رصد بیش از پیش فراریان مالیات

گروه اقتصاد کلان: مسئله فرارهای مالیاتی در بخش‌های مختلف اقتصادی مسبوق به سابقه است و طی سال‌های اخیر دولت تلاش کرده تا بتواند میزان فرارهای مالیاتی را به حداقل ممکن برساند و در این راستا پروژه سامانه مودیان را در دستور کار خود قرار داد. در کشورهایی که در حال توسعه هستند با توجه به اینکه دولت نقش گسترده‌ای در اقتصاد کشورها دارد درآمدهای مالیاتی و بودجه مالیات نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کند. تحقیقات نیز نشان می‌دهند که فرارهای مالیاتی معمولا در این کشورها بسیار زیاد است و حتی نظام‌های مالیاتی نیز ناکارآمد هستنند. از طرف دیگر وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی باعث شده تا ناکارآمدی نظام مالیاتی تشدید شود و مالیات‌ها سهم زیادی در بودجه دولت نداشته‌اند که البته طی سال‌هاتی اخیر با توجه به تحریم‌های شدید نقتی میزان درآمدهای مالیاتی افزایش یافته است. تحقیقات نشان می‌دهند همواره با افزایش سهم دولت در اقتصاد با وجود رشد اقتصادی ناشی از مصرف دولتی نرخ فرار مالیاتی نیز افزایش می‌یابد. افزایش سهم مالیات در بودجه لزوما به معنای افزایش مالیات‌ها نیست بلکه جلوگیری از فرارهای مالیاتی می‌تواند به رشد سهم مالیات در بودجه دولت نقش ایفا کند. همچنین لغو معافیت‌های مالیاتی غیرضروری، ایجاد پایه‌های جدید مالیاتی به منظور برقراری عدالت نیز بسترهای افزایش درآمد مالیاتی دولت را فراهم می‌کند. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با اینکه در لایحه بودجه سال 1402 سهم درآمدهای مالیاتی از منابع بودجه عمومی نسبت به سال گذشته افزایش 1.4 درصدی داشته اما همچنان با حد مشخص برنامه ششم توسعه فاصله دارد. در برنامه شش توسعه سهم درآمدهاتی مالیاتی از کل بودجه عمومی کشور 49.8 درصد تعیین شده در حالی که در لایحه بودجه سال 1402 سهم درآمدهای مالیاتی تنها 41.7 درصد است.

فرار مالیاتی در اقشار مختلف جامعه
آمارهای دقیقی از میزان فرارهای مالیاتی در کشور وجود ندارد اما طبق آمارهایی که اسفندماه سال گذشته رئیس وقت سازمان امور مالیاتی اعلام کرد فرار مالیاتی چندان قابل سنجش مستقیم نیست که ما بتوانیم عدد و رقمی را اعلام کنیم. برآورد ما این است که حدوداً فرار مالیاتی یک سوم مجموع درآمد‌های مالیاتی است که ما باید داشته باشیم، به عبارت دیگر در پدیده فرار مالیاتی یک سوم از درامد‌های مالیاتی مان را از دست می‌دهیم. وی افزود: «امسال تا پایان سال (1401) ۴۷۰ هزار میلیارد تومان مالیات وصول می‌کنیم یک سوم این عدد، عدد کمی نیست، حدود ۱۵۰، ۱۶۰ هزار میلیارد تومان است، این برآوردی است که ما داریم». از طرف دیگر برخی از اقشار از پرداخت مالیات اجتناب می‌کنند که نمونه بارز آن پزشکان و وکلا هستند که هنوز هم در سطح شهر گزارش‌هایی منتشر می‌شود که پزشکان از استفاده از دستگاه پوز اجتناب می‌کنند و مبلغ مورد نظر خود را به صورت نقد دریافت می‌کنند. براوردها حاکی از این است که وکلا و پزشکان به تنهایی سالانه حدود 20 هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی دارند. همچنین بر اساس گزارش‌های رسمی بیش از نیمی از شکایت‌ها درباره فرارهای مالیاتی مربوط به فرار مالیاتی پزشکان است. به همین دلیل دولت تمرکز ویژه‌‍ای روی فرار مالیاتی پزشکان گذاشته است. گزارش‌ها از فرار مالیاتی پزشکان آن قدر گسترده بود که در نهایت در تبصره 6 قانون بودجه سال 1398 استفاده از کارتخوان توسط پزشکان اجباری شد. اما قضیه به همینجا ختم نمی‌شود بلکه بحث دیگر معافیت‌های مالیاتی است که طبق نظر داوود منظور رئیس سازمان امور مالیاتی در سال گذشته حدود 340 هزار میلیارد تومان معافیت مالیاتی فقط در سال 1401 داده شده است. به همین دلیل دولت تلاش کرد تا در برنامه هفتم توسعه بحث معافیت‌های مالیاتی را به حداقل برساند اما این بند هنوز به تصویب مجلس نرسیده است.

سامانه مودیان و قانون پایانه‌های فروشگاهی و رصد فرارهای مالیاتی
سامانه مودیان مالیاتی سامانه ای آنلاین و متعلق به سازمان امور مالیاتی است است که در آن به مشمولان نظام مالیاتی کارپوشه ای اختصاص داده میشود تا تبادل اطلاعات مربوط به مالیات مودی از طریق این کارپوشه بین سازمان مالیات و مودی انجام شود. همچنین امکان ارسال صورتحساب الکترونیکی نیز از طریق همین سامانه وجود دارد که به وسیله آن فروشندگان فاکتورهای خرید خود را در سامانه بارگذاری می‌کنند و خریدار نیز لازم است که آن را تایید کند. این سامانه در سال 1398 تصویب شد اما تا سال 1401 سامانه‌ای مستقل تحت این عنوان وجود نداشت. رئیس سازمان امور مالیاتی گزارشی از فعالیت سامانه مودیان و قانون پایانه‌های فروشگاهی اعلام کرده است که از ابتدای خردادماه تا ۲۴ مهرماه امسال نزدیک به ۲۲۰ میلیون صورت‌حساب در این سامانه صادر شده است. طبق گفته «محمدهادی سبحانیان» حدود ۷۹ هزار صورت‌حساب توسط شرکت‌های معتمد صادر شده است. همچنین حدود ۴۸ هزار مودی مالیاتی به سامانه مودیان متصل شده‌اند. بر اساس گفته رئیس سازمان امور مالیاتی کشور، بیش از ۹ میلیون کارپوشه فعال وجود دارد و بیش از یک میلیون و ۷۰۰ هزار شناسنامه عمومی و اقتصادی برای کالا و خدمات صادر شده است. کارشناسان بر این عقیده‌اند که با راه‌اندازی کامل سامانه و اتصال تمامی افراد به آن میزان فرارهای مالیاتی به ویزه در بخش اصناف به شدت کاهش خواهد یافت. در همین رساتا مدیر کل مبارزه با فرار مالیاتی تهران اعلام کرده که تاکنون 6000 حساب بانکی مسدود شده و حدود 250 هزار میلیارد ریال معوقات ابربدهکاران مالیاتی در راستای مبارزه با فرار مالیاتی وصول شده است. کامران منصور با بیان اینکه ابر بدهکاران شناسایی شده در این عملیات، شامل بیش از ۹۰ شخصیت حقوقی اعم از شرکت‌های فولادی، پتروشیمی و سیمانی هستند، تصریح کرد: با انجام اقدامات گسترده اجرایی و براساس احکام قانون محاسبات عمومی کشور و مقررات اجرایی قانون مالیات‌های مستقیم، از ابتدای مهرماه مبلغ ۲۵۰ هزار میلیارد ریال وصول و جهت پرداخت تعهدات این شرکت‌ها به بیت‌المال، به حساب خزانه واریز شد. مدیرکل مبارزه با فرارمالیاتی تهران با اشاره به ارجاع پرونده‌های ابر بدهکاران صنعت نفت کشور به سازمان امور مالیاتی برای دریافت مطالبات معوق دولتی اظهار کرد: بیش از ۶۱۰ هزار میلیارد ریال از حقوق عامه شناسایی و روند عملیات اجرایی و وصول آن آغاز شده است. این مقام سازمان امور مالیاتی با بیان اینکه این شرکت‌ها در اکثر بانک‌ها دارای حساب‌های متعدد اعم از ریالی، ارزی و سپرده بلندمدت هستند، افزود: برای وصول مطالبات بیت‌المال، گردش حساب‌های بانکی و منابع مالی این شرکت ها شناسایی شده و به صورت همزمان نزدیک به ۶۰۰۰ حساب بانکی متعلق به این شرکت ها با اخذ احکام نمایندگی دادگستری مسدود شده است. بر اساس گفته‌های وی شناسایی گردش حساب‌های بانکی و تأمین منابع مالی این شرکت ها در حالی صورت گرفت که برخی بانک‌های عامل با افتتاح حساب‌های آفلاین و ویژه مانع رصد تراکنش‌ها و جابجایی وجوه شده‌ بودند. نکته جالب ماجرا این است که این دریافتی‌های مالیاتی در راستای تأمین منابع سازمان هدفمندی یارانه‌ها به کار گرفته شده و برخی از مطالبات گندمکاران و کلزاکاران از همین منابع پرداخت شده است.