شلیک «جمهوریخواهان» به تفاهم احتمالی آمریکا با ایران

محمد انیسی طهرانی

کارشناس روابط بین الملل

پاییز سال گذشته جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده در جواب افرادی که به او می گفتند توافقی با ایران نداشته باشد، گفت که توافق هسته ای با جمهوری اسلامی ایران تحت عنوان برجام «مرده» است. اما ما نمی‌توانیم آن را اعلام کنیم. موعد بیان این سخنان، حدود برگزاری انتخابات کنگره ایالات متحده در 8 نوامبر 2022 (17 آبان 1401) بود. انتخاباتی که نتیجه آن به سود جمهوریخواهان رقم خورد و توانستند اکثریت کرسی های مجلس را از آن خود کنند. از سال گذشته تاکنون، مقامات ایالات متحده از جمله «جان کربی»، هماهنگ کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید، به دفعات گفته اند که واشنگتن، دیپلماسی را در قبال ایران ترجیح می‌دهد و بهترین راه حل، برای بحران هسته ای است. برای ناظران و تحلیلگران سیاسی، دو عبارت «مرگ برجام» و «حل بحران هسته‌ای از مسیر دیپلماسی» به ظاهر مبهم و تناقض آمیز به نظر می‌رسید. چرا که برجام خود محصول فرآیند گفت و گوی دیپلماتیک بود، با شکست تلاش ها برای احیای آن، راه های دیگر دیپلماسی چه معنی می توانست داشته باشد؟ اما سفر سلطان عمان به ایران و مصاحبه وزیر امور خارجه عمان با المانیتور که در آن به احتمال توافق نهایی برای آزادی زندانیان میان ایران و ایالات متحده، سازماندهی وجوه مسدود شده متعلق به ایران و امکان بهره برداری تهران از آن و وجود فضای مثبت پیرامون موضوع هسته ای، اشاره داشت و همچنین توجه به سایر کنش ها، مانند تکه های تصویر پازل با کنار هم چیدن آن، اندک اندک بخشی از تصویر ابهام آلود نمایان شد. اگر از زاویه نگاه دولت بایدن در ایالات متحده به موضوع نگریسته شود، برنامه هسته ای، آزادی زندانیان دو تابعیتی و ادعای ارسال تسلیحات به روسیه که تهران پیاپی آن را تکذیب کرده، اولویت های واشنگتن می‌باشند. اول؛ در موضوع هسته ای، ایران پیش مدتی است که غنی سازی اورانیوم را تا سطح 60 درصد آغاز کرده و این در حالی است که مطابق برجام، سطح غنی سازی 3.67 درصد تعیین شده است و همچنین ذخایر اورانیوم غنی شده بسیار فراتر از میزان توافق سال 2015 است. اگر اورانیوم تا سطح 20 و 60 درصد خالص سازی شود، غنی سازی آن تا سطوح 80 یا 90 درصدی به لحاظ امکانات و توانایی فنی مانع ندارد و امکان پذیر است. یکی از پیچیدگی های بازگشت به برجام این موضوعات است که عملا شرایط میدان و واقعیت ها را بطور بنیادین تغییر داده است، البته مسوول آن خود ایالات متحده می باشد که از برجام خارج شد. تلاش برای متقاعد کردن تهران بر ادامه غنی سازی در سطح 60 درصد و حرکت نکردن به سمت غنی سازی با خلوص بالاتر و دریافت امتیازات، احتمالا از گزینه هایی است که واشنگتن به دنبال آن می‌باشد. دوم؛ آزادی زندانیان و فراهم کردن زمینه رهایی افراد که به هر دلیل با تابعیت یگانه و دوگانه، دوران زندان خود را سپری می کنند علاوه بر انجام عمل انسان دوستانه، از لحاظ افکار عمومی و سیاسی به ویژه در ایالات متحده، امتیازهای مثبتی را برای دموکرات ها به همراه دارد که می توانند بعنوان برگ هایی در رقابت انتخاباتی به نفع خود استفاده کنند. اما سومین مورد، ادعاهای بلوک غرب مبنی بر کمک تسلیحاتی ایران به روسیه که تهران آن را تکذیب کرده، دغدغه مهم اروپا و ایالات متحده است. با لحاظ این سه مورد پیش گفته، «تلاش از مسیر دیپلماسی» برای حل مشکلات میان دو کشور در قالب مذاکرات غیر مستقیم میان تهران – واشنگتن بهتر قابل فهم می باشد. اضلاع مثلث کاخ سفید، نهاد امنیت ملی و وزارت خارجه ایالات متحده، بخوبی دریافته اند که با توجه به ترکیب آرایش کنونی مجلس نمایندگان که دراختیار جمهوریخواهان و سنا که فقط نیمی از آن در اختیار هم حزبی های خود (دموکرات) می باشد و حتی بسیاری از آنها هم با هر نوع توافقی با ایران سر ناسازگاری دارند، واقع بینانه ترین راه حل یک تفاهم نامه نانوشته می باشد که طرفین در قدم اول از گسترش و عمیق تر شدن مشکلات پیش رو، جلوگیری و در قدم های بعد در تلاش برای تخفیف آنها همت گمارند. اما نامه نماینده جمهوری خواه ایالت تگزاس و رئیس کمیته روابط خارجی مجلس آمریکا به جو بایدن، زنگ خطر شروع مخالفت ها را با این روش دیپلماسی کاخ سفید، به صدا در آورد. نماینده جمهوریخواه در نامه خود به «قانون بازنگری توافق هسته ای ایران (INARA) مصوب 2015» اشاره کرد که هرگونه تفاهم با ایران، حتی  غیر رسمی و نانوشته، مستلزم ارائه به کنگره است. به نظر می رسد در رابطه با تعامل با ایران، روشی که دولتمردان کاخ سفید برگزیده اند اگرچه بدور از چالش نخواهد بود اما در شرایط فعلی و با نگاه واقع بینانه محتمل ترین مسیر به کسب دستاوردهای نسبی خواهد بود.