندگی بشر، مصارف زینتی بوده است. در این میان، ایرانیان از اولین اقوامی بودند كه با استفاده از كانی‌های موجود در طبیعت و تغییر شكل دادن آنها، علم گوهرشناسی را پایه‌گذاری كردند.
دانشمندانی مانند ابوریحان بیرونی، شیخ احمد صفاوی و جابر ابن حیان طوسی، به عنوان پایه‌گذاران علم جواهرشناسی در جهان شناخته می‌شوند. در آن دوره در كنار علم گوهرشناسی، مشاغل متنوع و بازار پررونقی هم در زمینه تجارت سنگهای قیمتی در ایران برقرار بود، به طوری كه اكتشاف، حجاری و تراش، تجارت و خرید و فروش و آموزش علم گوهرشناسی، زمینه‌های اشتغال بسیاری از مردم كشورمان را فراهم كرده بود. بعدها با ترجمه كتاب‌های گوهرشناسی مسلمانان در مغرب زمین، زمینه آشنایی غربی‌ها با این علم فراهم گردید. اما متأسفانه امروز شاهد هستیم كه ایران به عنوان مهد علم جواهرشناسی جهان و علیرغم داشتن منابع غنی كانی‌های قیمتی و نیمه قیمتی، یكی از بزرگترین واردكنندگان جواهر و سنگهای قیمتی در جهان محسوب می‌شود.
تجارت سنگهای قیمتی در سده گذشته از چنان گستردگی در جهان برخوردار شده كه اقتصاد شماری از كشورها را تحت تأثیر مستقیم خود قرار داده است. در حال حاضر تایلند در زمینه تجارت سنگهای رنگی از جمله پيشروترین كشورها بوده و لقب عروس سنگهای قیمتی جهان را كسب كرده است. در همین راستا، شهرهای چانتاگوری تایلند به دلیل وجود بورس سنگهای یاقوت، آنتروپ بلژیك به دلیل وجود بورس الماس و بورس بزرگ سنگهای قیمتی ایدرواشتاین آلمان، از شهرت جهانی برخوردارند. ایران نیز دارای یكی از معروف‌ترین معادن فیروزه جهان است، به طوری كه معیار تعیین كیفیت فیروزه در جهان، "فیروزه نیشابور" است. جالب آن كه از اصطلاح Persian Quality در این زمینه استفاده می‌شود. اما متأسفانه با وجود پتانسیل‌های قابل توجه از جمله وجود ذخایر قابل توجه سنگهای قیمتی، این بخش تاكنون نتوانسته سهم تعریف شده‌ای در اقتصاد كشور برای خود كسب كند. این در حالی است که در زمینه استخراج سنگ فلزات و معادن ایران یکی از بزرگترین و پیشرو ترین کشورهای جهان است.علیرغم اینکه سازمان زمین‌شناسی ایران 52 سال قدمت دارد و 100 سال از سایر سازمان‌های دنیا عقب هستیم باز توانسته‌ایم از میان 187 کشور که سازمان زمین‌شناسی جهان دارند، جزو 9 سازمان برتر زمین‌شناسی باشیم و ایران به عنوان لیدر خاورمیانه انتخاب شده است؛ به‌طوری که تاکنون توانسته‌ایم نقشه زمین‌شناسی خاورمیانه و نقشه سایزموتکتونیک دنیا را تهیه کنیم. ایران در مقابل کشور‌هایی همچون ترکیه، هند، عربستان و عراق که ذخائر معدنی وسیعی دارند توانسته رتبه نهم را در سازمان زمین‌شناسی جهان کسب کند که این مطلب نشان‌دهنده غنی‌بودن ایران در مواد معدنی و تکنولوژی است.در این راه البته هزینه هایی نیز داده ایم و پرت شدن از کوه، گم شدن در بیابان، سرمای شدید و مارگزیدگی بخشی از تلفات اکتشاف معادن در سال های اخیر بوده است به طوری که چندین نقص عضو در سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی و دو شهید داریم.با وجود این جایگاه اما کارشناسان معتقدند ایران می تواند با ظرفیتهای بالقوه به رتبه هایی بالاتر در این عرصه برسد اما مانع بزرگی در این مسیر وجود دارد. به اعتقاد آنان ساختار معدن ایران بیمار است چراکه قوانین بخش معدن باید به روز باشد و افرادی که منابع مالی و توانمندی علمی خوبی دارند در این زمینه سرمایه گذاری کنند.بخش خصوصی چه در زمینه سرمایه‌گذاری و چه در زمینه تجربه توانمند نیست و سازمان زمین شناسی باید بتواند برای این موضوع سالانه حداقل 100 میلیارد تومان را تنها برای اکتشاف هزینه کند.بودجه در نظر گرفته شده برای اکتشافات معادن مطلوب نیست؛ به‌طوری که می‌توان آن را نا امیدکننده تلقی کرد و این درحالی است که در جهان بیش از 25 میلیارد دلار برای اکتشاف معادن هزینه می‌شود که برای اکتشاف معادن در ایران نیز باید یک درصد از این میزان، سالانه هزینه شود اما در اوج شرایط مطلوب بخش خصوصی و دولت، حداکثر 100 میلیارد تومان به عبارتی دو میلیون دلار برای این امر هزینه می شود. این میزان بودجه برای اکتشاف معادن کافی نیست و فقط صرف هزینه‌های تشکیلاتی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی می‌شود.
23 هزار صنايع معدني در كشور
تاکنون مجوز اکتشاف و بهره‌برداری هشت درصد از سطح کل کشور داده شده است؛ این موضوع بدین معنا نیست که تنها هشت درصد از منابع کشور کشف شده‌اند.
در حال حاضر 23 هزار صنایع معدنی در کشور شکل گرفته که 4000 مورد از آن جزو صنایع بزرگ همچون سیمان، فولاد، مس و آلومینیوم هستند که این امر نشان می‌دهد که با مواد معدنی موجود و صنایعی که در حال حاضر در کشور داریم می‌توانیم ارزش افزوده را افزایش دهیم. ایران حداقل در 10 نوع ماده معدنی به لحاظ تولید و ذخیره رتبه تک رقمی دارد. این مواد شامل آهن، روی، سرب، سنگهای تزیینی، گوگرد، گچ و غیره می‌شود.
همچنین شش ذخیره سنگهای قیمتی و نیمه‌قیمتی در ایران وجود دارد. مهم‌ترین معدن سنگهای قیمتی ایران مربوط به فیروزه نیشابور است. می‌توان گفت اخیرا به سنگهای قیمتی و نیمه‌قیمتی توجه بیشتری شده و گونه‌های مختلفی نیز کشف شده است. همچنین سنگهای قیمتی چین با یشم، برزیل با آمازونیت، تانزانیا با تانزانیت، بولیوی با بولیونیت شناخته شده‌اند اما ایران در زمینه سنگهای قیمتی و نیمه‌قیمتی به رتبه‌ای در جهان دست نیافته است. تجارت فیروزه ایران از قدیم‌الایام در ترکیه انجام می‌شد و از همان زمان تاکنون نام "تورکیوس" را در جهان کسب کرده است.کشف فیروزه توسط کشورهای ایران و مصر بوده و علیرغم اینکه ایران یکی از مهم‌ترین کاشفان فیروزه است فیروزه ایرانی به نام ترکیه رقم خورده است.12 معدن ایران در کلاس جهانی قرار دارند که از این تعداد دو معدن، مربوط به طلاست که در استان‌های کردستان و آذربایجان غربی وجود دارد و مابقی مربوط به معادن آهن، سرب، روی، مس و خاک سرخ است. اگر مواد معدنی فرآوری شوند، تاثیر زیادی در اقتصاد کشور خواهند داشت چرا که این امر موجب اشتغالزایی، استفاده بهتر و بیشتر از منابع معدنی و رونق صنایع معدنی می‌شود.به اعتقاد کارشناسان هر ماده معدنی می‌تواند حکم نفت را در کشور داشته باشد و اگر به مواد معدنی توجه بیشتری شود و اکتشافات بیشتر صورت گیرد منابع معدنی می‌توانند ارزآوری بیشتری در کشور ایجاد کنند.
تقدس سنگهاي قيمتي
استفاده از سنگهای قیمتی در ایران، قدمتی پنج تا شش هزار ساله دارد. آقای حمید كاشانی، رییس مؤسسه آموزشی جواهرشناسی وزارت صنایع و معادن، در خصوص سابقه تجارت سنگهای قیمتی می‌گوید: "از دیرباز سنگهای قیمتی در ایران با توجه به گرایشات مذهبی و دینی مردم، از تقدس و جایگاه ویژ‌ه‌ای برخوردار بوده‌اند. به عنوان نمونه، به همراه داشتن عقیق هنگام ذكرهای "العزت الله" متعلق به امام حسین (ع) و "الله الملك" متعلق به امام علی (ع) و همچنین به همراه داشتن فیروزه و عقیق در هنگام عبادت و نماز، از جمله تأكیدات مذهبی استفاده از سنگهای قیمتی در ایران محسوب می‌شوند. نكته دیگر، مسأله خواص ماوراءالطبیعه و حتی درمانی سنگهای قیمتی است. شاید نسبت دادن سنگهای گرانبها به ماه‌های سال، در نگاه اول نوعی سرگرمی و دل‌گرمی زنانه به نظر آید، اما این ارتباط بر اساس حقایقی به وجود آمده است، به طوری كه امروزه علم جمالوجی ثابت كرده است متولدین هر ماه، به سنگ خاص همان ماه انس دارند و از آن انرژی می‌گیرند.” كاشانی كه خود از پایه‌گذاران علم نوین جواهرشناسی در ایران به شمار می‌رود، در خصوص وضعیت علم جواهرشناسی در ایران می‌گوید: برای اولین بار با تدوین استاندارد گوهرشناسی و گوهرتراشی مطابق استانداردهای جهانی، در سال ۷۹ زیر نظر وزارت كار اقدام به آموزش علاقه‌مندان به علم جواهرشناسی كردیم. در طول شش سال گذشته بالغ بر ۴۵۰۰ نفر را آموزش داده‌ایم كه از این تعداد عده‌ای در كشورهای اروپایی، آمریكا و كانادا و كشورهای حوزه خلیج فارس به عنوان كارشناس جواهر مشغول به كار شده‌اند. تعدادی از جواهرفروشان تهرانی نیز كه به روش تجربی این حرفه را فراگرفته بودند، دوره‌های آموزشی ما را گذرانده‌اند تا علوم جدید گوهرشناسی را در كار و شغل خود به خدمت بگیرند. به گفته وی، به دلیل فقدان دانش نگهداری و تولید سنگهای قیمتی، بخش عمده‌ای از این سنگها حتی در محل معادن از بین رفته‌اند كه نمونه بارز آن، معدن رودوكروزایت است. برخی از سنگهای نیمه قیمتی كشور هم به دلیل عدم آگاهی از ارزش جهانی آنها، در كوره ریخته شده و به عنوان كانی‌های فلزی ذوب شده‌اند كه می‌توان از مالاكایت و وارسیایت نام برد.
استان‌های قم، خراسان، كرمان، همدان، اصفهان، سمنان و كردستان از مهم‌ترین مناطق دارای معادن سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی در كشورمان به شمار می‌روند. متأسفانه اكتشاف و بهره‌برداری معادن سنگهای قیمتی در كشور، متولی مشخصی ندارد. حتی اطلاعات معادنی كه مورد شناسایی و حتی استخراج قرار می‌گیرند، همواره به صورت محرمانه باقی می‌ماند. در این میان، به دلیل این كه بخش‌های مختلف اقتصاد سنگهای قیمتی سامان‌دهی و مدیریت نشده‌اند، اتفاقات ریز و درشت مبهمی در این حوزه به وقوع می‌پیوندد كه سیمای واقعی آنها تا سال‌ها در هاله‌ای از ابهام فرو می‌ماند.
تنها می‌توان در مورد آمارهای معادن ثبت شده و دارای پروانه فعالیت صحبت كرد كه تعداد آنها نیز بسیار اندك است، هرچند معادن ثبت‌نشده‌ای هم هستند كه اكنون در حال بهره‌برداری می‌باشند. فیروزه، عقیق، روزكوارتز، آمیتیست، آندوزیت، تیانیت، كریزكلات، وارازیت، دُر، باباقوری، چشم گربه‌ای، چشم ببری، جاسپر، گارنت و اپیدوت از انواع سنگهای نیمه قیمتی موجود در ایران هستند. البته باید به مروارید خلیج فارس نیز اشاره كرد كه شهرت جهانی دارد. از میان معادن ثبت شده كشور، معدن عقیق قم و معادن فیروزه نیشابور، از اهمیت بسیاری برخوردارند. معدن عقیق قم از سال ۸۲ راه‌اندازی شده و در مرحله تجهیز قرار دارد، لذا هنوز به بهره‌برداری نرسیده است. در میان معادن فیروزه نیشابور هم تنها از یك معدن بهره‌برداری می‌شود. فقدان قوانین و تعرفه‌های مشخص، عدم سرمایه‌گذاری دولت بر روی معادن و مراكز تراش‌دهنده، پردازش و سازنده جواهرات، نبود قوانین حمایتی، كمبود مؤسسات آموزشی و پژوهشی خاص این صنعت، عدم شناسایی دقیق معادن كشور به همراه كاستی‌هایی چون فقدان بورس و بازار سنگهای قیمتی، نبود تكنولوژی‌های نوین و نیروی كار متخصص، از مهم‌ترین مشكلات فعالیت در حوزه صنعت سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی در ایران هستند. كاشانی در توضیح ارزش افزوده صنعت سنگهای قیمتی می‌گوید: ارزش افزوده‌ای كه از توسعه بخش سنگهای قیمتی نصیب اقتصاد كشور می‌شود، به نسبت هزینه‌های آن در مقایسه با دیگر بخش‌های حجیم صنعت و معدن مانند فولاد، آهن، سنگهای ساختمانی و غیره، بسیار بیشتر است. ضمن این كه با كشف خواص و كاربردهای ویژه سنگهای قیمتی در دیگر صنایع، شاهد استفاده بیشتر آنها در صنایع حساس و نانوتكنولوژی‌ها نظیر الكترونیك، هادی‌ها و نیمه هادی‌ها، لیزر، اپتیك و ... هستیم. اما متأسفانه فقدان نگاه علمی و كاربردی به این صنعت نوین، موجب مهجور ماندن صنعت سنگهای قیمتی به ویژه جواهرسازی در كشور شده است. این شرایط علاوه بر این كه ارز فراوانی جهت واردات محصولات فراوری شده از سنگهای قیمتی به كشور تحمیل می‌كند، فرصت‌های اشتغالزایی بسیاری را كه در صورت رونق این صنعت فراهم می‌شد، از كشور گرفته است. وی در ادامه تأكید می‌كند: باید نگاه مسؤولان به مقوله سنگهای قیمتی تغییر كند، چرا كه سالانه حدود ۶۰۰ میلیارد دلار گردش نقدینگی بازار سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی در جهان است و كشورمان با توجه به پتانسیل‌های بسیاری كه در این زمینه دارد، می‌تواند سهم قابل توجهی از این بازار را از آن خود كند. به اعتقاد وی، در استراتژی صنعت معدن كشور اشتباه بزرگی در حال وقوع است، به این شكل كه صنعت و معدن به سمت صنایعی كه نیاز به انرژی ارزان و فراوان دارند نظیر ذوب‌آهن، فولاد و سیمان متمایل شده است - با این توجیه كه در این بخش‌ها كشور دارای مزیت نسبی است.ولی ارزآوری سنگهای قیمتی در مقایسه با سایر بخش‌های صنعت و معدن، بسیار بالاتر است. برای مثال، ارزش یك جواهر ۱۰۰ قیراتی یا یك سنگ بسیار كوچك و سبك با كاربرد صنعتی، معادل ده‌ها تن سنگ ساختمانی یا دیگر محصولات معدنی است. رییس مؤسسه آموزشی جواهرشناسی وزارت صنایع و معادن می‌افزاید: متأسفانه برنامه مشخصی برای توسعه این بخش در كشور نداریم، در حالی كه صاحب دانش فنی روز این رشته هستیم و منابع معدنی لازم را هم در اختیار داریم. لذا ضرورت تدوین یك برنامه جامع با هدف توسعه بخش سنگهای قیمتی به شدت احساس می‌شود. كشور هندوستان با یك برنامه ۵ ساله، صادرات سنگهای قیمتی خود را از ۸۰۰ میلیون دلار به ۲۰ میلیارد دلار افزایش داده است. به نظر می‌رسد در حركت به سوی افزایش صادرات غیرنفتی، شناخت كافی از ظرفیتهای بخش‌های مختلف صنعت و معدن كشور از جمله بخش سنگهای قیمتی وجود ندارد.برای مثال، توجه بیش از حد به برخی از بخش‌ها مانند فرش و گلیم كه ظرفیت محدودی هم دارند، باعث شده از سایر بخش‌های صنعتی كشور غافل بمانیم. مهندس كاشانی در خصوص روند اكتشاف معادن سنگهای قیمتی در كشور می‌گوید: "تاكنون حدود ۱۰۰ محدوده را در كشور شناسایی كرده‌ایم كه در آنها معادن سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی سرشاری وجود دارد كه میلیاردها دلار ارزش آنها می‌باشد. اما متأسفانه با وجود این منابع، هم اكنون۱۰۰ درصد سنگهای قیمتی و حدود ۸۰ درصد سنگهای نیمه قیمتی مورد نیاز كشور را وارد می‌كنیم.”
خريد و فروش سنگ در سايتها
این روزها آگهی خرید و فروش همه چیز به قول قدیمی ها «از شیر مرغ گرفته تا جان آدمیزاد» را در سایت ها و نیازمندی ها می توان دید از جمله خرید و فروش سنگ تزیینی و جواهر. سایت هایی که نقش بازاریابی و خرید و فروش را بازی می کنند، کافی است در بخش جستجوی گوگل کلماتی مانند خرید یا فروش جواهر یا خرید و فروش سنگ را تایپ کنید و بعد منتظر باشید؛ لحظاتی بیشتر نمی گذرد که در مقابل شما بیش از 1000 صفحه باز می شود. صفحاتی که سنگ تراش نخورده و جواهر هم می فروشند. نه معلوم است اصل اند و نه بدل .. پول را باید بریزی به حسابشان تا با پست سنگی را تحویل بگیری که مشخص نیست چه باشد. اوضاع در مغازه ها هم بهتر از این نیست .. این وضعیت آشفته بازاری به وجود آورده است که در آن نه گوهرشناس جواهر را از بدل می شناسد و نه سره از ناسره قابل تشخیص است . همین هم سبب شده است تا بهشت جواهرشناسان کم کم از پسوند کلمه ایران حذف شود ... درست مثل بسیاری دیگر از صفتهای ایران و صد البته که امید که چنین مباد!
نگاه به فیروزه چشم را تقویت کرده و استفاده از سرمه آن و همچنین گذاشتن آن بر روی چشم ها برای تقویت چشم و درمان بیماری های چشمی مفید است. گذاشتن فیروزه بر روی چاکرای گلو برای درمان گلو درد، تقویت تارهای صورتی و درمانی بیماری های ریوی و تنفسی مؤثر می نماید. فیروزه قلب را تقویت می کرده و سعه صدر می دهد. این سنگ، افسردگی های روحی و روانی را نیز درمان می کند. سنگ فیروزه، سنگ صلح و آرامش است و قدرت عشق و دوستی، صداقت، عقل و حکمت را فزونی می بخشد. فیروزه مظهر خوش یمنی، آرامش و محافظت در برابر نیروهای منفی است.
خواص سنگ عقیق
عقیق برای جلوگیری از خونریزی های شدید، به ویژه برای زنان، بسیار فایده دارد. همچنین برای تقویت نقاط مختلف بدن و برقراری تعادل و هماهنگی در آن ها بسیار مفید است. عقیق اثری فراوان دارد و علاوه بر زدودن انرژی های منفی از محیط، سبب پاکسازی هاله ای از انرژی های منفی می شود. همچنین عقیق برای تعالی روحی و شادابی و آرامش آن و بر طرف شدن غم و غصه و ناراحتی های روحی بسیار موثر است.
خواص سنگ یشم
يشم سبز يا «كريستال آرامش بخش» كه «سنگ ورزش» نيز ناميده مي شود، تقويت كننده چالاكي و چابكي فرد است. اكثر مردان شرق دور، با فوايد اين سنگ آشنا هستند. كساني كه از اين سنگ استفاده كرده اند مي گويند پا به پاي افزايش سلامتي فرد، رنگ اين سنگ تيره تر مي شود و هر چقدر از سلامتي فاصله بگيريد رنگ آن روشنتر مي شود. يشم سبز به احساسات و عواطف فرد آرامش مي دهد و باعث تقويت قواي جسماني او بعد از جراحيهاي كوچك، طلاق، ضايعه دردناك مرگ نزديكان، يا از دست دادن شغل مي شود. بعضي ها نيز مي گويند اين سنگ خوش شانسي مي آورد.
خواص سنگ کهربا
اين سنگ داراي نيرويي بسيار ملايم و آرام بخش بوده و جهت کسب انرژي هاي مثبت و ايجاد آرامش کافيست اين سنگ رابه مدت بيست دقيقه بر روي چشم سوم خويش قرار دهيد. همچنين نيروي اين سنگ جهت درمان تنگي نفس نوزادان بسيار موثر است.
خواص سنگ زمرد
زمرد سنگی بسیار پرانرژی و دارای خواص فراوانی است. استفاده از این سنگ برای جلوگیری از مبتلا شدن به بیماری صرع بسیار فایده دارد. به ویژه برای کسانی که زمینه ارثی این بیماری در آن ها وجود دارد. به همین دلیل، در گذشته نیز پادشاهان در هنگام تولید فرزندانشان تکه ای زمرد را بر گردن آنان می آویختند تا به صرع مبتلا نشوند، اما برای کسانی که به بیماری صرع مبتلا شده اند، چندان کارساز نیست.
خواص سنگ الماس
استفاده تعليق از الماس يعنى به صورت گردن بند تقويت كننده قلب است. بيماران فلج، لقوه، رعشه، جذام، صرع و كسانى كه بيمارى پوستى دارند اگر در چشمه معدن الماس حمام كنند، بيمارى آنان درمان مي گردد.
اغلب اين سنگها در صنايع مهم و استراتژيک جهان کاربرد دارند. مثلاً در پروژه هاي اتمي، و ساخت تجهيزات پزشکي تلسکوپ‌هاي فضايي آن گونه که کارشناسان می گویند گاه بدون وجود برخي از اين سنگهاي قيمتي که به عنوان لنز تلسکوپ‌هاي بسيار قوي استفاده مي‌شوند، عملاً امکان هيچ پيشرفتي در علوم فضايي وجود نداشت.
بازار سنگهای تزیینی و جواهر اکنون آنگونه پر رونق است که شاخصه‌هايي چون وزن و کواليته به دقت توسط دستگاههاي پيشرفته تعیین می شوند و موسسات معتبر جهاني براي ايجاد شناسنامه جواهرات وجود دارند اما در ایران گاه این بازار آن چنان آشفته است که گاهي ممکن است سنگی اصل به جاي بدلش هم فروش برود یا بدل را به جای اصل بفروشند! به گفته کارشناسان در بازار سنگ های زینتی خلوص و کيفيت و اندازه در قيمت تاثير دارد. مد هم بي‌‌تاثير نيست. مثلاً گاهي رنگي مد مي‌شود بالطبع کاني‌هاي قيمتي واجد آن رنگ گرانتر مي‌شوند مثلاً وقتي رنگ سبز مد شود قيمت زمرد بالا مي‌رود.البته اين قسمت مد خيلي در مورد ايران صادق نيست. در ايران انواع عقيق، انواع گارنت مانند« اواروويت ، گراسولا ،پيروپ،و ديمانتوئيد»،در کوهي، ترمالين، يشم، جاسپر آندروزيت، اپيدوت، آمينيست، وجود دارد و البته فيروزه ایران نیز در دنیا بسیار مشهور است.آمريکايي ها فيروزه خودشان را در بازار ايران به اسم فيروزه نيشابوري مي فروشند! مصر هم وقتي مي‌خواهد درباره فيروزه خودش تبليغ کند مي‌گويد مانند فيروزه ايراني است.
اکنون در دنیا ايران را به عنوان بهشت گوهرشناسان مي‌شناسند و از جاي جاي ساختار زمين شناسي کشور ما، مي توان توقع گوهر داشت. این در حالی است که به گفته محمد شهسواری کارشناس ارشد زمین شناسی و از فعالان این رشته عدم آموزش و نبود آگاهی در خصوص علم جواهر شناسی باعث شده این ظرفیت بالقوه در ایران آنگونه که باید رشد نیابد.به گفته این کارشاس مثلاً اگر کسي معدن گرانيت پيدا کند و به نتيجه برسد همه مي‌روند سراغ آن در حاليکه اگر دقيق شوند شايد همان نزديک، رگه‌اي سنگ قيمتي باشد که ارزشش از کل آن معدن بيشتر باشد. کمااينکه چنين موردي اتفاق افتاده است. هنگام استخراج به کاني قيمتي برخوردند ولي چون نمي‌شناختند دور انداختند! با توجه به اينکه امکان دارد در کاوش‌هاي معدني به چنين سنگ‌هايي هم بربخورند بهره‌برداران، آموزشي براي شناخت کاني‌هاي قيمتي نديده اند. براساس قانون اگر بهره‌بردار در حين استخراج به ماده دوم برخورد مکلف است به سازمان صنايع و معادن استان گزارش کند. ولي متاسفانه اصلاً اين سنگها را نمي‌شناسند.
شهسواری می گوید تمرکز دادن و کمک کردن به کساني که در اين شاخه ها کار مي‌کنند با برنامه‌ريزي مدون، کلید شکوفایی این رشته است. با توجه به مواد معدني سرشار ايران امکان فرآوري و صادرات آن وجود دارد. مثلاً در ايام حج چقدر تسبيح و عقيق جابجا مي‌شود. ما فقط کنار پايتخت در قم دو معدن عقيق داريم و در جاهاي ديگر همين‌طور. استفاده از اين منابع همت و برنامه‌ريزي مي‌خواهد.
در ايران براي مصرف تزئيني با دستگاههاي تراش سنتي و غير پيشرفته، تراش مي‌خورند و وارد بازار مي‌شوند. در حال حاضر در کشورهاي پيشرفته همه مراحل تراش با دستگاههاي بسيار کوچکي انجام مي‌شود که « پرت »سنگ را به حداقل مي‌رساند. با ورود اين دستگاهها مي‌توان اشتغال ايجاد کرد. تراش‌کاري آنقدر شاخه‌هاي متنوعي دارد که با گسترش آن زمينه هاي اشتغال‌زايي بيشتر هم مي‌شود. خيلي اجمالي مي‌توانيم اين زمينه‌ها را مرور کنيم: مثلاً بحث انواع تراش وجو دارد مانند پختار ، فانتزي و... حکاکي ،ساخت مجسمه هاي کوچک تزئيني، ساخت مصنوعي و آزمايشگاهي، ساخت بدل، رنگ‌آميزي، بورس سنگ‌قيمتي وبهبود سازي يا حذف ناخالصي سنگ هم از ديگر زمينه هايي‌ست که مي‌تواند به وجود بيايد يا گسترش پيدا کند. تمام اين شاخه‌هاي نياز مبرم به نيروي کار دارد.
سنگ هاي زينتي و مشكلي به نام قاچاق
مشکلات موجود در این عرصه اکنون سبب شده است تا نیاز بازار به سنگ های زینتی گاه از طریق قاچاق جبران شود. مسئله قاچاق سنگ هاي تزئيني نشان‌دهنده اين است که بازار داخلي نسبت به مصرف اين محصولات تمايل دارد و بيشتر از کشورهايي چون چین و هند و تایلند سنگ به ایران قاچاق می شود اگر مثلاً سري به بسياري از پاساژهاي تهران بزنيد، نمونه‌هاي زيادي از اين محصولات قاچاق را خواهيد ديد که بسيار هم طرفدار دارد.
آماري از ميزان مصرف يا تخميني از ورود اين سنگها به ايران وجود ندارد و متاسفانه هيچ آمار رسمي نداريم. ظرفیتهای پنهان مانده در این بخش اکنون سبب شده است تا كشورمان علیرغم داشتن كلكسیونی از معادن سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی، نه تنها صادراتی نداشته باشد، بلكه به یك واردكننده محض تبدیل شود که این مساله ناشی از نیازی تاریخی به جواهر و زیورآلات در جوامع و به ویژه جامعه جوان ایران است.
سنگهاي قيمتي و سابقه اي شش هزار ساله
آثار به دست آمده از اكتشافات باستان‌شناسی گویای این مطلب است كه ورود سنگهای قیمتی به زندگی آدمی تقریبا به ۶ هزار سال پیش برمی‌گردد. نشانه‌های تاریخی هم نشان می‌دهند كه اولین كاربرد سنگهای قیمتی در زندگی بشر، مصارف زینتی بوده است. در این میان، ایرانیان از اولین اقوامی بودند كه با استفاده از كانی‌های موجود در طبیعت و تغییر شكل دادن آنها، علم گوهرشناسی را پایه‌گذاری كردند.
دانشمندانی مانند ابوریحان بیرونی، شیخ احمد صفاوی و جابر ابن حیان طوسی، به عنوان پایه‌گذاران علم جواهرشناسی در جهان شناخته می‌شوند. در آن دوره در كنار علم گوهرشناسی، مشاغل متنوع و بازار پررونقی هم در زمینه تجارت سنگهای قیمتی در ایران برقرار بود، به طوری كه اكتشاف، حجاری و تراش، تجارت و خرید و فروش و آموزش علم گوهرشناسی، زمینه‌های اشتغال بسیاری از مردم كشورمان را فراهم كرده بود. بعدها با ترجمه كتاب‌های گوهرشناسی مسلمانان در مغرب زمین، زمینه آشنایی غربی‌ها با این علم فراهم گردید. اما متأسفانه امروز شاهد هستیم كه ایران به عنوان مهد علم جواهرشناسی جهان و علیرغم داشتن منابع غنی كانی‌های قیمتی و نیمه قیمتی، یكی از بزرگترین واردكنندگان جواهر و سنگهای قیمتی در جهان محسوب می‌شود.
تجارت سنگهای قیمتی در سده گذشته از چنان گستردگی در جهان برخوردار شده كه اقتصاد شماری از كشورها را تحت تأثیر مستقیم خود قرار داده است. در حال حاضر تایلند در زمینه تجارت سنگهای رنگی از جمله پيشروترین كشورها بوده و لقب عروس سنگهای قیمتی جهان را كسب كرده است. در همین راستا، شهرهای چانتاگوری تایلند به دلیل وجود بورس سنگهای یاقوت، آنتروپ بلژیك به دلیل وجود بورس الماس و بورس بزرگ سنگهای قیمتی ایدرواشتاین آلمان، از شهرت جهانی برخوردارند. ایران نیز دارای یكی از معروف‌ترین معادن فیروزه جهان است، به طوری كه معیار تعیین كیفیت فیروزه در جهان، "فیروزه نیشابور" است. جالب آن كه از اصطلاح Persian Quality در این زمینه استفاده می‌شود. اما متأسفانه با وجود پتانسیل‌های قابل توجه از جمله وجود ذخایر قابل توجه سنگهای قیمتی، این بخش تاكنون نتوانسته سهم تعریف شده‌ای در اقتصاد كشور برای خود كسب كند. این در حالی است که در زمینه استخراج سنگ فلزات و معادن ایران یکی از بزرگترین و پیشرو ترین کشورهای جهان است.علیرغم اینکه سازمان زمین‌شناسی ایران 52 سال قدمت دارد و 100 سال از سایر سازمان‌های دنیا عقب هستیم باز توانسته‌ایم از میان 187 کشور که سازمان زمین‌شناسی جهان دارند، جزو 9 سازمان برتر زمین‌شناسی باشیم و ایران به عنوان لیدر خاورمیانه انتخاب شده است؛ به‌طوری که تاکنون توانسته‌ایم نقشه زمین‌شناسی خاورمیانه و نقشه سایزموتکتونیک دنیا را تهیه کنیم. ایران در مقابل کشور‌هایی همچون ترکیه، هند، عربستان و عراق که ذخائر معدنی وسیعی دارند توانسته رتبه نهم را در سازمان زمین‌شناسی جهان کسب کند که این مطلب نشان‌دهنده غنی‌بودن ایران در مواد معدنی و تکنولوژی است.در این راه البته هزینه هایی نیز داده ایم و پرت شدن از کوه، گم شدن در بیابان، سرمای شدید و مارگزیدگی بخشی از تلفات اکتشاف معادن در سال های اخیر بوده است به طوری که چندین نقص عضو در سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی و دو شهید داریم.با وجود این جایگاه اما کارشناسان معتقدند ایران می تواند با ظرفیتهای بالقوه به رتبه هایی بالاتر در این عرصه برسد اما مانع بزرگی در این مسیر وجود دارد. به اعتقاد آنان ساختار معدن ایران بیمار است چراکه قوانین بخش معدن باید به روز باشد و افرادی که منابع مالی و توانمندی علمی خوبی دارند در این زمینه سرمایه گذاری کنند.بخش خصوصی چه در زمینه سرمایه‌گذاری و چه در زمینه تجربه توانمند نیست و سازمان زمین شناسی باید بتواند برای این موضوع سالانه حداقل 100 میلیارد تومان را تنها برای اکتشاف هزینه کند.بودجه در نظر گرفته شده برای اکتشافات معادن مطلوب نیست؛ به‌طوری که می‌توان آن را نا امیدکننده تلقی کرد و این درحالی است که در جهان بیش از 25 میلیارد دلار برای اکتشاف معادن هزینه می‌شود که برای اکتشاف معادن در ایران نیز باید یک درصد از این میزان، سالانه هزینه شود اما در اوج شرایط مطلوب بخش خصوصی و دولت، حداکثر 100 میلیارد تومان به عبارتی دو میلیون دلار برای این امر هزینه می شود. این میزان بودجه برای اکتشاف معادن کافی نیست و فقط صرف هزینه‌های تشکیلاتی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی می‌شود.
23 هزار صنايع معدني در كشور
تاکنون مجوز اکتشاف و بهره‌برداری هشت درصد از سطح کل کشور داده شده است؛ این موضوع بدین معنا نیست که تنها هشت درصد از منابع کشور کشف شده‌اند.
در حال حاضر 23 هزار صنایع معدنی در کشور شکل گرفته که 4000 مورد از آن جزو صنایع بزرگ همچون سیمان، فولاد، مس و آلومینیوم هستند که این امر نشان می‌دهد که با مواد معدنی موجود و صنایعی که در حال حاضر در کشور داریم می‌توانیم ارزش افزوده را افزایش دهیم. ایران حداقل در 10 نوع ماده معدنی به لحاظ تولید و ذخیره رتبه تک رقمی دارد. این مواد شامل آهن، روی، سرب، سنگهای تزیینی، گوگرد، گچ و غیره می‌شود.
همچنین شش ذخیره سنگهای قیمتی و نیمه‌قیمتی در ایران وجود دارد. مهم‌ترین معدن سنگهای قیمتی ایران مربوط به فیروزه نیشابور است. می‌توان گفت اخیرا به سنگهای قیمتی و نیمه‌قیمتی توجه بیشتری شده و گونه‌های مختلفی نیز کشف شده است. همچنین سنگهای قیمتی چین با یشم، برزیل با آمازونیت، تانزانیا با تانزانیت، بولیوی با بولیونیت شناخته شده‌اند اما ایران در زمینه سنگهای قیمتی و نیمه‌قیمتی به رتبه‌ای در جهان دست نیافته است. تجارت فیروزه ایران از قدیم‌الایام در ترکیه انجام می‌شد و از همان زمان تاکنون نام "تورکیوس" را در جهان کسب کرده است.کشف فیروزه توسط کشورهای ایران و مصر بوده و علیرغم اینکه ایران یکی از مهم‌ترین کاشفان فیروزه است فیروزه ایرانی به نام ترکیه رقم خورده است.12 معدن ایران در کلاس جهانی قرار دارند که از این تعداد دو معدن، مربوط به طلاست که در استان‌های کردستان و آذربایجان غربی وجود دارد و مابقی مربوط به معادن آهن، سرب، روی، مس و خاک سرخ است. اگر مواد معدنی فرآوری شوند، تاثیر زیادی در اقتصاد کشور خواهند داشت چرا که این امر موجب اشتغالزایی، استفاده بهتر و بیشتر از منابع معدنی و رونق صنایع معدنی می‌شود.به اعتقاد کارشناسان هر ماده معدنی می‌تواند حکم نفت را در کشور داشته باشد و اگر به مواد معدنی توجه بیشتری شود و اکتشافات بیشتر صورت گیرد منابع معدنی می‌توانند ارزآوری بیشتری در کشور ایجاد کنند.
تقدس سنگهاي قيمتي
استفاده از سنگهای قیمتی در ایران، قدمتی پنج تا شش هزار ساله دارد. آقای حمید كاشانی، رییس مؤسسه آموزشی جواهرشناسی وزارت صنایع و معادن، در خصوص سابقه تجارت سنگهای قیمتی می‌گوید: "از دیرباز سنگهای قیمتی در ایران با توجه به گرایشات مذهبی و دینی مردم، از تقدس و جایگاه ویژ‌ه‌ای برخوردار بوده‌اند. به عنوان نمونه، به همراه داشتن عقیق هنگام ذكرهای "العزت الله" متعلق به امام حسین (ع) و "الله الملك" متعلق به امام علی (ع) و همچنین به همراه داشتن فیروزه و عقیق در هنگام عبادت و نماز، از جمله تأكیدات مذهبی استفاده از سنگهای قیمتی در ایران محسوب می‌شوند. نكته دیگر، مسأله خواص ماوراءالطبیعه و حتی درمانی سنگهای قیمتی است. شاید نسبت دادن سنگهای گرانبها به ماه‌های سال، در نگاه اول نوعی سرگرمی و دل‌گرمی زنانه به نظر آید، اما این ارتباط بر اساس حقایقی به وجود آمده است، به طوری كه امروزه علم جمالوجی ثابت كرده است متولدین هر ماه، به سنگ خاص همان ماه انس دارند و از آن انرژی می‌گیرند.” كاشانی كه خود از پایه‌گذاران علم نوین جواهرشناسی در ایران به شمار می‌رود، در خصوص وضعیت علم جواهرشناسی در ایران می‌گوید: برای اولین بار با تدوین استاندارد گوهرشناسی و گوهرتراشی مطابق استانداردهای جهانی، در سال ۷۹ زیر نظر وزارت كار اقدام به آموزش علاقه‌مندان به علم جواهرشناسی كردیم. در طول شش سال گذشته بالغ بر ۴۵۰۰ نفر را آموزش داده‌ایم كه از این تعداد عده‌ای در كشورهای اروپایی، آمریكا و كانادا و كشورهای حوزه خلیج فارس به عنوان كارشناس جواهر مشغول به كار شده‌اند. تعدادی از جواهرفروشان تهرانی نیز كه به روش تجربی این حرفه را فراگرفته بودند، دوره‌های آموزشی ما را گذرانده‌اند تا علوم جدید گوهرشناسی را در كار و شغل خود به خدمت بگیرند. به گفته وی، به دلیل فقدان دانش نگهداری و تولید سنگهای قیمتی، بخش عمده‌ای از این سنگها حتی در محل معادن از بین رفته‌اند كه نمونه بارز آن، معدن رودوكروزایت است. برخی از سنگهای نیمه قیمتی كشور هم به دلیل عدم آگاهی از ارزش جهانی آنها، در كوره ریخته شده و به عنوان كانی‌های فلزی ذوب شده‌اند كه می‌توان از مالاكایت و وارسیایت نام برد.
استان‌های قم، خراسان، كرمان، همدان، اصفهان، سمنان و كردستان از مهم‌ترین مناطق دارای معادن سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی در كشورمان به شمار می‌روند. متأسفانه اكتشاف و بهره‌برداری معادن سنگهای قیمتی در كشور، متولی مشخصی ندارد. حتی اطلاعات معادنی كه مورد شناسایی و حتی استخراج قرار می‌گیرند، همواره به صورت محرمانه باقی می‌ماند. در این میان، به دلیل این كه بخش‌های مختلف اقتصاد سنگهای قیمتی سامان‌دهی و مدیریت نشده‌اند، اتفاقات ریز و درشت مبهمی در این حوزه به وقوع می‌پیوندد كه سیمای واقعی آنها تا سال‌ها در هاله‌ای از ابهام فرو می‌ماند.
تنها می‌توان در مورد آمارهای معادن ثبت شده و دارای پروانه فعالیت صحبت كرد كه تعداد آنها نیز بسیار اندك است، هرچند معادن ثبت‌نشده‌ای هم هستند كه اكنون در حال بهره‌برداری می‌باشند. فیروزه، عقیق، روزكوارتز، آمیتیست، آندوزیت، تیانیت، كریزكلات، وارازیت، دُر، باباقوری، چشم گربه‌ای، چشم ببری، جاسپر، گارنت و اپیدوت از انواع سنگهای نیمه قیمتی موجود در ایران هستند. البته باید به مروارید خلیج فارس نیز اشاره كرد كه شهرت جهانی دارد. از میان معادن ثبت شده كشور، معدن عقیق قم و معادن فیروزه نیشابور، از اهمیت بسیاری برخوردارند. معدن عقیق قم از سال ۸۲ راه‌اندازی شده و در مرحله تجهیز قرار دارد، لذا هنوز به بهره‌برداری نرسیده است. در میان معادن فیروزه نیشابور هم تنها از یك معدن بهره‌برداری می‌شود. فقدان قوانین و تعرفه‌های مشخص، عدم سرمایه‌گذاری دولت بر روی معادن و مراكز تراش‌دهنده، پردازش و سازنده جواهرات، نبود قوانین حمایتی، كمبود مؤسسات آموزشی و پژوهشی خاص این صنعت، عدم شناسایی دقیق معادن كشور به همراه كاستی‌هایی چون فقدان بورس و بازار سنگهای قیمتی، نبود تكنولوژی‌های نوین و نیروی كار متخصص، از مهم‌ترین مشكلات فعالیت در حوزه صنعت سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی در ایران هستند. كاشانی در توضیح ارزش افزوده صنعت سنگهای قیمتی می‌گوید: ارزش افزوده‌ای كه از توسعه بخش سنگهای قیمتی نصیب اقتصاد كشور می‌شود، به نسبت هزینه‌های آن در مقایسه با دیگر بخش‌های حجیم صنعت و معدن مانند فولاد، آهن، سنگهای ساختمانی و غیره، بسیار بیشتر است. ضمن این كه با كشف خواص و كاربردهای ویژه سنگهای قیمتی در دیگر صنایع، شاهد استفاده بیشتر آنها در صنایع حساس و نانوتكنولوژی‌ها نظیر الكترونیك، هادی‌ها و نیمه هادی‌ها، لیزر، اپتیك و ... هستیم. اما متأسفانه فقدان نگاه علمی و كاربردی به این صنعت نوین، موجب مهجور ماندن صنعت سنگهای قیمتی به ویژه جواهرسازی در كشور شده است. این شرایط علاوه بر این كه ارز فراوانی جهت واردات محصولات فراوری شده از سنگهای قیمتی به كشور تحمیل می‌كند، فرصت‌های اشتغالزایی بسیاری را كه در صورت رونق این صنعت فراهم می‌شد، از كشور گرفته است. وی در ادامه تأكید می‌كند: باید نگاه مسؤولان به مقوله سنگهای قیمتی تغییر كند، چرا كه سالانه حدود ۶۰۰ میلیارد دلار گردش نقدینگی بازار سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی در جهان است و كشورمان با توجه به پتانسیل‌های بسیاری كه در این زمینه دارد، می‌تواند سهم قابل توجهی از این بازار را از آن خود كند. به اعتقاد وی، در استراتژی صنعت معدن كشور اشتباه بزرگی در حال وقوع است، به این شكل كه صنعت و معدن به سمت صنایعی كه نیاز به انرژی ارزان و فراوان دارند نظیر ذوب‌آهن، فولاد و سیمان متمایل شده است - با این توجیه كه در این بخش‌ها كشور دارای مزیت نسبی است.ولی ارزآوری سنگهای قیمتی در مقایسه با سایر بخش‌های صنعت و معدن، بسیار بالاتر است. برای مثال، ارزش یك جواهر ۱۰۰ قیراتی یا یك سنگ بسیار كوچك و سبك با كاربرد صنعتی، معادل ده‌ها تن سنگ ساختمانی یا دیگر محصولات معدنی است. رییس مؤسسه آموزشی جواهرشناسی وزارت صنایع و معادن می‌افزاید: متأسفانه برنامه مشخصی برای توسعه این بخش در كشور نداریم، در حالی كه صاحب دانش فنی روز این رشته هستیم و منابع معدنی لازم را هم در اختیار داریم. لذا ضرورت تدوین یك برنامه جامع با هدف توسعه بخش سنگهای قیمتی به شدت احساس می‌شود. كشور هندوستان با یك برنامه ۵ ساله، صادرات سنگهای قیمتی خود را از ۸۰۰ میلیون دلار به ۲۰ میلیارد دلار افزایش داده است. به نظر می‌رسد در حركت به سوی افزایش صادرات غیرنفتی، شناخت كافی از ظرفیتهای بخش‌های مختلف صنعت و معدن كشور از جمله بخش سنگهای قیمتی وجود ندارد.برای مثال، توجه بیش از حد به برخی از بخش‌ها مانند فرش و گلیم كه ظرفیت محدودی هم دارند، باعث شده از سایر بخش‌های صنعتی كشور غافل بمانیم. مهندس كاشانی در خصوص روند اكتشاف معادن سنگهای قیمتی در كشور می‌گوید: "تاكنون حدود ۱۰۰ محدوده را در كشور شناسایی كرده‌ایم كه در آنها معادن سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی سرشاری وجود دارد كه میلیاردها دلار ارزش آنها می‌باشد. اما متأسفانه با وجود این منابع، هم اكنون۱۰۰ درصد سنگهای قیمتی و حدود ۸۰ درصد سنگهای نیمه قیمتی مورد نیاز كشور را وارد می‌كنیم.”
خريد و فروش سنگ در سايتها
این روزها آگهی خرید و فروش همه چیز به قول قدیمی ها «از شیر مرغ گرفته تا جان آدمیزاد» را در سایت ها و نیازمندی ها می توان دید از جمله خرید و فروش سنگ تزیینی و جواهر. سایت هایی که نقش بازاریابی و خرید و فروش را بازی می کنند، کافی است در بخش جستجوی گوگل کلماتی مانند خرید یا فروش جواهر یا خرید و فروش سنگ را تایپ کنید و بعد منتظر باشید؛ لحظاتی بیشتر نمی گذرد که در مقابل شما بیش از 1000 صفحه باز می شود. صفحاتی که سنگ تراش نخورده و جواهر هم می فروشند. نه معلوم است اصل اند و نه بدل .. پول را باید بریزی به حسابشان تا با پست سنگی را تحویل بگیری که مشخص نیست چه باشد. اوضاع در مغازه ها هم بهتر از این نیست .. این وضعیت آشفته بازاری به وجود آورده است که در آن نه گوهرشناس جواهر را از بدل می شناسد و نه سره از ناسره قابل تشخیص است . همین هم سبب شده است تا بهشت جواهرشناسان کم کم از پسوند کلمه ایران حذف شود ... درست مثل بسیاری دیگر از صفتهای ایران و صد البته که امید که چنین مباد!
نگاهی به خواص سنگ های زینتی
خواص فیروزه و خواص سنگ فیروزهنگاه به فیروزه چشم را تقویت کرده و استفاده از سرمه آن و همچنین گذاشتن آن بر روی چشم ها برای تقویت چشم و درمان بیماری های چشمی مفید است. گذاشتن فیروزه بر روی چاکرای گلو برای درمان گلو درد، تقویت تارهای صورتی و درمانی بیماری های ریوی و تنفسی مؤثر می نماید. فیروزه قلب را تقویت می کرده و سعه صدر می دهد. این سنگ، افسردگی های روحی و روانی را نیز درمان می کند. سنگ فیروزه، سنگ صلح و آرامش است و قدرت عشق و دوستی، صداقت، عقل و حکمت را فزونی می بخشد. فیروزه مظهر خوش یمنی، آرامش و محافظت در برابر نیروهای منفی است.
خواص سنگ عقیق
عقیق برای جلوگیری از خونریزی های شدید، به ویژه برای زنان، بسیار فایده دارد. همچنین برای تقویت نقاط مختلف بدن و برقراری تعادل و هماهنگی در آن ها بسیار مفید است. عقیق اثری فراوان دارد و علاوه بر زدودن انرژی های منفی از محیط، سبب پاکسازی هاله ای از انرژی های منفی می شود. همچنین عقیق برای تعالی روحی و شادابی و آرامش آن و بر طرف شدن غم و غصه و ناراحتی های روحی بسیار موثر است.
خواص سنگ یشم
يشم سبز يا «كريستال آرامش بخش» كه «سنگ ورزش» نيز ناميده مي شود، تقويت كننده چالاكي و چابكي فرد است. اكثر مردان شرق دور، با فوايد اين سنگ آشنا هستند. كساني كه از اين سنگ استفاده كرده اند مي گويند پا به پاي افزايش سلامتي فرد، رنگ اين سنگ تيره تر مي شود و هر چقدر از سلامتي فاصله بگيريد رنگ آن روشنتر مي شود. يشم سبز به احساسات و عواطف فرد آرامش مي دهد و باعث تقويت قواي جسماني او بعد از جراحيهاي كوچك، طلاق، ضايعه دردناك مرگ نزديكان، يا از دست دادن شغل مي شود. بعضي ها نيز مي گويند اين سنگ خوش شانسي مي آورد.
خواص سنگ کهربا
اين سنگ داراي نيرويي بسيار ملايم و آرام بخش بوده و جهت کسب انرژي هاي مثبت و ايجاد آرامش کافيست اين سنگ رابه مدت بيست دقيقه بر روي چشم سوم خويش قرار دهيد. همچنين نيروي اين سنگ جهت درمان تنگي نفس نوزادان بسيار موثر است.
خواص سنگ زمرد
زمرد سنگی بسیار پرانرژی و دارای خواص فراوانی است. استفاده از این سنگ برای جلوگیری از مبتلا شدن به بیماری صرع بسیار فایده دارد. به ویژه برای کسانی که زمینه ارثی این بیماری در آن ها وجود دارد. به همین دلیل، در گذشته نیز پادشاهان در هنگام تولید فرزندانشان تکه ای زمرد را بر گردن آنان می آویختند تا به صرع مبتلا نشوند، اما برای کسانی که به بیماری صرع مبتلا شده اند، چندان کارساز نیست.
خواص سنگ الماس
استفاده تعليق از الماس يعنى به صورت گردن بند تقويت كننده قلب است. بيماران فلج، لقوه، رعشه، جذام، صرع و كسانى كه بيمارى پوستى دارند اگر در چشمه معدن الماس حمام كنند، بيمارى آنان درمان مي گردد.
آخرین اخبار