"بازارچه های مرزی" فرصت عبور از تهدید قاچاق کالا

مهدی سرمست: قاچاق کالا یکی از مباحثی است که محل مناقشه تولید کننده داخلی با وارد کننده بوده است. عده ای معتقد هستند که کالای قاچاق به دلیل آنکه عوارض نمی دهد، ارزانتر به دست مصرف کننده می رسد و تولید داخل را تخت تاثیر قرار می دهد. نکته دیگر انتقادهایی است که به بازارچه های مرزی و مناطق اقتصادی وارد می کنند و معتقد هستند که این مراکز به ابزاری برای تضعیف تولید داخل تبدیل شده است. در این رابطه با محسن بیگلری، نماینده سقز و بانه و عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی گفت و گو کردیم. بیگلری نماینده شهری است که بازارچه مرزی آن شهرت زیادی پیدا کرده و مردم را به سوی کردستان جذب کرده است اما هر از چند گاهی دولت این مراکز را تعطیل می کند و مردم را در سرگمی قرار می دهد. بحث بر سر این است که چرا تکلیف را یک سره نمی کنند؟ چه معنایی دارد که بازارچه برای مدت کوتاهی فعال شود و برای مدتی دیگر متوقف شود. آنچه در ادامه آمده، نتیجه گفت و گوی تجارت با رییس فراکسیون نمایندگان کردستان در مجلس شورای اسلامی است.

* نظر شما در مورد حجم زیاد کالای قاچاق چیست؟
شاید بتوانیم قاچاق کالا را یکی از معظلات اساسی کشور بدانیم اما مساله مهم این است که می دانیم قاچاق از کدام بخشهای کشور وارد کشورمان می شود، بنابر این به راحتی می توانیم در مورد آن بررسی و تصمیم گیری کنیم. یکی از این بخشها، مرزهای کردستان است و امروز یکی از مطرح ترین مناطق کشور که عمده کالاهای قاچاق از آنجا وارد کشور می شود، استان کردستان است. اما به آسانی نمی توان در مورد این معضل نظر داد و باید تمامی جوانب آنرا در نظر گرفت. بی شک همگان قبول داریم که اگر بخواهیم از تولید ملی کشورمان حمایت کنیم، باید به بحث جلوگیری از قاچاق کالا به صورت جدی بپردازیم. اما قاچاق را باید تقسیم بندی کنیم. مساله این است که گاهی کالاهای قاچاقی وارد کشور می شود که امکان تولید آن در کشور وجود ندارد. بنابراین ورود آنها به صورت رسمی یا قاچاق اشکالی ندارد، زیرا نیاز مردم را تامین می کند و باید هم تامین شود. اما گاهی مشاهده می شود که کالاهایی مانند چای یا پارچه که امکان تولید آن در داخل کشور وجود دارد، با واردات به صورت قاچاق یا رسمی، دچار بحران می شوند و صنایع و کشاورزی کشورمان را دچار رکود یا تعطیلی می کنند. مهمتر اینکه اشتغال موجود نیز تهدید می شود و باید نگران رشد بیکاری و تبعات اجتماعی و اقتصادی ناشی از آن باشیم. این نوع قاچاق کالا باید به صورت جدی مورد توجه قرار گیرد و با تمام قوا نسبت به ورود آن حساسیت داشته باشیم. اگرچه قاچاق در کلان بحث نباید اتفاق بیفتد و تا زمانی که کشور مبادی رسمی و گمرکی دارد، هر کالایی باید به صورت قانونی وارد کشور شود، اما آن بخش که باعث اشتغالزایی می شود و به صنعت زیان واردنمی کند، باید هدفمند شود.

* چرا قاچاق کالا صورت می گیرد؟  
قاچاق در همه جای جهان با هر اندازه نظارت صورت می گیرد که کشورما نیز از این قاعده بیرون نیست. اما باید بپذیرم که در کشورمان مسایل و مشکلات متقاوتی وجود دارد که این قاچاق کالا صورت می گیرد. اولین مساله ما این است که بسیاری از کالاهای تولید داخل کیفیت لازم را ندارد. به عنوان مثال کیفیت پارچه ای که در ایران تولید می شود، با پارچه ای که از خارج وارد می شود، به هیچ وجه قابل مقایسه نیست. به عنوان مثال امروزه پارچه های خارجی در طرح ها و رنگهای متنوعی تولید می شود که هرگز در کشورمان تولید با این کیفیت و تنوع و قیمت صورت نمی گیرد. البته این مساله کلیت ندارد و در برخی موارد نیز پارچه های تولید داخل کیفیت لازم را دارد که می بینیم این پارچه ها بازار خودشان را دارند و با قاچاق نیز دچار بحران نمی شوند. در مجموع تمامی کالاهای تولید داخل از جزیی ترین کالا تا عمده ترین کالا مانند خودرو، معضل کیفیت پایین و قیمت بالا را دارد که بر استقبال ایرانیان از آن کالا تاثیر می گذارد.

*آیا کیفیت پایین و قیمت بالا می تواند قاچاق کالا در این حجم گسترده را توجیه کند؟
نکته مهم این است که قاچاق کالا به عنوان یک خط قرمز مطرح می شود در حالی که نباید همیشه قاچاق کالا را به عنوان یک تهدید نگاه کنیم، بلکه با مدیریت مناسب می توانیم به قاچاق کالا به عنوان یک فرصت نگاه کنیم. امروزه مسافرانی که به کردستان و شهرهای مرزی ایران مانند سقز و بانه مسافرت می کنند، در بیشتر موارد با هدف خرید کالا به شهرهای مرزی می روند. در نتیجه با خودشان یک تلویزیون ال.سی.دی، کولرگازی یا کالاهایی از این دست را می خرند و می برند. اول اینکه امکان تولید این وسایل در کشور ما وجود ندارد و دوم اینکه کالای لوکس محسوب نمی شود و نیاز مردم است. در نتیجه باید وارد شود و باید هم به صورت متنوع وارد شود. بنا بر این با کالای قاچاقی رو به رو هستیم که نمی توانیم اهمیت آن را انکار کنیم.

*آیا لزوم نیاز به یک کالا، دلیل تامین آن کالا از طریق قاچاق است؟
اینکه هر کالایی وارد کشور میشود، قاچاق نامگذاری شود، درست نیست. اما اگر هم تاکید داریم که قاچاق است، باید این نوع قاچاق را هدفمند کنیم که برای هدفمند کردن آن، دو راهکار وجود دارد. اول اینکه با کارخانه های مادر وارد مذاکره شویم و در شهرهای مرزی کارخانه هایی راه اندازی کنیم که این نوع کالاها را تولید کنند. البته نیاز نیست که این کارخانه ها هر محصولی را از صفر تا صد تولید کنند، بلکه می توان این قبیل کارخانه ها را در قالب مونتاژ تعریف کرد که هم امکان راه اندازی خط مونتاژ آن سریع تر باشد و هم در صورت تغییر تولید یا مدل در بازارهای جهانی، به سرعت بتوان خط تولید را به سوی کالای جدید هدایت کرد. اگر چنین تحولی در هدفمند کردن کالای قاچاق صورت بگیرد، هم اشتغال در مناطق مرزی به وجود خواهد آمد و هم از این نوع تولید انواع مالیات و عوارض گمرکی دریافت می شود که هم برای بودجه کشور درآمدزایی دارد و هم به درآمدزایی برای مردم و رونق اقتصادی منطقه منجر شده است. مهمتر اینکه هم بازار رقابتی به وجود می آید و هم از تولید ملی حمایت می شود.

*امروزه تولید کنندگان داخل از قاچاق کالا ابراز نگرانی می کنند. آیا نباید جلوی قاچاق را با ابزارهای نظارتی بگیریم؟
تاکید من بر این است که نباید جلوی این نوع قاچاق کالا گرفته شود، بلکه باید آنرا هدفمند کنیم و برای آن هم توجیهات قابل توجهی دارم. امروزه در بسیاری از مناطق کشور از جمله در کردستان مناطق ویژه اقتصادی و بازارچه های مرزی بسیاری داریم که فعالیت می کنند، یا راه اندازی نشده یا در حال احداث است. این مناطق تاثیرات بسیار خوبی بر اقتصاد مناطق محروم دارند. مناطق محرومی که هیچ توجهی برای اشتغالزایی آنها نشده و بالاترین آمار بیکاری را دارند. امروزه ایجاد کارخانه و مراکز صنعتی در شهرهای به خصوصی صورت می گیرد و همین بی توجهی به ایجاد صنایع در بسیاری از شهرهای کوچک، زمینه مهاجرت مردم آن منطقه را فراهم کرده و روستاهای بسیاری تخلیه می شود که این بلا در انتظار آینده برخی از شهرهاست. بنابر این بهتر است مناطق اقتصادی در این قبیل شهرها عملیاتی شود.

*آیا درست است مردم به مناطق مرزی بیایند و کالای قاچاق بخرند؟
به این صراحت نباید از کالای قاچاق نام ببریم و همان طور که گفتم باید کالای قاچاق را دسته بندی کنیم. اینکه بخواهند از ورود کالاهایی که مورد نیاز کشور است از طریق مناطق مرزی جلوگیری کنند، به هیچ وجه کار درستی نیست، زیرا این سفرها و خریدها مزایای بسیاری دارد. امروزه مردم بسیاری را سراغ داریم که از مناطق مختلف کشور به کردستان سفر می کنند تا کالایی را ارزان تر خریداری کنند که این مسافرتها هم می تواند در قالب گردشگری داخلی به گردش اقتصادی منجر شود و هم کالای مورد نیاز مردم ارزان تر تامین شده باشد. مسوولان باید بدانند که اگر بازارچه های مرزی حذف شود، گردشگری اقتصادی نابود می شود و بسیاری از شهرهای مرزی که با مشکل اشتغال رو به رو هستند، با افزایش بزهکاری ها رو به رو می شوند.

*با نگاهی به آمار قاچاق کالا متوجه می شویم که عمکرد مدیریت کشور در مبارزه با قاچاق کالا مفید و موثر نبوده است. چرا در کنترل قاچاق موفق نیستیم؟
برای آنکه قاچاق کالا ریشه در بیکاری و فقر دارد. من به صراحت اعلام می کنم که مردم کردستان دوست ندارند قاچاق فروش باشند و نام قاچاقچی بر آنها گذاشته شود، اما وقتی آمار بیکاری کردستان بالاست و ظرفیت اشتغالزایی وجود ندارد و ایجاد هم نمی شود، مردم ناچار می شوند کالای قاچاق جابه جا کنند. اما همین اتهام قاچاقچی کالا از دو نگاه قابل بررسی است. اول از بعد روانی است و به کار بردن کلمه قاچاقچی در مورد یک انسان توهین محسوب می شود. تاکنون هم مشاهده نشده که فردی شغل خودش را قاچاقچی اعلام کند یا هنگام معرفی در ادارات یا حضور در مراسم به او قاچاقچی بگویند. نکته دوم اینکه فرد قاچاقچی زیان مالی و جانی هم می کند. تا به امروز بسیاری از این قاچاقچیان کالا جان خودشان را از دست داده اند. بیشتر این افراد در اثر تصادفات کشته شده اند زیرا در وهله اول باید با سرعت بالا حرکت کنند و دوم اینکه هنگام فرار از دست ماموران و پس از بی توجهی به فرمان ایست، هدف گلوله قرار می گیرند. بحث بعدی خستگی قاچاقچیان است. این افراد به قوانین راهنمایی و رانندگی بی توجهی می کنند و ماشین آنها به دلیل سرعت بالا هنگام رفت و برگشت یا در اثر خستگی و خواب آلودگی واژگون می شود. نتیجه این می شود که شبی نیست که ماشین افرادی به عنوان قاچاقچی کالا واژگون نشود و یا جان خودشان را از دست ندهند.

*نظر شما در مورد جرایم قاچاق چیست؟
اتفاقا جرایم سنگینی برای قاچاق کالا وجود دارد. قانون اعلام کرده اگر فردی بیش از 10 میلیون تومان کالای قاچاق همراه داشته باشد، تمامی شرایط درگیر قاچاق از جمله کالای قاچاق و خودرویی که با آن قاچاق می شود، مصادره میشود. به علاوه اینکه باید جرایم سنگینی هم بپردازند که این قانون افرادی بسیاری را به خاک سیاه نشانده است. امروزه افراد بسیاری را سراغ داریم که به دلیل بیکاری، ناچار می شوند به قاچاق کالا روی بیاورند. این افراد برای قاچاق به ماشین نیاز دارند که به دلیل ناتوانی مالی ماشین را به صورت اقساط خریداری می کنند، اما هنوز قسط ماشین را نپرداخته اند که به وسیله نیروهای انتظامی دستگیر می شوند و نه تنها کالا و ماشینشان مصادره میشود، بلکه بدهی اقساط ماشین نیز باری بر دوششان شده است.

*با این وصف، عملکرد ماموران نیروی انتظامی زیر سوال است که با قاچاقچیان برخورد می کنند؟
 البته نمی خواهم تلاشهای ماموران نیروی انتظامی را زیر سوال ببرم. بلکه این ماموران نیز با جانشان بازی می کنند و اگر سخت می گیرند، به دلیل وظیفه ای است که قانون بر دوششان گذاشته است. اما نباید مسایل را قاطی کنیم. روزی نیست که مردم کردستان با نمایندگان تماس نگیرند و درخواست کمک نکنند مردمی که به دلیل قاچاق کالا ورشکسته شده و به مرز فلاکت کشیده شده اند. بنا بر این باید برای این مساله یک فکر اساسی بشود تا با تولید کالاهای مورد نیاز و هدفمند کردن واردات کالا، مشکل قاچاق در کشور حل شود. اگر با مردمی که قصد داشته اند از قاچاق کالا ارتزاق کنند صحبت کنیم، متوجه خواهیم شد که تنها 10 درصد قاچاقچیان از این رویکرد سود برده اند و بقیه زیان دیده و به مرز بیچارگی کشیده شده اند. اگر هدف ما بیچاره کردم مردم است، یک بحث و اگر حل مشکلات است بحثی دیگر است. باید همه جوانب را در نظر بگیریم.  

*اینکه برای قاچاقچیان کالا دلسوزی کنیم، کار درستی است؟
آنچه شما بر آن تاکید دارید، واردات کالاهای قاچاق به وسیله ای عده ای معلوم الحال است. افرادی که پشت پرده نشسته اند و کانتینرهای پلمب شده را بدون آنکه ببینند، جا به جا می کنند. خواهش من این است که بین قاچاقچی و افرادی که برای کسب مخارج روزانه خانواده شان کالایی را جا به جا می کنند، تفاوت قایل شویم. آنچه را من تاکید می کنم این است که چه اشکالی دارد که همه چیز شفاف باشد و مردم خودشان به بازارچه های مرزی مراجعه کنند تا هم با فرهنگ مردم کردستان و دیگر اقشار آشنا شوند و هم خودشان کالای مورد نیازشان را خرید کنند. کالا وارد بازارچه مرزی شود و نظارت دولت هم بر این بازارچه ها باشد.

*اگر بازارچه های مرزی شفاف است، چرا به عنوان مانع تولید داخلی از فعالیت آنها جلوگیری می شود؟
این سوالی است که باید از مسوولان پرسیده شود. چرا مجوز بازارچه مرزی را صادر کردند؟ امروزه در مغازه های پایتخت انواع کالاهای قاچاق به وفور توزیع می شود و هیچ کس هم با این مغازه ها برخورد نمی کند. تا امروز چند بار کالاهای قاچاق مغازه ها توقیف شده است؟ حتی آخرین باری که طرح جمع آوری کالای قاچاق از مغازه های پایتخت مطرح شد، چه میزان کالای قاچاق توقیف شد؟ اینکه آقایان برای بازرسی از مغازه ها زمان تعیین می کنند چه معنایی دارد؟ چطور است که اتحادیه لوازم خانگی بارها زمان می دهد که می خواهیم کالاهای قاچاق را توقیف کنیم و چندین بار به تعویق می اندازند. این کار یعنی اجناس قاچاق را از مغازه هایتان جمع کنید ما داریم می آییم. این همه گوشی قاچاق به صورت آشکار در سطح کشور توزیع و فروخته می شود، چرا جلوی این کالاهای قاچاق را نمی گیرند، اما بازارچه های مرزی که با شفافیت کار می کنند و همه چیز مشخص است را تعطیل می کنند یا در روند کار این بازارچه ها اختلال ایجاد می کنند؟ این رفتارها چه معنایی دارد؟