دورنمای مبهم مذاکرات برجامی

امیرعلی ابوالفتح
یک کارشناس مسایل بین الملل

آمریکا از برجام ۲۰۱۵ خارج نشد که به برجام ۲۰۱۵ برگردد، به ویژه که از عمر برجام هم دو، سه سال بیشتر نمانده است. آمریکا می داند که قصد ایران ساخت سلاح هسته‌ای نیست، برای آمریکا در ۲۰۲۲ مساله موشک های ایران، پهپاد و مسایل منطقه اولویت بیشتری نسبت به مسایل هسته ای دارد. اگر قبلا ترس از ایران به خاطر فعالیت های هسته ای بود الان به خاطر فعالیت دفاعی و منطقه ای ایران است، به ویژه که می‌بینند ایران در صنایع دفاعی قدرتمند شده است. آمریکایی ها نمی خواهند رسما اعلام کنند که با ایران خواهان برجام های دو، سه هستند. طرف ایران هم چند خواسته در رابطه با تضمین ها و انتفاع اقتصادی در برجام و اینکه عمر توافق برای سرمایه گذار خارجی چقدر است مطرح کرد اما محقق نشد. مجموع این مسایل موضوعاتی است که باعث شده برجام به سرانجام نرسد. آمریکا سیاست کج دار و مریز را دنبال می‌کند؛ نه توافق می‌کند و نه مرگ برجام را اعلام می‌کند. صحبت بایدن که یک ماه پیش انجام شده و زمان انتشار آن هم مهم نیست همین مساله را تایید می‌کند. البته به صورت منطقی کسی که عضو برجام نیست نمی‌تواند اعلام مرگ با پایان توافق کند. کسانی که در برجام هستند می‌توانند مرگ برجام را اعلام کنند که آن هم تا وقتی قطعنامه ۲۲۳۱ وجود داشته باشد امکان‌پذیر نیست. وقتی قطعنامه هست و معتبر و قانونی است برجام هم هست و گفتن حرف رییس جمهور اثر واقعی ندارد. وضعیت الان این است که آمریکا مایل نیست وارد دوران بدون برجام شود.
ترس‌شان این است که اگر تحریم برگردد و قطعنامه ۲۲۳۱ کنار برود، تکلیف انبوهی از مواد شکافت‌پذیر ایران از سه درصد تا ۶۰ درصد چه می‌شود؟ بدون برجام ایران الزامی ندارد که غنی‌سازی خود را در سطح پایین نگه دارد. دست ایران باز است که هر چه می‌خواهد غنی‌سازی کند و درصد را بالا و پایین بیاورد. اینکه الان به مکانیسم ماشه متوسل نمی‌شوند برای این است که در آن صورت هیچ راهکاری برای مواد شکافت‌پذیر وجود نخواهد داشت. بایدن گفته است بنا به دلایلی نمی‌تواند مرگ برجام را اعلام کرد؛ از جمله دلایل شان این است که برای دوران بدون برجام Plan B نیست، حتی اقدام نظامی هم نمی‌تواند ایران را محدود کند چون ایران به دانش آن دست پیدا کرده‌است. برای همین حتی اگر مذاکرات سال‌ها به درازا کشیده شود، اصل مذاکره بهتر از اعلام پایان آن است. از ماه‌ها پیش می‌گفتم به احیای برجام خوشبین نیستم و توافق را در دسترس نمی‌بینم؛ الان بدبین‌تر هم شدم. معتقدم باید توازن وحشت دوباره‌ای شکل گیرد.
زمانی توافق میان ایران و آمریکا شکل گرفت که آمریکا دید ایران دارد به سلاح هسته ای نزدیک می‌شود و از آن طرف ایران هم فروپاشی اقتصادش را نزدیک می‌دید و به این شکل به توافق رسیدند. ترامپ که از برجام خارج شد، توازن وحشت را به هم زد. آمریکا خیالش راحت بود که ایران سلاح به دست نمی‌یابد و وحشت فروپاشی اقتصادی ایران هم یا از بین رفت یا تصور آن برای ایران از بین رفت.
اکنون هم با جنگ اوکراین و نزدیکی ایران به روسیه و چین به نظر می‌رسد آثار تحریم‌ها و فشار حداکثری کاهش یافته یا تصور ایران ار فروپاشی اقتصادی کم شده است. از این رو تمایل دو طرف به مذاکره و حساسیت مذاکره و رسیدن به توافق کم شده‌است.