گروه اقتصادی – کورش شرفشاهی: تقسیم بندی جغرافیایی نشان می دهد که کدام کشورها در منطقه خشک، کم باران، پرباران و... قرار دارد. در شرایطی که علم جغرافیا و هواشناسی می تواند تکلیف کشورها را روشن کند، مدیران هر کشوری باید به میزان آبی که می توانند داشته باشند، برای بخشهای مختلف از مصرف خانگی تا کشاورزی و صنعت برنامه ریزی کنند. کشوری که توان مدیریت وبرنامه ریزی برای ظرفیت های آبی خود را نداشته باشد، با چالش کمبود آب رو به رو می شود. نکته دیگر معضلی به نام تغییرات آب و هوایی است که یک کشور در یک سال با افزایش بارش ها باعث سیل و در سال دیگر با کم بارشی دچار خشکسالی می شود که نمونه آن را در سالهای اخیر کشورمان شاهد بودیم. اما نکته مهم آن است که بتوانیم با روشهای مناسب همچون آبخیرداری و آبخوانداری، در سالهای پر بارش برای سالهای کم بارش برنامه ریزی داشته باشیم. اما اکنون شرایط به هیچ عنوان مناسب نیست. اکثر نقاط کشور با خشکسالی رو به رو است به نوعی که مردم برای آب آشامیدنی نیز با چالش رو به رو هستند.
کاهش ۴۱ درصد بارش‌ها
برای آنکه بدانیم در چه شرایطی قرار داریم، بهتر است به آمارهای رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی توجه کنیم. احد وظیفه با اشاره به اینکه از ابتدای سال آبی جاری تاکنون ۱۲۷.۱ میلیمتر بارش داشته‌ایم گفت: این میزان نسبت به میانگین بلندمدت کشور حدود ۸۷ میلیمتر یعنی ۴۱ درصد کمتر است.وی افزود: شدت کم بارشی در برخی از استان‌ها بسیار بیشتر از سایر نقاط است. برای مثال بارش‌ها در استان سیستان و بلوچستان ۸۲ درصد، در استان هرمزگان ۸۶ درصد و در استان کرمان ۶۵ درصد کمتر از میانگین بلند مدت گزارش شده است.به گفته رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی، میزان بارش‌ها از ابتدای مهر ماه تاکنون در استان‌های پربارشی مانند گیلان و مازندران به‌ترتیب حدود ۲۳ و ۱۷ درصد کاهش داشته است. از سویی دیگر اوضاع در نوار شرقی کشور بدتر است و استان‌های گلستان ۳۸ درصد، سمنان ۳۹ درصد، خراسان رضوی ۴۷ درصد، خراسان جنوبی ۴۶ درصد و خراسان شمالی ۳۶ درصد کم بارشی داشته‌اند.وظیفه درباره وضعیت بارش‌ها در تهران تصریح کرد: از ابتدای سال آبی تاکنون در تهران ۲۱۱.۴ میلیمتر بارش داشتیم که این میزان نسبت به نرمال ۴۴ میلیمتر کمتر است. این یعنی در این استان با کاهش ۱۷ درصدی بارش‌ها مواجه هستیم.
کاهش 4.5 میلیون تنی تولید علوفه
یکی از بخشهایی که مورد تهدید جدی خشکسالی قرار می گیرد، بخش دامداری است که علوفه مورد نیاز دام ها، از زمینهای کشاورزی تامین می شود. اما امسال با سالهای گذشته تفاوت دارد زیرا معاون وزیر جهاد کشاورزی با بیان این که در سال بسیار خشک قرار داریم گفت: امسال حدود چهار و نیم میلیون تن علوفه از 10 میلیون تن علوفه را از دست دادیم. امید گیلان پور با اشاره به این که هزینه‌های تولید در بخشهای دیگر افزایش یافته گفت: با توجه به تورم موجود در کشور و در شرایط سخت خشکسالی امسال باید بتوانیم ذخایر ژنتیکی کشور را حفظ کنیم و تولید پایدار بماند و امیدوار باشیم در سال بعد در شرایط طبیعی و نرمال بارندگی، تولیدمان را ادامه دهیم و چرخه تولید و مصرف، وضعیت بهتری پیدا کند.
خشکیدگی نخیلات خوزستان
استان خوزستان یکی از مهمترین قطب های کشاورزی کشور است به نوعی که هرگاه با گرانی صیفی جات رو به رو می شویم، وعده دست دادن محصولات خوزستان به عنوان نقطه امید مطرح می شود. بحث دیگر تولید خرمای کشور در این استان است که مشاهده کردیم نخلستان های کشور در نتیجه خشکسالی نابود شده و باید نگران از دست رفتن این محصول گرانقدر در سالهای آتی باشیم. امسال خوزستان هم گرفتار است به نوعی که رودخانه های این استان خشک شده و دامهای مردم در خشکسالی تلف شده اند. اما چون نمی توان نسبت به مردم بی تفاوت بود، وزیر جهاد کشاورزی از امهال تسهیلات، تامین نهاده‌ها و اختصاص اعتبار برای جبران خسارت خشکیدگی نخیلات خوزستان خبر داد. کاظم خاوازی یکی از نگرانی‌های وزارت جهاد کشاورزی را خشک شدن نخلستان‌ها و اراضی کشاورزی آبادان و خرمشهر عنوان کرد و گفت: برای رفع این نگرانی ۴۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیز دیده شده که امیدوار هستیم با برنامه پیشنهادی بتوانیم شاهد بهبودی شرایط در خوزستان باشیم.
اصرار بر کشت محصولات آب بر
کشوری که با کمبود آب رو به رو است و در منطقه خشک قرار دارد، می بایست هر قدمی که بر می دارد با دقت باشد که این مهم در کشور ما وجود ندارد. کافی است در شرایط کم آبی به آمارهای مسوولان توجه کنیم. وزیر نیرو گفت: بر اساس آخرین آمار 90 هزار هکتار از زمینهای خوزستان زیر کشت برنج است. نکته اینجاست که حجم آب مصرفی برای شالیکاری آن هم در شرایطی که متوسط بارش در بالادست رودخانه‌های خوزستان بین 30 تا 40 درصد کاهش پیدا کرده نقش موثری در شدت گرفتن آثار خشکسالی در جنوب غرب کشور دارد. این ارقام در حالی است که تا پیش از سال 98 کشت برنج در همه استان‌های کشور به جز استان‌های شمالی ممنوع اعلام شده بود، زیرا شرایط آب‌هوایی بخش گسترده‌ای از کشور به نحوی است که مصرف آب شالیکاری 2.5 برابر مصرف آب کاشت برنج نسبت به سایر مناطق دنیا است.ممنوعیت کشت برنج در سایر مناطق کشور به ویژه استان خوزستان تا فروردین ماه سال 98 ادامه داشت اما پس از بارش‌های سیل آسای بهار 2 سال 98، شاهد رفع ممنوعیت کشت برنج در استان خوزستان بودیم. بدنبال بارش ها و جاری شدن سیل، دولت اجازه کاشت برنج به کشاورزان خوزستانی را داد اما در هر سال منوط به تصمیم نهادهای منطقه‌ای شد. علاوه بر مصوبه دولت، مجلس شورای اسلامی نیز در بند ک تبصره 8 قانون بودجه سال ۱۴۰۰ مصوب کرد:«کشت برنج در مناطق مختلف کشور در چهارچوب سیاست‌های کلی نظام و با هماهنگی دستگاه‌های ملی به تشخیص کار گروه سازگاری با کم‌آبی استان تعیین می‌گردد.»
الگوی کشت نیازمند لایحه
هنگامی که محصولات آب بر کاشته می شود و گاهی به اندازه ای زیاد کشت می شود که به دلیل نبود خریدار روی زمین رها می شود یا خوراک دام می شود، باید بدانیم که درک درستی از کشاورزی در شرایط کم آبی نداریم. امروزه بخش قابل توجهی از کشاورزی به کشت هندوانه اختصاص دارد که هر هندوانه بیش از 200 لیتر آب نیاز دارد که در مورد سایر محصولات کشاورزی نیز این ارقام سوال برانگیز وجود دارد. بنابر این باید در مورد کشاورزی الگو داشته باشیم و آب را بی مهابا مصرف نکنیم. در این رابطه عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه بهتر است دولت سیزدهم لایحه‌ای درباره الگوی کشت به مجلس ارسال کند، گفت: رعایت الگوی کشت می‌تواند کمبود محصولات استراتژیک کشاورزی چون کلزا، سویا، جو، ذرت و چغندر را برای رفع کمبود اقلامی مانند روغن، شکر و خوراک دام برطرف کند. ذبیح الله اعظمی آب را از چالش‌های مهم بخش کشاورزی عنوان کرد که دولت باید برای حل آن اقدام کند و گفت: افزایش محصولات کشاورزی، اجرای برنامه‌های توسعه و اصلاح الگوی کشت به مدیریت آب مربوط است. باید لایحه جامعی درباره حکمرانی آب به مجلس ارسال شود تا بتوان وضعیت کشاورزی را بهبود بخشید.
خشکسالی بحرانی جدی
با شرایطی که اکنون با آن رو به رو هستیم و نبود برنامه برای مدیریت مصرف آب، چنانچه یک باره تحولی خارق العاده در بارش ها رخ ندهد، سال آینده خشکسالی بیش از این اقتصاد کشور را آزار خواهد داد. فرونشست های بزرگ نشان می دهد که بیش از اندازه از سفره های زیر زمینی آب برداشته کرده ایم و رشد سرسام آور حفر چاه باعث شده تا آب را از اعماق زمین بیرون بیاوریم بدون آنکه برنامه ای برای جایگزین کردن آن در ماههای پر بارش داشته باشیم. باید بپذیریم که روشهای آبیاری سنتی به صورت غرقابی بلای جان ذخایر آبی کشور شده و هنوز درک درستی از آبیاری قطره ای، بارانی و دیگر روشهای روز دنیا نداریم. نتیجه آن می شود که مردم در یک سال اموالشان را سیل می برد و خانه هایشان ویران می شود وسال دیگر حتی آب آشامیدنی ندارند. این واقعیت تلخ نشان می دهد که گرفتار سومدیریت و خواب سنگین مسوولان هستیم.
