مجتبي آزاديان
روزنامه‌نگار
mojtaba.azadiyan@gmail.com
در حالی که التهاب ارزی چند هفته گذشته در بازار آزاد به یکی از مهم‌ترین رویدادهای اقتصادی در ایران تبدیل شده است، راه‌اندازی معاملات آتی به عنوان یکی از ابزارهای مهم در کنترل تلاطم ارزی و نیز فراهم کردن بستری برای اطلاع از روند آینده می‌تواند در کنترل نرخ ارز بسیار موثر واقع شود. اما با وجود اهمیت راه‌اندازی بازاری رسمی برای مبادلات ارز و فراهم شدن زیرساخت‌های لازم برای انجام این امر از سوی بازار سرمایه، طرح راه‌اندازی بازار آتی ارز هنوز اجرایی نشده و مسئولان بازار سرمایه خبر از راه اندازی آن تا پایان سال جاری را داده‌اند. البته راه‌اندازی این بازار مشروط به تک نرخی شدن ارز شده است اما باید به این نکته توجه کرد که ایجاد بازار آتی ارز، ابزاری سودمند برای اطمینان بخشی به سرمایه گذاران خواهد بود چه اینکه می‌تواند ریسک نوسانات ارز را پوشش دهد. به هر حال سیاستگذار اصلی و منطقی راه اندازی بازار آتی ارز و تصمیم‌گیرنده نهایی در این خصوص بانک مرکزی است. بانک مرکزی باید اهتمام بیشتری در پیگیری و راه‌اندازی بازار آتی ارز داشته باشد و هرچه زودتر دستور آن را صادر کند چراکه برای راه‌اندازی چنین بازاری باید زیرساخت ها، نرخ افزار و قوانین ایجاد آن فراهم شود. همچنین برای راه اندازی بورس آتی ارز باید موضوعاتی مانند تک نرخی شدن ارز و نیز راه اندازی بازار بین بانکی ارز، برطرف شود.
باید توجه داشت که معاملات فیزیکی ارز در بورس انجام نمی‌شود و بازار مشتقه ایجاد خواهد شد. در چنین حالتی بازار مشتقه اطمینانی به سرمایه‌گذار خارجی و اشخاصی که تجهیزات و کالاهایی را به صورت ارزی خریداری کرده‌اند، می‌دهد که تا بتوانند در آینده منابع ارزی خود را با خیال راحت تامین کنند و اینگونه نیست که تحویل کالایی در بازار انجام شود. در دنیا بازار مشتقه ارزی حدود پنج درصد از کل بازار را تشکیل می‌دهد، ولی اطمینان بخشی زیادی برای سرمایه گذاران خواهد داشت چراکه بازاری برای پوشش دادن ریسک سرمایه‌گذاری است. به هر حال بازار مشتقه ارز با پوشش دادن ریسک نوسانات نرخ ارز، ابزار بسیار مفیدی برای سرمایه‌گذاران خارجی و نیز فعالان اقتصادی داخلی خواهد بود.
در تعریف کلی، یک قرارداد آتی ارز، تعهدی دوسویه است که مطابق آن مقدار مشخصی از یک پول پایه (که اکثرا پول خارجی است) است به نرخ معاوضه معین و در تاریخ سررسید معین، با پول دیگری (که معمولا پول داخلی است)، معاوضه می‌شود. هر دو طرف معامله، مطابق سازوکار قراردادهای آتی، وجهی را به‌عنوان ضمانت ایفای تعهدات یا وجه تضمین نزد کارگزاری یا اتاق معاملات پایاپای می‌گذارند. البته این وجه تضمین، متناسب با تغییرات نرخ آتی ارز و در روند عملیات به‌روزرسانی حساب‌ها تعدیل خواهد شد.
به طوری که در تعریف این قرارداد مشخص شده است، قرارداد آتی، قرارداد تعهد مقابل تعهد است که پرداخت وجه تضمین در قرارداد به‌صورت شرط ضمن عقد و به‌روز رسانی وجه تضمین بر مبنای «اباحه تصرف» است. مطابق مصوبه کمیته فقهی سازمان بورس برای جلوگیری از صوری شدن معاملات، اگر یکی از طرفین قرارداد، تصمیم به تحویل فیزیکی دارایی پایه قرارداد بگیرد، طرف مقابل موظف است به تعهدات خود عمل کند، در غیر این صورت باید خسارتی را که بورس برایش تعیین می‌کند، بپردازد. به هر حال همه علمای فقهی در خصوص شرعی بودن معاملات نقدی ارز، اتفاق نظر دارند و اعتقاد دارند معاملات نقدی ارز ماهیت ربوی ندارد و همه ویژگی‌های یک معامله صحیح از نظر اسلامی را دارا است.
بر همگان مبرهن است که حضور بانک مرکزی در بازار آتی ارز و بر عهده گرفتن نقش بازارگردانی آن، بسیار مهم و حیاتی است و بدون آن، این بازار توسعه و تعادل لازم را نخواهد داشت.
مشارکت‌کنندگان در بازار آتی ارز چهار گروه هستند که شامل پوشش‌دهندگان ریسک، آربیتراژگران، سرمایه‌گذاران و سرمایه‌گذاران با افق سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت هستند.
پوشش‌دهندگان ریسک به منظور محافظت از دارایی خود و یا برای سرمایه‌گذاری در آینده مقابل تغییرات احتمالی نرخ ارز، از قرارداد آتی ارز استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، واردکنندگان کالا و تجهیزات که نگران تضعیف پول داخلی در مقابل یک ارز خارجی هستند، می‌توانند موقعیت خرید را در قرارداد آتی پول پایه (ارز خارجی) اتخاذ کنند. بدینگونه که تضعیف پول داخلی، هزینه کالای وارداتی خارجی را افزایش خواهد داد و حاشیه سود کاهش خواهد یافت. بنابراین اتخاذ موقعیت خرید در قرارداد آتی ارز، شخص را در برابر تضعیف پول داخلی مصون خواهد کرد، به گونه‌ای که زیان ناشی از خرید کالای خارجی به ارز خارجی با سود حاصل از قرارداد آتی جبران خواهد شد.
همچنین صادرکنندگان که نگران تقویت پول داخلی در مقابل یک ارز خارجی هستند، موقعیت فروش را در قرارداد آتی پول پایه (ارز خارجی) اتخاذ می‌کنند. تقویت پول داخلی، ارزش درآمد ارزی شخص را کاهش می‌دهد. بنابراین اتخاذ موقعیت فروش در قرارداد آتی ارز، صادرکننده را مقابل تقویت پول داخلی مصون خواهد کرد به طوری که زیان ناشی از فروش کالا به پول خارجی با سود حاصل از قرارداد فروش جبران خواهد شد. اما آربیتراژگران نیز از تفاوت قیمت یک دارایی در بازارهای متفاوت سود کسب می‌کنند. و از تفاوت قیمت بین نرخ جاری و نرخ آتی ارز انتفاع می‌برند. همچنین سرمایه‌گذاران هم به منظور افزایش بازدهی بلندمدت سبد دارایی‌های خود از قرارداد آتی ارز استفاده می‌کنند. در نهایت سرمایه‌گذاران با افق سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت نیز با هدف کسب سود از تغییرات کوتاه‌مدت نرخ آتی، از قراردادهای آتی ارز استفاده می‌کنند. این سرمایه‌گذاران، منفعتی در پول پایه (ارز خارجی) مدنظر خود ندارند، بلکه با پیش‌بینی جهت تغییرات آینده نرخ ارز کسب سود می‌کنند. این افراد، اگر نرخ جاری ارز در حال افزایش باشد، موقعیت خرید و اگر نرخ جاری ارز در حال کاهش باشد، موقعیت فروش در قرارداد آتی اتخاذ می‌کنند.
با توجه به چشم انداز بازار ارز آیا در صورتی که این اوراق آتی با نرخ بالایی برای سررسیدهای آتی کشف قیمت شود، منجر به افزایش التهاب بازار ارز نمی‌شود؟
تعیین نرخ آتی ارز به قیمت جاری ارز و تفاوت نرخ بهره بین دو کشور بستگی دارد. به همین دلیل، یکی از عوامل تعیین‌کننده در تعیین نرخ آتی توسط معامله‌گران، نرخ جاری ارز است، اما عوامل مختلفی نظیر نرخ سود علی‌الحساب بانکی، زمان باقیمانده تا سررسید و نیروهای عرضه و تقاضا باعث انحراف نرخ آتی ارز از نرخ جاری آن می‌شود.
روزنامه‌نگار
mojtaba.azadiyan@gmail.com
در حالی که التهاب ارزی چند هفته گذشته در بازار آزاد به یکی از مهم‌ترین رویدادهای اقتصادی در ایران تبدیل شده است، راه‌اندازی معاملات آتی به عنوان یکی از ابزارهای مهم در کنترل تلاطم ارزی و نیز فراهم کردن بستری برای اطلاع از روند آینده می‌تواند در کنترل نرخ ارز بسیار موثر واقع شود. اما با وجود اهمیت راه‌اندازی بازاری رسمی برای مبادلات ارز و فراهم شدن زیرساخت‌های لازم برای انجام این امر از سوی بازار سرمایه، طرح راه‌اندازی بازار آتی ارز هنوز اجرایی نشده و مسئولان بازار سرمایه خبر از راه اندازی آن تا پایان سال جاری را داده‌اند. البته راه‌اندازی این بازار مشروط به تک نرخی شدن ارز شده است اما باید به این نکته توجه کرد که ایجاد بازار آتی ارز، ابزاری سودمند برای اطمینان بخشی به سرمایه گذاران خواهد بود چه اینکه می‌تواند ریسک نوسانات ارز را پوشش دهد. به هر حال سیاستگذار اصلی و منطقی راه اندازی بازار آتی ارز و تصمیم‌گیرنده نهایی در این خصوص بانک مرکزی است. بانک مرکزی باید اهتمام بیشتری در پیگیری و راه‌اندازی بازار آتی ارز داشته باشد و هرچه زودتر دستور آن را صادر کند چراکه برای راه‌اندازی چنین بازاری باید زیرساخت ها، نرخ افزار و قوانین ایجاد آن فراهم شود. همچنین برای راه اندازی بورس آتی ارز باید موضوعاتی مانند تک نرخی شدن ارز و نیز راه اندازی بازار بین بانکی ارز، برطرف شود.
باید توجه داشت که معاملات فیزیکی ارز در بورس انجام نمی‌شود و بازار مشتقه ایجاد خواهد شد. در چنین حالتی بازار مشتقه اطمینانی به سرمایه‌گذار خارجی و اشخاصی که تجهیزات و کالاهایی را به صورت ارزی خریداری کرده‌اند، می‌دهد که تا بتوانند در آینده منابع ارزی خود را با خیال راحت تامین کنند و اینگونه نیست که تحویل کالایی در بازار انجام شود. در دنیا بازار مشتقه ارزی حدود پنج درصد از کل بازار را تشکیل می‌دهد، ولی اطمینان بخشی زیادی برای سرمایه گذاران خواهد داشت چراکه بازاری برای پوشش دادن ریسک سرمایه‌گذاری است. به هر حال بازار مشتقه ارز با پوشش دادن ریسک نوسانات نرخ ارز، ابزار بسیار مفیدی برای سرمایه‌گذاران خارجی و نیز فعالان اقتصادی داخلی خواهد بود.
در تعریف کلی، یک قرارداد آتی ارز، تعهدی دوسویه است که مطابق آن مقدار مشخصی از یک پول پایه (که اکثرا پول خارجی است) است به نرخ معاوضه معین و در تاریخ سررسید معین، با پول دیگری (که معمولا پول داخلی است)، معاوضه می‌شود. هر دو طرف معامله، مطابق سازوکار قراردادهای آتی، وجهی را به‌عنوان ضمانت ایفای تعهدات یا وجه تضمین نزد کارگزاری یا اتاق معاملات پایاپای می‌گذارند. البته این وجه تضمین، متناسب با تغییرات نرخ آتی ارز و در روند عملیات به‌روزرسانی حساب‌ها تعدیل خواهد شد.
به طوری که در تعریف این قرارداد مشخص شده است، قرارداد آتی، قرارداد تعهد مقابل تعهد است که پرداخت وجه تضمین در قرارداد به‌صورت شرط ضمن عقد و به‌روز رسانی وجه تضمین بر مبنای «اباحه تصرف» است. مطابق مصوبه کمیته فقهی سازمان بورس برای جلوگیری از صوری شدن معاملات، اگر یکی از طرفین قرارداد، تصمیم به تحویل فیزیکی دارایی پایه قرارداد بگیرد، طرف مقابل موظف است به تعهدات خود عمل کند، در غیر این صورت باید خسارتی را که بورس برایش تعیین می‌کند، بپردازد. به هر حال همه علمای فقهی در خصوص شرعی بودن معاملات نقدی ارز، اتفاق نظر دارند و اعتقاد دارند معاملات نقدی ارز ماهیت ربوی ندارد و همه ویژگی‌های یک معامله صحیح از نظر اسلامی را دارا است.
بر همگان مبرهن است که حضور بانک مرکزی در بازار آتی ارز و بر عهده گرفتن نقش بازارگردانی آن، بسیار مهم و حیاتی است و بدون آن، این بازار توسعه و تعادل لازم را نخواهد داشت.
مشارکت‌کنندگان در بازار آتی ارز چهار گروه هستند که شامل پوشش‌دهندگان ریسک، آربیتراژگران، سرمایه‌گذاران و سرمایه‌گذاران با افق سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت هستند.
پوشش‌دهندگان ریسک به منظور محافظت از دارایی خود و یا برای سرمایه‌گذاری در آینده مقابل تغییرات احتمالی نرخ ارز، از قرارداد آتی ارز استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، واردکنندگان کالا و تجهیزات که نگران تضعیف پول داخلی در مقابل یک ارز خارجی هستند، می‌توانند موقعیت خرید را در قرارداد آتی پول پایه (ارز خارجی) اتخاذ کنند. بدینگونه که تضعیف پول داخلی، هزینه کالای وارداتی خارجی را افزایش خواهد داد و حاشیه سود کاهش خواهد یافت. بنابراین اتخاذ موقعیت خرید در قرارداد آتی ارز، شخص را در برابر تضعیف پول داخلی مصون خواهد کرد، به گونه‌ای که زیان ناشی از خرید کالای خارجی به ارز خارجی با سود حاصل از قرارداد آتی جبران خواهد شد.
همچنین صادرکنندگان که نگران تقویت پول داخلی در مقابل یک ارز خارجی هستند، موقعیت فروش را در قرارداد آتی پول پایه (ارز خارجی) اتخاذ می‌کنند. تقویت پول داخلی، ارزش درآمد ارزی شخص را کاهش می‌دهد. بنابراین اتخاذ موقعیت فروش در قرارداد آتی ارز، صادرکننده را مقابل تقویت پول داخلی مصون خواهد کرد به طوری که زیان ناشی از فروش کالا به پول خارجی با سود حاصل از قرارداد فروش جبران خواهد شد. اما آربیتراژگران نیز از تفاوت قیمت یک دارایی در بازارهای متفاوت سود کسب می‌کنند. و از تفاوت قیمت بین نرخ جاری و نرخ آتی ارز انتفاع می‌برند. همچنین سرمایه‌گذاران هم به منظور افزایش بازدهی بلندمدت سبد دارایی‌های خود از قرارداد آتی ارز استفاده می‌کنند. در نهایت سرمایه‌گذاران با افق سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت نیز با هدف کسب سود از تغییرات کوتاه‌مدت نرخ آتی، از قراردادهای آتی ارز استفاده می‌کنند. این سرمایه‌گذاران، منفعتی در پول پایه (ارز خارجی) مدنظر خود ندارند، بلکه با پیش‌بینی جهت تغییرات آینده نرخ ارز کسب سود می‌کنند. این افراد، اگر نرخ جاری ارز در حال افزایش باشد، موقعیت خرید و اگر نرخ جاری ارز در حال کاهش باشد، موقعیت فروش در قرارداد آتی اتخاذ می‌کنند.
با توجه به چشم انداز بازار ارز آیا در صورتی که این اوراق آتی با نرخ بالایی برای سررسیدهای آتی کشف قیمت شود، منجر به افزایش التهاب بازار ارز نمی‌شود؟
تعیین نرخ آتی ارز به قیمت جاری ارز و تفاوت نرخ بهره بین دو کشور بستگی دارد. به همین دلیل، یکی از عوامل تعیین‌کننده در تعیین نرخ آتی توسط معامله‌گران، نرخ جاری ارز است، اما عوامل مختلفی نظیر نرخ سود علی‌الحساب بانکی، زمان باقیمانده تا سررسید و نیروهای عرضه و تقاضا باعث انحراف نرخ آتی ارز از نرخ جاری آن می‌شود.
مطالب مرتبط
آخرین اخبار