به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: خطّ فارسی، به‌موجب اصل پانزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، خطّ رسمی کشور است و همه نوشته ها و اسناد و کتاب‌های درسی باید به این خط نوشته شود.
طبعاً چنین خطّی باید قواعد و ضوابطی معلوم و مدوّن داشته باشد تا همگان، با رعایت آنها، هویت خط را تثبیت و حفظ کنند. این موضوع به ویژه در سال‌های اخیر که استفاده از رایانه و تلفن همراه در عرصۀ خط و زبان افزون شده، ضرورت و اهمیت بیشتری پیدا کرده است.
در این میان، مسئله اینجاست که سازمان ها و به ویژه نهاد‌های مهم فرهنگی نظیر رسانه ها و آموزش و پرورش و حتی بعضا بخش های زیرمجموعه فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، این مصوبات را رعایت نمی کنند و همین موضوع سبب سلیقگی عمل کردن در شیوه نوشتن خط و سردرگمی مردم شده است. در چنین اوضاعی بر همگان است که به قواعد و ضوابط مدوّن و مصوبات فرهنگستان پایبند باشند و اصل پانزدهم قانون اساسی را سرلوحه کار قرار دهند.
* دیدگاه کارشناسان درباره چرایی اجرانشدن مصوبه دستور خط فرهنگستان:(محورها)
۱ - دشواری های موجود در ذات خط فارسی نظیر شکل‌های گوناگون نوشتاری (سرهم‌نویسی و جدانویسی) و نبود تناظر میان حروف الفبا و آوا‌های زبان (خواهر و خاهر) و ...
۲ - رعایت نشدن دستور خط فرهنگستان در کتاب های درسی و در نهاد آموزش و پرورش که مهم‌ترین نهاد آموزشی کشور است.
۳- رعایت نشدن دستور خط فرهنگستان در رسانه‌های کشور که در شکل دهی به خط و زبان معیار بسیار تاثیرگذار است.
۴- کم‌دانشی، بی‌دقتی و سستی عمومی در جستجوی علم که بسیاری را طرفدار سلیقگی عمل کردن در نوشتن و دیگر امور کرده است.
۵- اختلاف دیدگاه استادان زبان و ادبیات فارسی که بعضی طرفدار آزادی در انتخاب شیوۀ نگارش اند و برخی گرایش به وضع قوانینی عام و قطعی و تخلّف‌ناپذیر دارند.
۶- حالت اختیاری که فرهنگسان در دستور خط خود ایجاد کرده و دست نویسنده را برای چندگانه نوشتن باز گذاشته است.
۷- پایبند نبودن حتی نهاد‌های زیرمجموعه فرهنگستان به دستور خط مصوب خود (دوگانگی و چندگانگی در شیوه نوشتار).
۸- نبود الزام های آیین نامه ای و ابزار‌های بازدارنده در نهاد‌های دولتی و رسانه ها درخصوص اجرای مصوبات فرهنگستان
* دیدگاه همکاران سازمانی درباره چرایی اجرانشدن مصوبه دستور خط فرهنگستان در رسانه ها:(محورها)
۱ - ساده انگاری کارمندان رسانه درخصوص زبان و کم اهمیت دانستن موضوع زبان و نگارش
۲- بی اعتنایی به نقش ویراستار در چرخه تولید و پخش متون رسانه ای
۳- نبود یا کمبود بخشنامه های سازمانی الزام آور
۴ - نبود ضمانت اجرایی برای اندک بخشنامه ها و آیین نامه های موجود
۵- نبود نگاه تخصصی به موضوع زبان و خط فارسی
۶ - احساس بی انگیزگی و روزمرگی کارکنان و زمان نامناسب بعضی از نوبت های کاری
۷ - به روز نبودن یا نقص تجهیزات فنی که به نقض ناخواسته مصوبات دستور خط فرهنگستان منجر می شود.
۸ - ترجیح سرعت بر دقت و صحت به ویژه در خبر
۹ - ضعف مدیریتی و ضعف نظارت
*قوانین بالادستی سند
اصل پانزدهم قانون اساسی
- مصوبه «دستور خطّ فارسی»
- مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی
- سیاست‌ها و ضوابط حاکم بر تبلیغات محیطی
- به‌موجب اصل پانزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، خطّ فارسی، خطّ رسمی کشور است و کلّیۀ اسناد رسمی و مکاتبات و کتاب‌های درسی باید به این خط نوشته شود.
- فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی مصوبه «دستور خطّ فارسی» را در جلسۀ دویست‌ویازدهم، در تاریخ ۳۰/ ۰۴/ ۱۳۸۰ تصویب و برای تأیید و تنفیذ به حضور رئیس محترم جمهور تقدیم کرد.
- شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه ۵۸۶ مورخ ۰۶/ ۰۴/ ۱۳۸۵ موضوع فراگیر کردن دستور خط فارسی مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی را با بهره‌گیری از رایانه تصویب کرد.
- در سیاست‌ها و ضوابط حاکم بر تبلیغات محیطی شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی به مجاز نبودن نوشتن واژه‌های فارسی با املای نادرست اشاره شده است.
*تاکیدات رهبر معظم انقلاب
رهبر معظم انقلاب، مسئله خط فارسی را مربوط به بخش حقیقی و اصلی تمدن و از چیز‌هایی می دانند که متن و سبک زندگی ما را تشکیل می دهد؛ اهمیت این موضوع در بیانات رهبر انقلاب به حدی است که ایشان مسئله خط را در کنار مسئله مهمی نظیر خانواده قرار می-دهند. رهبر انقلاب همچنین در بیاناتشان پس از بازدید از سازمان صداوسیما در تاریخ ۲۸/ ۰۲/ ۱۳۸۳، خط کشور را یکی از نقاط برجسته و از شاخص های مهم فرهنگی کشور می-شمارند و از کسانی که در دوران طاغوت با استدلال های کاملاً مجادله‌آمیز و مغالطه‌آمیز و خلاف واقع از تغییر خط دفاع کردند، انتقاد می کنند. رهبر انقلاب همچنین در دیدار رؤسای دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی در تاریخ ۲۳/ ۰۵/ ۱۳۸۵، هویت ملی ما را وابسته به خط و زبان می دانند و بر حفظ و تثبیت آنها تاکید می کنند.
چرایی و اهمیت موضوع
- بی توجهی یا کم توجهی دستگاه ها، سازمان ها و نهاد‌های فرهنگی و رسانه ای و به تبع آنها عموم مردم به رعایت دستور خط مصوب فرهنگستان به منظور جلوگیری از هرج و مرج و چندسلیقگی در نوشتار فارسی. توضیح اینکه شیوه نوشتار در کتاب های درسی آموزش و پرورش متاسفانه یکدست نیست. خروجی های نوشتاری فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی نیز که خود متولی اصلی خط و زبان فارسی است، متاسفانه دوگانگی دارند. دستور خط مصوب فرهنگستان در متون نوشتاری رسانه ملی هم رعایت نمی‌شود.
- فعال شدنِ واقعیِ شورای هماهنگی پاسداشت زبان فارسی که نهاد‌های زیر را شامل می‌شود: وزارتخانه‌های ارشاد، علوم، صنعت، اقتصاد، آموزش و پرورش، بهداشت و کشور. فرهنگستان زبان و ادب فارسی، صداوسیما، نیروی انتظامی، شهرداری، سازمان ثبت و وزارت میراث فرهنگی.
- اقناع عموم مردم درخصوص لزوم حفظ هویت خط فارسی و ضرورت نوشتن به شیوه ای واحد
- متقاعدکردن نخبگان و قشر دانشگاهی درخصوص لزوم پرهیز از هرج و مرج در شیوه نوشتن
ارزش فراگیری و پرداخت سند
دربرگیری موضوع: خط فارسی با فرهنگ و تاریخ کشورمان پیوندی ناگسستنی و دیرینه دارد. متون نظم و نثر این سرزمین نیز از شعر رودکی و نثر بیهقی گرفته تا شعر امین پور و نثر جمالزاده و جلال، با همین خط نوشته شده است. خط فارسی همچنین پیوندی سخت با هنر ایران و ایرانی و به ویژه هنر خوشنویسی دارد و هنرمندان و قلم به دستان به شدت از آن حمایت می‌کنند. عموم مردم هم به آن می بالند و حاکمیت نیز حامی آن است. علما و فق‌ها نیز به سبب انس زبان فارسی با زبان عربی و لزوم مطالعه علوم دینی از طرفداران خط فارسی هستند. از همه مهم تر اینکه خط فارسی قواعدی محکم و متقن و فراگیر دارد. همه اسناد رسمی و غیررسمی، مکاتبات و کتاب‌های درسی نیز به این خط نوشته می شود.
سابقه موضوع:
فرهنگستان زبان و ادب فارسی جمهوری اسلامی ایران، به‌حکم وظیفه‌ای که برحسب اساسنامۀ خود در پاسداری از زبان و خطّ فارسی بر عهده دارد، از همان نخستین سال‌های تأسیس، در صدد گردآوری مجموع قواعد و ضوابط خطّ فارسی و بازنگری و تنظیم و تدوین و تصویب آنها برآمد و کوشید تا در تدوین «دستور خطّ فارسی» اعتدال را رعایت کند. نخستین بار، در سال ۱۳۷۲، به ابتکار جناب آقای دکتر حسن حبیبی، رئیس وقت فرهنگستان، کمیسیونی تشکیل شد. این کمیسیون، دستور خطّ پیشنهادی خود را به شورای فرهنگستان تسلیم و شورا با دقّت و جدّیت، در ۵۹ جلسه، آن را بررسی کرد.
پس از آنکه با بررسی‌های طولانی، اصلاحات لازم در پیشنهاد کمیسیون اولیه اِعمال شد، مجموعۀ قواعد و ضوابط، پیش از تصویب نهایی، به‌صورت پیشنهاد، در دفتری به نام «دستورخطّ فارسی» منتشر و به حضور استادان و صاحب‌نظران و معلّمان و نویسندگان و عموم کسانی تقدیم شد تا اگر در آن نقص یا خطایی می‌بینند متذکر شوند. شورا بار دیگر بررسی دستور خطّ فارسی را در دستور کار خود قرار داد و با ملاحظۀ همۀ اظهار نظر‌های صاحب‌نظران و نیز اعضای پیوستۀ فرهنگستان، به بازنگری در متن پیشنهادی اولیه پرداخت، و سرانجام «دستور خطّ فارسی» را در جلسۀ دویست‌ویازدهم خود، در تاریخ ۳۰/ ۴/ ۸۰ تصویب و برای تأیید و تنفیذ به حضور رئیس محترم جمهور تقدیم کرد.
مسئله بر زمین مانده
- الزام دستگاه ها، سازمان ها و نهاد‌های فرهنگی و رسانه ای و به تبع آنها اقناع عموم مردم درخصوص رعایت دستور خط مصوب فرهنگستان به منظور جلوگیری از هرج و مرج وچندسلیقگی در نوشتار فارسی.
پژوهشگر: دکتر امید جلوداریان
