ندا رفیع زاده
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی
شهر و ساختمانهای موجود در آن به عنوان موجودی زنده و پویا با روح و جسم ساکنان شهر ارتباط داشته و نقش مهمی در برآورده ساختن نیازهای روانی و ذهنی افراد ایفا می کند. هنگام عبور شهروندان از فضاهای شهری، عوامل متعددی که مجموعه ای از نشانه های بصری است بر ذهن آنها تاثیر می گذارند. این عوامل بصری مطلوب یا نامطلوب فضاهای شهری، خواسته و یا ناخواسته بر ذهن و روان افراد تاثیرگذار هستند.
امروزه به دلیل رشد شتابان جمعیت و نیز تغییرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و نیز عدم نظارت و برنامه ریزی شهری دقیق و اصولی و هماهنگ در عرصه های معماری و شهرسازی، افزایش آشفتگی های بصری و بی هویتی سیمای شهری در شهرهای بزرگ کشور بویژه در کلانشهرها را به همراه داشته است مواردی مانند استفاده از مصالح متنوع و ناهمگون، ارتفاع های متغیر و نامتناسب بناهای مجاور، سبک های متنوع معماری و ناهماهنگ، آنچنان اغتشاش بصری در منظر و نمای شهرها ایجاد نموده که بازخورد آن ایجاد شهرهایی بی هویت، ناهماهنگ و نابسامان بوده است و این در حالی است که شهرهای سنتی گذشته دارای ساختار و بافتی هماهنگ با شرایط محیطی و بومی، تعادل، تناسب و هویت بصری بوده اند و این امر موجب خاطره انگیزی فضا، شادابی و سرزندگی شهرهای قدیمی و نیز افزایش تعاملات اجتماعی و حس تعلق ساکنان را به همراه داشته است.
باید پذیرفت که درک مردم و شهروندان از منظر و محیط شهری فراتر از فرم کالبدی آن است. سیمای شهر، نخستین جلوه از شهر است که در ذهن و خاطره افراد باقی می ماند. بخش عمده سیمای شهری را بدنه ها و نمای ساختمان ها و خط آسمان و فضاهای باز و بسته بین بناها تشکیل می دهد که موثر بر کیفیت فضاهای شهری است و اصلاح آنها می تواند به ارتقاء کیفیت منظر عینی شهر منجر شود. تفاوت های اقلیمی، فرهنگی، اقتصادی، مذهبی و بومی شهرها و مناطق مختلف شهر از جمله مواردی هستند که درصورت توجه و استفاده از آنها در طراحی، ضمن ایجاد تمایزات موثر بر خلق بناها و فضاهای شهری، تفاوت هایی در سیما و منظر شهرهای مختلف ایجاد کرده و بر هویت سیمای شهری تاثیرگزار هستند.
حجم زیاد و تنوع گسترده و اغتشاش حاصل در سیمای شهر، افزایش استرس، تنش های روحی، خستگی ذهن و کاهش تمرکز حواس را به همراه خواهد داشت و متقابلاً هماهنگی بصری، هویت، طبیعت و فضای سبز مابین ساختمانها قادر به ایجاد کاهش تنش های روحی و فشارهای عصبی است. در این رابطه، جین جیکوبز، نظریه پرداز مشهور امریکایی، اهمیت سیما و منظر شهری را با بیانی ساده چنین می گوید:" هنگامی که خیابان شهر زیبا و جالب باشند آن شهر سرزنده و زمانی که خیابانهای شهر زشت و خسته کننده باشد، آن شهر ملال آور به خاطر آورده خواهد شد."
عوامل متعددی در عدم هماهنگی های بصری موجود در منظر شهری، دخالت دارند. علاوه بر طراحان، برنامه ریزان شهری و مسئولان صدور مجوزهای ساخت و ساز که هر یک به نوعی در این اغتشاش بصری شهری تاثیرگذار هستند، عدم برنامه و طرح های کلان شهری به همراه راهکارهای اجرایی جهت تحقق ضوابط و قوانین معماری و شهرسازی از دلایل اصلی نابسامانی های سیما و منظر شهری بشمار می روند. شهرداری ها یکی از مهم ترین ارگانهای موثر و تصمیم گیرنده در جهت دستیابی به سیمای شهری مناسب و هماهنگ هستند که متاسفانه در چند دهه اخیر به دلیل اهمیت بیشتر به فروش تراکم و تغییرات کاربری مورد کم توجهی قرار گرفته است. امید است با روی کار آمدن شورای شهر جدید و شهردار منتخب، با کمک متخصصین و صاحب نظران معماری و شهرسازی و برنامه ریزان شهری، شاهد توجه بیشتر به موضوع سیما و منظر مطلوب شهری باشیم. زیرا این امر با تاثیر مطلوب بر ذهن و روان شهروندان، موجب افزایش خوانایی، خاطره انگیزی، سرزندگی، هویت، انعطاف پذیری، وضوح، تناسب، نظم، تقارن، تداوم و پیوستگی و مانند آن خواهد شد.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی
شهر و ساختمانهای موجود در آن به عنوان موجودی زنده و پویا با روح و جسم ساکنان شهر ارتباط داشته و نقش مهمی در برآورده ساختن نیازهای روانی و ذهنی افراد ایفا می کند. هنگام عبور شهروندان از فضاهای شهری، عوامل متعددی که مجموعه ای از نشانه های بصری است بر ذهن آنها تاثیر می گذارند. این عوامل بصری مطلوب یا نامطلوب فضاهای شهری، خواسته و یا ناخواسته بر ذهن و روان افراد تاثیرگذار هستند.
امروزه به دلیل رشد شتابان جمعیت و نیز تغییرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و نیز عدم نظارت و برنامه ریزی شهری دقیق و اصولی و هماهنگ در عرصه های معماری و شهرسازی، افزایش آشفتگی های بصری و بی هویتی سیمای شهری در شهرهای بزرگ کشور بویژه در کلانشهرها را به همراه داشته است مواردی مانند استفاده از مصالح متنوع و ناهمگون، ارتفاع های متغیر و نامتناسب بناهای مجاور، سبک های متنوع معماری و ناهماهنگ، آنچنان اغتشاش بصری در منظر و نمای شهرها ایجاد نموده که بازخورد آن ایجاد شهرهایی بی هویت، ناهماهنگ و نابسامان بوده است و این در حالی است که شهرهای سنتی گذشته دارای ساختار و بافتی هماهنگ با شرایط محیطی و بومی، تعادل، تناسب و هویت بصری بوده اند و این امر موجب خاطره انگیزی فضا، شادابی و سرزندگی شهرهای قدیمی و نیز افزایش تعاملات اجتماعی و حس تعلق ساکنان را به همراه داشته است.
باید پذیرفت که درک مردم و شهروندان از منظر و محیط شهری فراتر از فرم کالبدی آن است. سیمای شهر، نخستین جلوه از شهر است که در ذهن و خاطره افراد باقی می ماند. بخش عمده سیمای شهری را بدنه ها و نمای ساختمان ها و خط آسمان و فضاهای باز و بسته بین بناها تشکیل می دهد که موثر بر کیفیت فضاهای شهری است و اصلاح آنها می تواند به ارتقاء کیفیت منظر عینی شهر منجر شود. تفاوت های اقلیمی، فرهنگی، اقتصادی، مذهبی و بومی شهرها و مناطق مختلف شهر از جمله مواردی هستند که درصورت توجه و استفاده از آنها در طراحی، ضمن ایجاد تمایزات موثر بر خلق بناها و فضاهای شهری، تفاوت هایی در سیما و منظر شهرهای مختلف ایجاد کرده و بر هویت سیمای شهری تاثیرگزار هستند.
حجم زیاد و تنوع گسترده و اغتشاش حاصل در سیمای شهر، افزایش استرس، تنش های روحی، خستگی ذهن و کاهش تمرکز حواس را به همراه خواهد داشت و متقابلاً هماهنگی بصری، هویت، طبیعت و فضای سبز مابین ساختمانها قادر به ایجاد کاهش تنش های روحی و فشارهای عصبی است. در این رابطه، جین جیکوبز، نظریه پرداز مشهور امریکایی، اهمیت سیما و منظر شهری را با بیانی ساده چنین می گوید:" هنگامی که خیابان شهر زیبا و جالب باشند آن شهر سرزنده و زمانی که خیابانهای شهر زشت و خسته کننده باشد، آن شهر ملال آور به خاطر آورده خواهد شد."
عوامل متعددی در عدم هماهنگی های بصری موجود در منظر شهری، دخالت دارند. علاوه بر طراحان، برنامه ریزان شهری و مسئولان صدور مجوزهای ساخت و ساز که هر یک به نوعی در این اغتشاش بصری شهری تاثیرگذار هستند، عدم برنامه و طرح های کلان شهری به همراه راهکارهای اجرایی جهت تحقق ضوابط و قوانین معماری و شهرسازی از دلایل اصلی نابسامانی های سیما و منظر شهری بشمار می روند. شهرداری ها یکی از مهم ترین ارگانهای موثر و تصمیم گیرنده در جهت دستیابی به سیمای شهری مناسب و هماهنگ هستند که متاسفانه در چند دهه اخیر به دلیل اهمیت بیشتر به فروش تراکم و تغییرات کاربری مورد کم توجهی قرار گرفته است. امید است با روی کار آمدن شورای شهر جدید و شهردار منتخب، با کمک متخصصین و صاحب نظران معماری و شهرسازی و برنامه ریزان شهری، شاهد توجه بیشتر به موضوع سیما و منظر مطلوب شهری باشیم. زیرا این امر با تاثیر مطلوب بر ذهن و روان شهروندان، موجب افزایش خوانایی، خاطره انگیزی، سرزندگی، هویت، انعطاف پذیری، وضوح، تناسب، نظم، تقارن، تداوم و پیوستگی و مانند آن خواهد شد.
آخرین اخبار