گروه اقتصاد کلان: اگرچه یکی از مهم‌ترین دلایل کشورها برای دلارزدایی، موضوع تحریم‌های بین‌المللی و استفاده ایالات‌متحده از دلار به عنوان ابزار تسلیحاتی علیه کشورهای تحت تحریم است و ازاین رو از سوی ایران هم الزاماتی در راستای کمرنگ کردن نقش دلار در اقتصاد وجود دارد، اما در عین حال کارشناسان اقتصادی معتقدند دلارزدایی و مبارزه با دلار اولویت اول اقتصاد در شرایط تحریم ایران نیست، آن هم در شرایطی که ما همچنان در لیست سیاه FATF هستیم و از طرف دیگر، ریال ایران هم در حال حاضر از کم‌ارزش‌ترین واحدهای پولی جهان است. به گزارش تجارت، دولت سیزدهم بر دلارزدایی تاکید دارد و این روزها کلیدواژه‌ای است که زیاد از سمت دولت‌مردان مطرح می‌شود و آنها سفرهایی هم با این هدف انجام می‌دهند. چندی پیش، رئیس جمهور در نشست مشترک شورای برنامه‌ریزی، توسعه و فعالان اقتصادی استان خوزستان گفته است: دبیرخانه‌ای برای تغییر نوع مبادلات ارزی ما تعریف شده تا بند ناف مبادلات ارزی از دلار قطع و با ریال انجام شود. این در حالی است که برخی کارشناسان این سخنان را دارای ابهاماتی می‌دانند و معتقدند چنین اقدامی به آسانی امکان‌پذیر نیست. در این میان، دو کشور تحت تحریم ایران و روسیه نیز، در ماه‌های گذشته به دنبال دلارزدایی از روابط مالی و اقتصادی خود بوده‌اند. چندی پیش، قرارداد پیام‌رسان مالی مشترک بین ایران و روسیه امضا شد. ایران از زمان خروج دونالد ترامپ از برجام و روسیه از زمان آغاز جنگ اوکراین از سیستم مالی بین‌المللی سوئیفت تعلیق شده‌اند. یش از این در سفر ابراهیم رئیسی به مسکو، دو طرف بر بر دلارزدایی تاکید کرده بودند. همچنین چندی پیش، دو کشور اعلام کردند که از یک سیستم مالی مشترک برای مراودات مالی خود استفاده خواهند کرد. سیستمی که نیازمند یک واحد ارزی مشترک بین ایران و روسیه است.
نقش دلار، کمرنگ‌شدنی است؟
دلارزدایی به وضعیتی اشاره دارد که کشورها بنا به دلایلی اقدام به حذف دلار به‌عنوان ارز اصلی در اقتصاد خود می‌کنند. کمرنگ شدن نقش دلار در یک اقتصاد نیازمند شناسایی کارکردهای دلار در اقتصاد و براساس آن اتخاذ راه حل‌های مناسب برای یافتن جایگزین است. عمدتاً دلار در کشورها سه کارکرد اصلی «واسطه مبادله»، «ذخیره ارزش» و «سنجش ارزش» را دارد. جایگزینی دلار با سایر ارزها که طی دهه‌های گذشته چند بار از سوی کشورهای گوناگون انجام شده است، به دلایلی همچون مقابله یا مهار سیاست استفاده از دلار به عنوان ابزار تحریم، تسهیل مبادلات ارزی بر مبنای پول ملی شرکای تجاری، ناپایداری و افزایش بدهی آمریکا و نگرانی از بروز بحران بانکی در جهان صورت می‌گیرد.
استفاده از دلار به عنوان ابزار تحریم
مرکز پژوهش‌های اقتصادی اتاق تهران اشاره می‌کند که استفاده از دلار به عنوان سلاح، بزرگ‌ترین تهدید برای موقعیت آن به عنوان یک ذخیره ارزی جهانی است. به‌عنوان مثال زمانی که ۶۰۰ میلیارد دلار از ذخایر روسیه در عرض چند روز مسدود شد، این سیگنال به کشورهای دیگر ارسال شد که ایالات‌متحده می‌تواند از تحریم و به‌تبع آن ارز خود به عنوان ابزاری برای تحقق اهداف سیاست خارجی استفاده کند. در نتیجه این اقدام، برخی کارشناسان عنوان می‌کنند که احتمال دارد کشورهای بیشتری نسبت به موضوع تسلط ایالات‌متحده آمریکا محتاط شوند و برخی به‌آرامی ترکیب ذخایر ارزی خود را از دلار آمریکا به سایر ارزها تغییر دهند. علاوه بر این از آنجا که غرب همچنان از تحریم‌ها به‌عنوان ابزار سیاست خارجی استفاده می‌کند، انتظار پرداخت بدهی‌های خارجی به دلار هم ممکن است واقع‌بینانه و شدنی نباشد. آنچه در آینده نزدیک ممکن است اتفاق بیفتد تغییر در میزان مطلوبیت ذخایر احتیاطی اندوخته دلاری توسط کشورهاست. البته این احتمال که این ذخایر دلاری ممکن است با تصمیم مقامات ایالات‌متحده مسدود شود با وجود اینکه این تصمیمات از نظر کشورهای صاحب ذخایر، مستبدانه به نظر می‌رسد، نیز وجود دارد. احتمال مزبور سودمندی ذخایر دلاری را کاهش می‌دهد؛ ولی به این معنی نیست که جایگزین بهتری برای آن وجود دارد. در شرایط فعلی در واقع جایگزینی که نسبتاً امن‌تر از دلار آمریکا باشد وجود ندارد، ضمن اینکه امن بودن یک مفهوم مطلق نیست، بلکه مفهومی نسبی است و این واقعیت که ذخایر دلاری ممکن است، کمی کمتر امن به نظر برسد به این معنی نیست که سایر موارد، به طور نسبی ایمن‌تر هستند. با توجه به اینکه یکی از مهم‌ترین دلایل کشورها برای دلارزدایی، موضوع تحریم‌های بین‌المللی و استفاده ایالات‌متحده از دلار به عنوان ابزار تسلیحاتی علیه کشورهای تحت تحریم است، لازم است ایران نیز اقداماتی در راستای کمرنگ کردن نقش دلار در اقتصاد خود ضمن مدیریت بهتر درآمدهای ارزی به‌ویژه درآمدهای حاصل از صادرات نفت و گاز طبیعی، از طریق بهینه سازی ترکیب سبد ارزی و مدیریت بهتر ذخایر ارزی خود در سایر کشورها انجام دهد.
دلارزدایی، از اسم تا عمل
با وجود این، باید دید در عمل دلارزدایی تا چه حد امکان‌پذیر و به نفع کشور است. در این میان باید توجه داشت که ریال ایران به‌عنوان کم‌ارزش‌ترین واحد پولی جهان، چشم‌انداز چندان روشنی برای جایگزین شدن با دلار در تمام بخش‌های اقتصاد کشور به‌ویژه در معاملات خارجی را ندارد. دلار پرمعامله‌ترین ارز جهان و دهمین واحد پولی ارزشمند دنیاست. با وجود اینکه جایگزین کردن دلار با ارزهای دیگر در ظاهر ساده به نظر می‌رسد، اما نفوذ آن در اقتصاد کشورها به قدری است که نمی‌توان در کوتاه‌مدت موفق به حذف آن شد و با ارزی چون ریال ایران که جایگاه آخر را در میان واحدهای پولی جهان از نظر ارزش دارد، جایگزین کرد.
دلارزدایی، اقدامی ایدئولوژیک
در این راستا مهراد عباد، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، با اشاره به حذف دلار در پروسه واردات، گفت: در حال حاضر هیچ وارداتی بر مبنای دلار ثبت سفارش نمی‌شود اما ممکن است در زمان پرداخت هر نرخی پرداخت شود. به عبارت دیگر تخصیص ارز بر مبنای دلار است اما بانک مرکزی نظارتی ندارد که با چه واحد پولی پرداخت می‌شود؛ در بحث صادرات غیرنفتی بخش خصوصی که حدود 20 درصد از کل صادرات است که آنها هم ن با دلار ارز را باز نمی‌گردانند مگر اینکه افرادی اسکناس بگیرند و به ایران می‌آورند و آن را می‌فروشند. وی با بیان اینکه خرید و فروش‌های دولتی با دلار انجام می‌شود، گفت: بیشترین تبادل دلار با خرید و فروش‌های دولتی و فروش نفت انجام می‌شود؛ بسیاری از کشورها تمایل دارند که با دلار پرداختی‌ها را انجام بدهند اما سال‌هاست که پرداختی انجام نمی‌شود و کره جنوبی و عراق پول ایران را نمی‌دهند؛ به نظر می‌رسد حذف دلار از تجارت خارجی یک بحث ایدئولوژیک است و چین با هدف اقتصاد اول و دوم شدن در دنیا این بحث را طرح و تلاش‌هایی در زمینه دلارزدایی و تیم‌کشی را آغاز کرده است چراکه مایل است نفر اول اقتصاد دنیا باشد.
دلارزدایی اولویت اول اقتصاد ایران نیست
به گفته این فعال اقتصادی؛ دلارزدایی و مبارزه با دلار اولویت اول اقتصاد در شرایط تحریم ایران نیست و ما همچنان در لیست سیاه FATF هستیم؛ و به نظر می‌رسد نتوانیم در این زمینه کار چندانی انجام بدهیم. عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی دلار را ارز یکتا در دنیا ندانست و گفت: ارزهای دیگر قابل رقابت با دلار هستند اما شرایط فعلی اقتصاد کشور تحمل بحث‌های حاشیه‌ای را ندارد و نیازمند برقراری رابطه خوب با دنیا و از سرگیری مراودات بانکی و .... است و در گام بعدی می‌توان دلارزدایی را پیش بگیریم. برای صادرکننده اهمیتی ندارد که با چه ارزی پول را بازگرداند و صادرکننده‌ایی که سه سال است پولش را از عراقی‌ها دریافت نکرده برای او اهمیتی ندارد که با چه ارزی مطالبه خود را دریافت می‌کند. وی با بیان اینکه دولت در ازای فروش نفت حاضر است گندم دریافت کند، تصریح کرد: بخشی از پول نفت باید به صندوق توسعه ملی برود و برای ایجاد و توسعه زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری شود.
