افق «کمبود نفت» نتیجه کاهش سرمایه گذاری و نیروی کار

محمد انیسی طهرانی
کارشناس سیاست بین الملل

تصور کنید در هفته دو یا سه نوبت برای سوخت گیری خودرو به جایگاه های بنزین مراجعه و بطور مکرر با افزایش بهای پرداخت روبرو می شوید. در این شرایط مغلوب چه احساسی خواهید شد؟ به احتمال بسیار زیاد پاسخ خواهید گفت: خشم همراه با تعجب، چه اتفاقی افتاده است که قیمت سوخت بطور مکرر افزایش می یابد دقیقا همان فشار روانی که اکثر شهروندان کشورها و به خصوص آمریکا از یک سال گذشته، بویژه در ماه های اکتبر و نوامبر (مهر – آبان) احساس کردند. شرایط به گونه ای که «جو بایدن» رئیس جمهور ایالات متحده، از جنبه سیاسی و هم به لحاظ اقتصادی در تنگنای شدید گرفتار شده است، در واکنش به سریع‌ترین افزایش نرخ تورم در سه دهه اخیر، افزایش قیمت سوخت، مواد غذایی و کاهش محبوبیت خود، به این امید که به مصرف کنندگان آمریکایی نشان دهد رنج مالی آنها را درک می کند، روز 23 نوامبر (2 آذر) در کاخ سفید دستور آزاد سازی 50 میلیون بشکه نفت خام از ذخایر استراتژیک SPR را صادر و آن را گامی مهم در جهت کاهش هزینه سوخت برای رانندگان در آغاز فصل سفر تعطیلات خواند. درواقع این حجم از آزاد سازی معادل دو نیم (2.5) روز مصرف ملی ایالات متحده است. جو بایدن همچنین در اظهاراتی خطاب به شهروندان گفت: "امروز ما تلاش بزرگی برای تعدیل قیمت نفت آغاز می کنیم، تلاشی که جهان را متاثر و در نهایت تاثیر آن را در پمپ بنزین ها خواهید دید".
علیرغم امید آفرینی رئیس جمهور، خانم «جنیفر ام. گرانهولم»، وزیر انرژی ایالات متحده به انتظار کاهش فوری و چشمگیر قیمت بنزین هشدار داد. وقتی از او پرسیده شد که چه زمانی ممکن است شهروندان آمریکا قیمت‌های پایین تری ببینند، هیچ قولی نداد و در پاسخ تاکید کرد: "فردا نخواهد بود". «ریچارد برنز»، رئیس امور ژئوپلیتیک در «انرژی اَسپکت» (Energy Aspects)، موسسه تحقیقات بازار در لندن، از انتظار تاجران برای آزاد سازی 100 میلیون بشکه نفت سخن گفت. ذخایر اضطراری که رئیس جمهور آمریکا از آن استفاده می‌کند در غارهای زیرزمینی در ایالات تگزاس و لوئیزیانا ذخیره شده است که در مواقع بحرانی مانند جنگ لیبی و طوفان کاترینا در سال 2005 که زیرساخت های نفتی خلیج مکزیک آسیب دید، استفاده می شود. در پی تصمیم ایالت متحده، بریتانیا آزاد سازی 1.5 میلیون، هند 5 میلیون بشکه را اعلام کردند. «برنز» تخمین زد که ژاپن و کره جنوبی هر کدام چهار الی پنج میلیون به این ظرفیت اضافه خواهند کرد. اما این تلاش هماهنگ در چندین کشور، تیراندازی به سوی سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) و متحدانش از جمله روسیه و مکزیک موسوم به «اوپک پلاس» می باشد که به درخواست رئیس جمهور بایدن برای افزایش تولید، پاسخ منفی داده بودند. رسانه های پر مخاطب غربی، تلاش واشنگتن برای هماهنگی و همکاری با اقتصادهای بزرگ آسیایی جهت آزاد سازی ذخایر استراتژیک نفت به منظور کاهش قیمت انرژی را به عنوان یک پیام و هشدار به اوپک و سایر تولید کنندگان بزرگ انرژی انعکاس داده که باید نگرانی ها در مورد قیمت بالای نفت خام را که تاکنون بیش از 50 درصد در سال جاری افزایش یافته است و در ماه اکتبر (مهر – آبان) به 86 دلار، بالاترین سطح در سه سال اخیر رسید، برطرف کنند. از جمله رویترز، اظهارات «جان کیلداف»، از شرکای موسسه Again Capital LLC، از شرکت های بزرگ خدمات مالی مستقر در نیویورک را انعکاس داد که گفت: "این [آزاد سازی ذخایر استراتژیک] پیامی به اوپک پلاس می‌فرستد که کشورهای مصرف کننده دیگر تحت فشار قرار نخواهند گرفت.
اوپک پلاس ماه ها است که نسبت به تولید خود خسیسی می‌ورزد". غافل از آن که این آزاد سازی مانند قطره ای از دریای مصرف جهانی حدود 100 میلیون بشکه در روز است، اما این یک جنبه از موضوع است، وجه دیگر، خوشبختانه تصمیم خروجی جلسه 2 دسامبر (11 آذر) اوپک پلاس است که تحت تاثیر اینگونه جو‌ سازی‌ها قرار نگرفت و اعضا توافق کردند به سیاست کنونی خود پایبند باشند. از ماه آگوست (مرداد – شهریور) اوپک پلاس 400 هزار بشکه در روز به تولید خود اضافه کرده است.
اما شرایط به گونه ای است که ترکیبی از عدم اطمینان در مورد سویه اُمیکرون و شاید پیدایش آلودگی های جدید در آینده، بازار نفت را در انتظار قرار داده است. به طوریکه «ربیکا بابین»، تاجر ارشد انرژی در CIBC Private Wealth US معتقد است: "بازارها در تلاش برای هضم اخبار زیادی هستند، مثل یک مار پیتون در حال خوردن یک اسب". اما مشکلات بازار نفت انحصارا در موارد پیش گفته خلاصه نمی شود، موضوع مهم اصلی، سرمایه گذاری ناکافی در زمینه اکتشاف و استخراج سوخت های فسیلی و خروج تدریجی کارگران بویژه از صنعت نفت است. مدیران نفتی از شرکت های سعودی آرامکو، اِکسون موبیل و شورون روز دوشنبه 15 آذر (6 دسامبر) در سخنرانی در کنگره جهانی نفت در شهر «هیوستون» ایالت تگزاس آمریکا، تقاضا برای انرژی های تجدید پذیر و فقدان سرمایه‌گذاری مناسب در صنایع نفت و گاز را عامل کمبود اخیر سوخت و نوسان قیمت ها دانستند. کمبود جهانی نفت موضوعی است که باید مورد توجه ویژه قرار گیرد، بطوریکه شرکت «هالیبرتون»، یکی از بزرگترین ارائه دهندگان خدمات میدان نفتی جهان هشدار داد، فقدان سرمایه گذاری در صنعت نفت، جهان را به سمت کمبود سوق می دهد. اما موردی که مهم تر از سرمایه گذاری می تواند کمبود را تشدید کند، نیروی کار است. بر اساس نظر سنجی انجام شده توسط موسسه جستجوی مشاغل نفت و گاز Oilandgasjobsearch.com بیش از نیمی از کارگران که در صنعت نفت هستند به دنبال حرکت به سمت اشتغال در حوزه انرژی های تجدید پذیر می باشند. حدود 43 درصد از کل کارگران نفت و گاز تمایل دارند تا ظرف پنج سال آینده این صنعت را به طور کلی ترک کنند.
قیمت نفت مانند هر کالایی دیگر از میزان عرضه و تقاضا تبعیت می کند. اختلال در هر دو طرف، موجب آشفتگی در بازار و سردرگمی فروشندگان و خریداران می‌شود. اما در این میان، فرضیات بسیار در مورد سرعت رجوع مصرف کنندگان به انرژی های تجدید پذیر به جای نفت و گاز، نادرست است.
دلایل بنیادین فقدان سرمایه گذاری ناکافی در حوزه نفت و کمبود نیروی کار، موضوعاتی است که امنیت پایدار انرژی را در خطر قرار می دهد بطوریکه تولید و مصرف کنندگان در میان و بلند مدت از این شرایط متضرر خواهند شد.