میادین مشترک، فرصت بزرگ صنعت نفت

محمدرضا خلیل آبادی
کارشناس اقتصادی

بخش عمده‌ای ازذخایر نفت وگازایران به مانند ثروتی میان ایران وهمسایگانش درمیادین مشترک است. بخشی از ذخایر نفت و گاز از خط مرزی ایران با دیگر کشورها گذشته ودرآن سوی مرزها قرار گرفته است. بدیهی است به خاطر سیال بودن جریان نفت و گازو عدم امکان مرزبندی میادین مشترک مانند مرزهای سیاسی روی کره زمین برداشت مشترک،قاعده میادین مشترک می‌شود. براساس این قاعده هرکشوری بیشتربتواند ازحجم میادین مشترک برداشت کند،برنده ماجراست. حتی اگراین برداشت، به ته‌کشیدن کل نفت و گاز موجود در میدان منجر شود، بازهم حق با کسی است که با سرمایه‌گذاری بیشتردرامراستخراج، برداشت بیشتری داشته است. ایران از کشورهایی است که میادین متعدد مشترک نفتی و گازی با همسایگانش دارد. میادین مشترک در طیف متنوعی در کشور پراکنده شده‌اند، اما بیشتر آن در نوار غربی و جنوبی کشور تا آب‌های گرم دریای عمان قرار گرفته است.درحال حاضر با دراختیار داشتن 28 میدان مشترک هیدرو کربوری شامل  18 میدان نفتی ،چهار میدان گازی و 6 میدان نفت و گاز با هفت کشور همسایه یکی از معدود کشور های جها ن هستیم  که از این تعداد ساختار مشترک هیدرو کربوری برخورداریم.در بین میادین مشترک نفت وگازایران 15 مخزن درآب های خلیج فارس و 13 مخزن درخشکی قرارگرفته اند که 12 حوزه درمرزمشترک با عراق ، 7 مخزن درمرزمشترک با امارات،4 مخزن مشترک با عربستان صعودی، 2 مخزن مشترک با قطر وعمان و 1 مخزن مشترک هیدرو کربوری با کویت و ترکمنستان دراختیاردارد.در سال‌های گذشته به دلیل عدم توسعه میادین توسط ایران وتوجه صرف به برداشت ازمیادین موجود،همسایگان مرزی ازاین میادین منفعت بیشتری برده و با برداشت‌های خود سهم بیشتری ازمنابع موجود را تصاحب کرده‌اند. برداشت هرچه بیشترازمخزن بااعتبار سرمایه‌گذاری درامراکتشاف واستخراج،مهم‌ترین موضوع درمیادین مشترک نفتی وگازی است.اما با این وجود متأسفانه بایدگفت حجم برداشت ایران ازاین میادین مشترک کمترازهمسایگان است واز28 میدان مشترک که تنها بخش کمی درایران به تولید رسیده‌اند و بخشی نیز به طورکامل دراختیارشرکای دیگرایران هستند واین درحالی است که تولید ازاین میادین نیزاولویت‌بندی شده است.شرکت ملی نفت ایران طبق آخرین گزارش خود اعلام کرد برداشت عربستان ازچهارمیدان نفتی مشترک با ایران بیش از10 برابر است ، روزانه 405 هزار بشکه در مقابل 42 هزار بشکه ، عراق از 12 میدان مشترک با ایران  259 هزاربشکه در مقابل 130 هزار بشکه  برداشت  می کند.کارشناسان دلایل متنوعی را برای کمبود برداشت ایران از میادین مشترک نفتی و گازی عنوان می کنند که ازتحریم تا کمبود پول و سرمایه و فناوری و نوع قراردادهای نفتی ایران گسترده است،اما اصلی‌ترین علت این موضوع درکم توجهی خلاصه می‌شود که نمود بارز آن را می‌توان درحوزه گازی پارس جنوبی به عنوان بزرگ‌ترین میدان مستقل گازی جهان مشاهده کرد،قطردرحال حاضر با حفربیش از160 حلقه چاه قریب به 425 هزار بشکه در روز نفت سنگین از پارس جنوبی برداشت می‌کند ودرحال برنامه‌ریزی برای رساندن تولید نفت ازلایه نفتی پارس جنوبی به 520 هزار بشکه در روز است.ادامه روند و بهره برداری بی رویه یکجانبه این کشورها  به مرور زمان باعث از بین رفتن توازن این میادین می شود.درمیادین مشترک ایران در خلیج فارس مسابقه حفاری از سوی همسایگان با شدت تمام در حال انجام است که صرف نظر از مضرات  اقتصادی برای کشور ، به مرور زمان باعث نابودی ساختار مخازن می شود.با پیشی گرفتن همسایگان ایران دربهره برداری ازمیادین مشترک نفتی وگازی، توسعه ومدیریت و برداشت ازمیادین مزبور ضروری است . اهمیت میادین مشترک از نظر تامین منافع ملی مشترک مشهود و نبود هرگونه اقدام در بهره برداری از این نوع  ذخایر یا حتی اقدام تاخیری در بهره برداری ، موجبات  بهره مندی بیشتر سایه کشورها رابه همراه دارد .با نگاهی  به مشکلات خاص میادین مشترک ، عقب ماندگی ایران در برداشت از میادین مزبور به لحاظ تاخیر در زمان برداشت و هم به لحاظ میزان بهره برداری نسبت به کشورهای هم مرز پر واضح است .چه بسا تاخیر ایران در بهره برداری ، هیچ مسئولیتی برای طرف دیگر بهره برداری جاری نمی سازد.در ایران همواره منابع نفت و گاز به عنوان منابع درآمد مورد توجه قرار گرفته‌اند و به سرمایه‌گذاری کلان مورد نیاز برای توسعه این میادین و همچنین ایجاد رویه های واحد و منسجم در صنعت نفت برای مدیریت فرآیند توسعه میادین نفت و گاز به اندازه کافی توجه نشده است.در عین حال کشورهای منطقه خاورمیانه به صورت عمومی درگیر رقابت در برداشت از میادین نفت و گاز هستند که ضررهای هنگفتی به مخازن و منابع هیدروکربوری وارد می‌کند. در کشورهای پیشرفته جهان، با مشخص کردن حدود و قواعد حقوقی، میادین و مخازن مشترک تحت یک مدیریت واحد بهره‌برداری شده و منافع طولانی مدت کشورهای صاحب سهم در میادین با صیانت از منابع هیدروکربوری محقق می‌شود.مدیریت مطلوب میادین مشترک، نیازمند اعتماد سازی متقابل میان طرفین است به نحوی که بنا به اراده سیاسی طرف های ذی نفع ، اقدامات موقتی و دائمی جهت جلب اعتماد متقابل صورت و منافع اساسی طرفین تضمین گردد.