بی ثباتی سیاسی در روسیه سمّی کشنده برای غرب

محمد انیسی طهرانی
کارشناس روابط بین الملل

در 24 ژوئن (3 تیر)، مسکو برای اولین بار از زمانی که جنگ اوکراین آغاز شده در وضعیت اضطراری قرار گرفت و در حالی که ارتش اوکراین توانایی حمله به خاک روسیه را نشان داده است، این سربازان اوکراینی نبودند که پایتخت روسیه را تهدید کردند، بلکه یک نیروی داخلی بود. «یوگنی پریگوژین»، رئیس شرکت خصوصی نظامی واگنر و متحد سابق ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، نیروهای خود را از خط مقدم در شرق اوکراین خارج و آنها را به داخل خاک روسیه هدایت کرد و تحت عنوان «راهپیمایی عدالت» ابتدا بخشی از شهر «روستوف» را تصرف و سپس به سمت مسکو پیشروی کرد. فرمانده گروه واگنر که پیش تر وزیر دفاع را به ناکارآمدی و مسئول شکست های مختلف در جنگ متهم کرده بود اعلام کرد که با کمک شبه نظامیان 25000 نفری خود می خواهد ، او را برکنار کند. اما در نهایت با میانجیگری «الکساندر لوکاشنکو»، رئیس جمهور بلاروس که دوستی دیرینه ای با فرمانده گروه واگنر داشت، او تصمیم گرفت که نیروهای تحت امر خود را به اردوگاه ها باز گرداند. اما پرسش اصلی دلایل وقوع این رویداد تلخ برای مقامات مسکو است؟ یک ضرب المثل قدیمی انگلیسی می گوید «وقتی کار سخت می شود، سخت ها پیش می روند» یا به تعبیری دیگر، وقتی شرایط زندگی یا میدان نبرد دشوار می شود افرادی با شخصیت مصمم و یا حتی خشن کارها را در اختیار و به پیش می برند. در روزهای اولیه شروع جنگ روسیه علیه اوکراین در 24 فوریه 2022 (5 اسفند 1400) ولادیمیر پوتین جلسات منظمی با «سرگئی شویگو»، وزیر دفاع و «والری گراسیموف»، رئیس ستاد کل ارتش برگزار و به راحتی اخبار آن توسط رسانه های دولتی گزارش می شد. مشخص بود که نهادهای دفاعی در میدان رزم مسئول هستند و روایت رسمی جنگ را منعکس می کنند. اما از آنجایی که «عملیات نظامی ویژه» همانطور که کرملین آن را نامگذاری کرده، در دستیابی به اهداف خود با شکست مواجه شد، کار «سخت» در سیاست روسیه شروع می‌شود. افرادی قدرتمند مانند یوگنی پریگوژین و «رمضان قدیروف»، رئیس منطقه خودمختار چچن به میدان آمدند. اگرچه هیچ یک از آنها در ساختارهای دفاعی یا امنیتی کشور جایگاه رسمی ندارند، اما نقش مهمی در میدان جنگ و شکل دادن به روایت نبرد ایفا می کنند. قدیروف که از سال 2007 رئیس چچن است نیروهای مسلح خود را از همان ابتدا در جنگ اوکراین مستقر کرد و مدعی شده است که 12000 سرباز چچنی در ماه فوریه به اوکراین اعزام شدند. اما پریگوژین رئیس واگنر و مزدوران تحت امر او از سال 2014 و زمان اشغال منطقه کریمه توسط روسیه، در اوکراین فعالیت می کنند و در هفته های گذشته شبه نظامیان واگنر نقش مهمی در تسخیر شهر «باخموت»، در شرق اوکراین داشتند. اینها بازیگرانی هستند که در بحبوحه شکست محسوس فرماندهان ارتش و افسران سرویس امنیت فدرال روسیه (FSB) در تحقق اهداف اولیه جنگ، راه حل های جایگزین ارائه می دهند. انتفال بخشی از قدرت از نهادهای رسمی امنیتی و دفاعی به سوی شبه نظامیان غیر مسوول مانند نیروهای واگنر و قدیروف که انتقادهای آشکار و شدید الحن علیه افسران و ژنرال های ارتش بیان می کنند پیامدهای جدی و تلخ خواهد داشت. در اوایل ماه جاری میلادی (ژوئن) شبه نظامیان واگنر فرمانده تیپ 72 ارتش روسیه را دستگیر و تصاویر بازجویی از او را منتشر کردند که در آن به نظر می رسد وی اعتراف کرده که به سربازانش دستور شلیک به کاروان واگنر را داده است. این یعنی اقدام علیه ارتش رسمی و یک سرهنگ نظامی را خودسرانه به مجازات رساندن. برآمدن الیگارش های روس مانند پریگوژین نتیجه عملکرد مقامات عالی کرملین است. تمرکز شدید، ماندگاری طولانی مدت در مقام های عالی سیاسی و نبود چرخش دموکراتیک قدرت، زمینه های ظهور چهره هایی مانند پریگوژین را فراهم کرده که آرزوی ریاست جمهوری روسیه را در سر بپرورانند. اما وقایع چند روز گذشته نگرانی های زیادی را در مسکو ایجاد کرده است: اول؛ پوتین با رئیس شبه نظامیانی روبرو شد که مدت های طولانی به او وفادار بوده و اکنون شورش کرده است دوم؛ نیروهای مزدور با سهولت وارد روستوف در خاک روسیه شدند و سپس بدون مقاومت به چند صد کیلومتری پایتخت رسیدند و نشان دادند که رئیس جمهور چقدر در تامین خاک روسیه ناتوان است. اما این نگرانی فقط در روسیه ایجاد نشده است بلکه کشورهای غربی از جمله ایالات متحده هم شرایط را زیر نظر داشتند. بطوریکه واشنگتن پست و نیویورک تایمز گزارش دادند که مقامات اطلاعاتی آمریکا در ابتدای ماه جاری از تحرکات پریگوژین و نیروهای مزدور واگنر علیه رهبری نظامی روسیه اطلاع یافته و جلسات توجیهی را در کاخ سفید، پنتاگون و کنگره در مورد احتمال ناآرامی در روسیه برگزار کردند. این هراس و ابهام در مصاحبه آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده با برنامه خبر شبکه CBS نمود یافت که گفت: "رویدادهای اخیر [شورش واگنر] چالش مستقیم با اقتدار پوتین است. این ترک های واقعی را نشان می دهد و ما نمی توانیم حدس بزنیم یا بدانیم دقیقا به کجا می رود". برای ایالات متحده و اروپا علیرغم درگیری در جنگ اوکراین اما با یک دولت مسوولیت پذیر و مشخص در مسکو روبرو هستند. ناآرامی و بی ثباتی سیاسی در روسیه با توجه به وجود سلاح های هسته ای در این کشور، شرایط نامشخصی را بوجود می آورد که مانند سم کشنده ای برای غرب عمل می کند.