تجارت آنلاین: اخیرا یک نوع خاصی از سفر و گردشگری باب شده است به نام گردشگری مجازی یا تور مجازی، این نوع از تفریح با گسترش کرونا ویروس در جهان و محدودیتهای بسیار برای سفر بیش از همیشه بر سر زبانها افتاده است، با اینکه قدمتی طولانی دارد اما هرگز نتوانسته بود به اندازه امروز در میان مردم جا باز کند.
ریشه اصطلاح تور مجازی به سال 1994 بر می گردد. نخستین نمونه از یک تور مجازی هم بازدید مجازی از یک موزه بود که شامل قدم زدن در یک شبیه سازی سه بعدی از قلعه دودلی (Dudely) در انگلستانِ سال 1550 میلادی بود. این تور شامل یک سیستم کامپیوتری مبتنی بر دیسک های لیزری بود که توسط یک مهندس بریتانیایی به نام کالین جانسون طراحی شده بود. یکی از نخستین کاربران تور مجازی، ملکه الیزابت دوم بود که در سال 1994 به طور رسمی یک مرکز را برای بازدیدکنندگان افتتاح کرد. تور مجازی در حقیقت شبیه سازی از یک مکان است که به طور معمول شامل چندین سکانس ویدئویی یا تصویر ثابت می شود. این نوع تور حتی می تواند از عناصر چند رسانه ای دیگر مانند افکت های صدا، موسیقی، نریشن و متن استفاده کند. این را هم باید افزود که تور مجازی با استفاده از تلویزیون برای تأثیرگذاری بر تله توریسم متفاوت است. تورهای واقعیت مجازی نه تنها در ترغیب افراد به دیدن یک مکان مؤثر هستند، بلکه در کمک به برنامه ریزی برای انجام کارها و چگونگی انجام آنها در مکان مورد نظر نیز موفق عمل می کنند. کسانی که از این راه امرار معاض می کنند سعی دارند مخاطب را مجاب به بهره گیری از تور مجازی کنند. آنها می گویند: «تصور کنید برای یک تعطیلات یک هفته ای یا یک تعطیلات کاری سه روزه برنامه ریزی کرده اید. در بهترین حالت شما می خواهید بهترین لذت را از سفر خود برده و کارهایی را انجام دهید که بیشترین جاذبه را برای شما، خانواده و دوستان تان داشته باشد.
اضافه کردن تور مجازی به برنامه سفر، می تواند کمک بزرگی به شما بکند. در حقیقت واقعیت مجازی یک ابزار تکنولوژیک عالی برای امتحان کردن قبل از خرید است که به شما اجازه تست کردن یک مکان یا فعالیت قبل از رفتن یا انجام را می دهد. به علاوه این نوع تورها به شما فرصت تجربه سریع چیزهایی را می دهند که تحقیق در مورد آنها می توانست هفته ها به طول بینجامد».
همه نکات مثبت یک سفر مجازی
گردشگری مجازی شکلهای مختلفی دارد که از جمله آنها می توان این سه مورد را در بالای لیست قرار داد؛ گوگل استریت ویو: Google Street View یا نمای خیابان گوگل نوعی فناوری است که عکس های سراسر نما را در گوگل ارث و گوگل مپ برای خیابان ها قابل نمایش می سازد. این سرویس که در سال 2005 آغاز به کار کرده است، نخست تنها در چند شهر آمریکا قابل استفاده بود، اما به ندرت در سراسر جهان گسترش یافت و شهرهای زیادی را در برگرفت. گفتنی است که عکس های گوگل را کاروانی از خودروهای ویژه با دوربین ثبت کرده اند. کاستوم تور: Custom Tour یک برنامه سفر مجزا و مستقل است که منحصرا برای شما طراحی و تنظیم شده است. این نوع از سفر شامل تراسفرهای فرودگاه و هتل شخصی، بلیط هواپیما داخلی، بلیط قطار، کشتی، اجراها، رخدادها و فعالیت ها و راهنماهای تور شخصی می شود. این نوع تور می تواند در هر تاریخ و هر مکان و به هر سبکی باشد که شما می خواهید. تور ویدئویی Video Tour : نیز یک ویدئوی متحرک کامل از یک مکان است. با استفاده از یک دوربین، مکان در یک سرعت متحرک مورد فیلمبرداری قرار می گیرد در حالیکه به طور مستمر از یک مکان به مکان دیگری در سراسر قلمرو مکان مورد نظر حرکت می کند.
برای گردشگری مجازی ویژگی های بسیاری را برشمرده اند مثل عدم محدودیت زمانی، عدم محدودیت مکانی، عدم محدودیت فضا، عدم مواجه با موارد غیرقابل پیش بینی، چون خرابی شرایط آب و هوا، مسدودی جاده‌ها و مواردی از این دست که سبب می‌شوند که تعریف مرز در فضای مجازی وجود نداشته باشد، از همین رو دولتها به فکر انحصاری کردن و یا ابرقدرت شدن در فضای مجازی افتاده اند و قاعدتا بازی سرمایه داری صنعت توریسم مجازی را کسی در این بین برده است که متولی توریسم مجازی باشد.
از سوی دیگر مزایای گردشگری الکترونیکی، بسیار حائز اهمیت است چرا که باعث تبادل اطلاعات در کم ترین زمان ممکن بین علاقمندان به گردشگری می شود، اطلاعات چند رسانه ای به صورت صوتی و تصویری و ویدئویی از مناطق مختلف گردشگری منتشر می شود، برای به اشتراک گذاشتن اطلاعات مجازی گردشگران با توریست های آماتور ظرفیت سازی می کند. فرصت‌های اقامتی رایگان و فرصت های اقامتی ارزان در کشور‌های مختلف جهان را معرفی می کند، ظرفیت های حمل و نقل ارزان در شهرهای مختلف جهان را شناسایی کرده و به تبلیغات و بازاریابی و مشاوره می پردازد. مسبب پیدا کردن همسفر از طریق شبکه های اجتماعی شده و ارتباطات و روابط ملت‌ها به صورت مستقیم و راحت را توسعه می دهد و به کمک مسائل زیست محیطی آمده و توسعه پایدار را ارتقا می دهد.
در این میان کارشناسان معتقدند کارآفرینی دیجیتالی در عرصه گردشگری مجازی در دنیای امروز، که سبک زندگی دیجیتالی مردمانش کاملا تغییر کرده است، بسیار جدی و پول ساز است. امروزه، نقشی که فیس بوک، توییتر، اینستاگرام، کوچ سرفینگ، ایر بی ان بی و حتی پرتال شرکت‌های هوایی ارزان قیمت مانند رایان ایر ایرلند در حمل و نقل مسافر و گردشگری جهان دارند، سازمان ها و شرکت های مطرح سنتی این عرصه در اختیار ندارند. پس باید به گردشگری مجازی و توسعه ظرفیت های آن بها داد.
توسعه فرهنگی در استفاده صحیح از فناوری اطلاعات، آشناسازی مردم و مسئولین با ساختار، عملکرد و مزایای فناوری اطلاعات، ایجاد زیر ساخت ها و بسترهای مناسب شبکه ای و مخابراتی، ایجاد زمینه های مناسب جهت گسترش بانکداری الکترونیک، ایجاد انگیزه و تمایل در مدیران و کارکنان و آموزش دادن آنها برای استفاده مؤثر از فناوری اطلاعات باید سرلوحه برنامه‌های کلان سازمان‌ها و تشکیلات گردشگری برای استقرار مناسب فناوری اطلاعات باشد.
گسترش روزافزون و برگشت ناپذیر فناوری های اطلاعات و ارتباطات واقعیتی انکار ناپذیر است. امروزه کشور‌های توسعه یافته سعی می کنند مختصات و ویژگی‌های نیرو‌های انسانی و جذابیت‌های فرهنگی خویش را به روزتر و مناسب زمان و عصر حاضر خود کنند و آن را نهادینه سازند. در این فرایند باید ابزار، اهداف، روش ها، دقیق تر و جذاب تر و در آن ها استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات هم گنجانده شود. چون قرار گرفتن در سایه تحولات عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات چنین نقشی را از آنها انتظار دارد.
تحقیقات چه می گوید؟
فناوری اطلاعات و ارتباطات به نظام های فرهنگی، آموزشی کمک می کند در جامعه جهانی به ارائه خدمات مناسب، با کیفیت وبا هزینه پایین بپردازند و با درک تجربه سایر کشور‌ها و مطالعات عملی و تئوریک، استفاده از این فناوری را در فرآیند یاد دهی و یادگیری و آموزش های شهروندی و گردشگری مد نظر قرار دهند؛ و آخر اینکه ظهور این تکنولوژی ها همه جنبه های زندگی و نهاد های اجتماعی بویژه صنعت گردشگری را تحت تأثیر قرار داده و باعث شده شیوه نوینی در مسافرت های درون شهری و جهانگردی به وجود آید و تاثیرات عمیقی در ابعاد سیاسی، فرهنگی و اقتصادی و فرهنگی به وجود آورد.
البته یک کار علمی در مورد این مقوله صورت گرفته است و گروهی از محققان کشور از دانشگاه پیام نور این مساله را به شکل دقیق تری ارزیابی کرده اند. در این مطالعه، اثر گردشگری مجازی بر رفاه ذهنی بررسی شده است. در این پژوهش، اطلاعات مورد نیاز برای تحلیل از طریق ۳۸۴ نفر از گردشگران اروپایی و به کمک شبکه های اجتماعی اینستاگرام و فیس بوک جمع آوری شده است. یافته های این تحقیق نشان می دهد که سهولت درک شده، سود مندی درک شده و لذت درک شده با گردشگری مجازی بر رضایت از زندگی، کیفیت زندگی، شادکامی و سلامت روان تأثیر مثبت و قابل توجهی دارند. بر این اساس، مزایای گردشگری مجازی نظیر عدم محدودیت زمانی و مکانی، در دسترس بودن و ارزان بودن باعث شده است که گردشگران زیادی جذب این فناوری شوند و به دنبال آن، برای سفر واقعی نیز ترغیب شوند. در این باره، یزدان شیر محمدی، استادیار و پژوهشگر مدیریت بازرگانی دانشگاه پیام نور تهران و دیگر همکارانش در این پژوهش می گویند: پذیرش فناوری گردشگری مجازی بر رفاه ذهنی اثرگذار است، بنا براین برنامه ریزان، فعالان و سیاست گذاران صنعت گردشگری می بایست قابلیت‌ه ای گردشگری مجازی را در نظر بگیرند، زیرا دنیای امروز بسیار متفاوت از دنیای گذشته شده و به تبع آن مفهوم رفاه ذهنی نیز اهمیت و معنای متفاوت از گذشته پیدا کرده است. به گفته آنها، بر این اساس و با توجه به محدودیت های مختلفی که ممکن است افراد در گردشگری واقعی با آن مواجه باشند (نظیر بیماری، محدودیتهای مالی و زمانی)، گردشگری مجازی این فرصت را برای افراد فراهم می کند که در منزل خود یا در هر مکانی که حضور دارند به گردشگری مجازی بپردازند و از مزایای آن من جمله رفاه ذهنی بهره بگیرند. همچنین بر اساس اطلاعات ارائه شده در این مطالعه پژوهشی، گردشگری مجازی این فرصت را فراهم کرده است که برنامه ریزان و سیاست گذاران اجتماعی و گردشگری از قابلیت های این فناوری جدید استفاده کنند و از آن در جهت توسعه گردشگری واقعی استفاده کنند، چرا که به گفته شیرمحمدی و همکارانش، هزینه های گردشگری مجازی بسیار پایین بوده و قابل مقایسه با گردشگری واقعی نیست و از طرف دیگر گردشگری مجازی می تواند همان هیجانات و لذت سفر و تجربه واقعی را تا حد زیادی در بر داشته باشد و از این طریق، رضایت افراد از زندگی را افزایش داده و همچنین کیفیت زندگی، شادکامی و سلامت روان آن ها را ارتقا بخشد.
البته در میان این همه طرفداری و نکات مثبتی که برای گردشگردی مجازی مطرح است هستند کارشناسانی که اعتقاد دارند اینگونه تبلیغات تماما برای کسب منافع شخصی است و گردشگری مجازی هرگز قادر نیست جایگاه سفر واقعی را پر کند، به گفته علی وشمه کارشناس گردشگری اقتصاد یعنی عرضه یک نیازی متناسب با یک تقاضا. اول باید ماهیت یک کسب و کار را دریافت و سپس درباره مناسبات اقتصادی آن پیش بینی کرد. به عنوان مثال یک علاقه مند به شنا هیچگاه با تماشا مجازی یک استخر حس شنا کردن را نمی گیرد. گردشگری هم جز معقولات قابل لمس است، پیش از کرونا نیز بسترهای مجازی وجود داشت که گردشگری مجازی انجام داد. بخشی از فعالیت‌های حوزه آنلاین به دلیل جذابیت‌های بصری به جاذبه های گردشگری اختصاص دارد. او با بیان اینکه آنجایی تغییری در یک صنعت رخ می‌دهد که یک خدمات جدید وارد فرآیند اقتصادی ارائه یک محصول شود. تاکید می‌کند: به عنوان مثال تا پیش از کرونا رقابتی برای اکران عید نوروز بین فیلم سازان وجود داشت، اما وقتی کرونا سینماها را تعطیل کرده فرآیند تغییر پیدا کرد و اکران آنلاین شکل گرفت. در حوزه سینما جنس تماشا فیلم برای طیف گسترده ای از مخاطبان تغییری نکرده و به جای صندلی سینما، جلوی تلویزیون خانگی خود فیلم را می‌بینند. وشمه می افزاید: جنس گردشگری فرق دارد. زمانی فعالیتی به اسم گردشگری و سفر اتفاق می افتد که یک بنا یا جاذبه را از نزدیک ببینیم. در گردشگری مباحثی مانند فضا، حال و هوا، گشت و لمس وجود دارد که همه در "تجربه سفر" تأثیر گذار است و هیچگاه گردشگری مجازی از دریچه نمایشگر این تجربه را ارائه نخواهد کرد. حتی نرم افزار و سخت افزار‌های جدید مانند "واقعیت مجازی" و "واقعیت افزوده" نمی تواند جای فعالیتی به نام سفر را بگیرد. این استاد دانشگاه گردشگری مجازی را اصولاً برای سرگرم و به عنوان محرکی برای سفر می داند و توضیح می دهد: فعالان گردشگری از این ابزار برای تبلیغات کار خود استفاده می کنند، در ایام کرونا هم بسیاری از شرکت های مرتبط به حوزه سفر سعی کردند تا با استفاده از تولید محتوا مجازی اسم خود را سر زبان ها انداخته تا در موج سفر پساکرونا مردم ترغیب شوند با این شرکت قرارداد سفر ببندند. این کارشناس گردشگری اظهار می‌کند: هنر فضای مجازی برای گردشگری در دوران کرونا یکی سرگرمی برای مردم و دوم زنده نگه داشتن بازار بی رمق گردشگری در بین مردم است. اما به راستی نمی توان از سخنان قدیمی ها به راحتی عبور کرد؛ آنجا که می گویند: وصف العیش نصف العیش. شاید گردشگری مجازی جای گردشگری واقعی را پر نکند اما همانگونه که تحقیقات هم نشان داده می تواند تا حدودی ذهن و روح آدمی را ارضا کند.
