خادمان بی ادعای مساجد

محمد خادمی: بناهاي بسياري در کشور وجود دارند که به شکل مردمي‌اداره مي‌شود و هر يک از اين بناها از سوي افرادي در قبال حقوقي مورد حفاظت قرار مي‌گيرند، که نام شغل اين افراد نگهبان است.مساجد نيز يکي از اين مراکز است که به شکل مردمي‌اداره مي‌شود و افرادي که از اين مراکز نگهداري مي‌کنند؛ معروف به «خادم مساجد»هستند، تفاوت شغل اين افراد با نگهبانان ديگر محيط‌ها اين است که تنها کار اين افراد حفاظت از بناها نيست، بلکه نظافت، نظم دهي، کنترل آبدارخانه، آبياري باغچه، اذان گويي در سه نوبت از روز، فعال کردن سيستم صوتي و مسئوليت‌هاي گوناگون را برعهده دارند و در قبال اين فعاليت‌هاي زياد اندک حقوقي دريافت مي‌کنند و با مشکلات بيمه، محل استراحت خود و خادنواده شان، نداشتن مرخصي و ....مواجه هستند، خادمان مساجد معلوم نيست در چه جايگاهي قرار دارند چرا که نه مي‌توان آن‌ها را کارمند و نه کارگر ناميد.
افرادي که در مکان‌هاي مقدس مشغول به کار مي‌شوند، زندگي خود را صرف امورات مکان‌هايي مانند مساجد، حسينيه‌ها و امامزادگان مي‌کنند و از دوران جواني تا ميانسالي شان در خدمت مردم هستند.در واقع ارزش خادمان مساجد تا انجاست که حتي در سوره بقره نيز از آن سخن به ميان آمده است و خداوند در قرآن فرموده‌اند:« بهترين قسمت‌هاي زمين مساجد هستند.» در اين گزارش نگاهي انداخته‌ايم به وضعيت شغل خادمان مساجد که در ادامه مي‌خوانيد:
مساجد در آينه‌آمار
به دليل تعداد بالا يمساجد در دنيا و کشورمان شغل خادمان مساجد بسيار زياد است، آمار مساجد در دنيا به درستي معلوم نيست، برخي تعداد مساجد در جهان را 3ميليون برخي ديگر 4 ميليون مي‌دانند. در کشور ما نيز طبق آخرين آمارها حدود 72 هزار مسجد وجود دارد. اين بدان معناست که به‌ازاي هر هزار نفر يک مسجد در ايران وجود دارد. يعني درحال حاضر 72 هزار نفر در شغل خادمي‌مشغول به کار هستند. طبق برنامه‌اي که دولت دارد قرار است تعداد مساجد در افق 1404 به رقم 92 هزار مسجد برسد با اين فرض که جمعيت کشور در آن هنگام 92 ميليون نفر است. با اين حال برخي هستند که مي‌گويند 250 هزار مسجد ديگر در ايران نياز است.يکي از مشکلات نبود امام جماعت است.
 برخي آمارها نشان مي‌دهد 30 هزار مسجد در سراسر کشور امام جماعت ندارند.آمار جالب ديگر در حوزه مساجد تعداد مساجد مربوط به اهل سنت است. آن‌طور که‌امارها نشان مي‌دهد براي پنج ميليون نفر از مسلمانان اهل سنت ايران حدود ده هزار مسجد وجود دارد. اين بدان معناست که به‌ازاي هر 500 نفر از اهل سنت يک مسجد وجود دارد. برخي منابع از شهر سنندج به عنوان شهر مساجد ايران ياد مي‌کنند.
تعداد مساجد استان کردستان هم 2800 مسجد است. بالا بودن تعداد مساجد در اين استان به اين دليل است که اهل سنت و شيعيان در کنار هم زندگي مي‌کنند و هر يک مساجد مخصوص به خود را دارند. آمارها نشان مي‌دهد در تهران حدود 2هزار مسجد وجود دارد و بايد 2هزار مسجد ديگر ساخته شود.
درد و دل خادمان
براي اينکه از درد و دل خادمان مساجد با خبر شويم، گفتگويي با تعدادي از خادمان مساجد پايتخت انجام داده‌ايم.« محمد رضا» يکي از جواناني است که نزديک به 5 سال مي‌شود خادمي‌يکي از مساجد شرق تهران را برعهده دارد، او که اهل يکي از شهر‌هاي شمالي کشور است مي‌گويد:« فعاليت در شغل خادم مسجد مراحل گوناگوني دارد، نخست اينکه مورد اعتماد اعضاي هيئت امناء، امام جماعت مسجد و نمازگزاران باشيم و سپس حضور کامل در مسجد و نظم و انضباط را در مسجد برقرار کنيم.»او مي‌افزايد:« فعاليت خادمان به شکل‌هاي گوناگون صورت مي‌گيرد، در برخي از امامزادگان و حرمين معصومين(ع) خداماني وجود دارند که به شکل افتخاري فعاليت مي‌کنند، اين افراد نياز مالي ندارند و حتي در بين آنها افرادي هستند که سرمايه ميلياردي دارند و تنها براي ثواب خدمت به نمازگزاران و زائرين اقدام به خدمتگذاري مي‌کنند، در برخي ديگر از مکان‌هاي مذهبي مانند حسينيه‌ها خادمان به شکل فصلي مشغول به کار مي‌شوند، اين افراد در ايام محرم و صفر و ماه رمضان به دليل حجم بالاي برگزاري مراسم‌هاي مذهبي در اين محيط‌ها به شکل حقوقي و في سبيل الله مشغول به فعاليت مي‌شوند و نهايتا خادماني هستند که به شکل حقوقي در مساجد اقدام به فعاليت مي‌کنند.»
او درپاسخ به سوال خبرنگار«تجارت» درباره اينکه چرا در شهرستانتان مشغول به فعاليت در اين شغل نشده‌ايد؟ پاسخ مي‌دهد:«در شهرستان‌ها خادم مساجد معني ندارد، مساجد بزرگ شهر خادم دارند و مساجد کوچک و محلي از سوي مردم تمامي‌امورات آن مي‌گذرد واز سوي ديگر اين مساجد در آمدي ندارند که بخواهند حقوقي به خادم پرداخت کنند.»
يکي ديگر از خادمان مساجد تهران« رسول» است، او دراين باره مي‌گويد:« بسياري از همکارانم بيمه ندارند و آن تعداد هم که دارند بايد بخشي از حق بيمه شان را خودشان به شکل بيمه اختياري پرداخت کنند، از سوي ديگر افرادي که در مساجد خدمت مي‌کنند در صورت داشتن شرايط لازم بيمه مي‌شوند به طوري که تعداد زيادي از خادمين به علت شرايط سني بالا و يا نداشتن سابقه بيمه قبلي تحت پوشش بيمه خادمين قرار نمي‌گيرند.»
او مي‌افزايد:« در صورتي که شغل ما سخت و زيان آور است، چرا که صبح زود براي اقامه نماز جماعت بايد محيط مسجد را فراهم کرد و در نوبت ظهر و مغرب و عشاء نيز مساجد ميزبان صدها نفر هستند، از سوي ديگر مساجد به اين شکل نيست که در ايام تعطيلي رسمي‌کشور بسته باشد و بايد همه روزه سال درهاي مسجد به روي نمازگزاران باز باشد، همچنين در ايام محرم و صفر و ماه رمضان برنامه‌هاي گوناگوني درمساجد برپا مي‌شود که نيازمند فعاليت بيشتر خادمان است.»
«رسول» در پاسخ به سوال خبرنگار ما درباره اينکه خادمان مساجد به چه شيوه انتخاب مي‌شوند؟ مي‌گويد:« به هر حال افراد زيادي هستند که تمايل به اين شغل دارند و با مراجعه به مساجدي که خادم ندارد از امام جماعت و هيئت امناء مي‌خواهند تا امورات مسجد را به آنها بسپارند، از سوي ديگر اگر مساجد نياز به خادم داشته باشد از طريق امور مساجد و اداره اوقاف درخواست خادم
مي‌دهند.»
او در ادامه مي‌افزايد:« مساجد حداقل حقوق وزارت کار را براي خادمان در نظر مي‌گيرند، البته به دليل اينکه اين افراد به شکل ثابت بايد در محيط مسجد حضور داشته باشند در کنار يا گوشه اي از بناي مسجد خانه اي کوچک در متراژ 50 تا 80 متري برايشان فراهم مي‌کنند و از سوي ديگر هزينه آب، برق و گاز مصرفي خانه خادم برعهده مسجد است.»
آن طور که وي مي‌گويد:« پرداخت هزينه بيمه، تهيه مسکن و حقوق بالا براي خادمان باعث مي‌شود که جوانان با انرژي بيشتر تمايل به حضور در اين شغل را داشته باشند، اما به دليل نداشتن مزيت‌ها در اين شغل بيشتر خادمان مساجد را افراد ميانسال و سالمند تشکيل مي‌دهند.»او در پايان صحبت‌هايش مي‌افزايد:«تعداد قابل توجهي از افراد جامعه در شغل خادم مساجد مشغول فعاليت هستند، اما اين شغل اتحاديه ندارد تا بتواند از حقوق آنها به درستي حمايت کند و انتظار داريم از مسئولان امر که براي خادمان مساجد کشور اتحاديه اي راه‌اندازي شود.»
 کار خادمي‌مسجد،جزء مشاغل سخت است
حجت‌الاسلام والمسلمين «محمدجواد حاج علي‌اکبري»
 رئيس مرکز رسيدگي به‌امور مساجد در اين باره مي‌گويد:« کار خادم مسجد به همان اندازه که منزلتش بالا است مسئوليتش هم سنگين و خطير است. اين کار بزرگ هنوز حقش در فرهنگ عمومي‌ما ادا نشده است و مردم ما عظمت و بزرگي و زيبايي کار خادمي‌را آنگونه که هست نمي‌شناسند که نياز به فرهنگ سازي است به گونه اي که همه مردم آرزو کنند مسجد را شست و شو و جارو کنند و روزيشان شود و همه به حال خادمان مسجد غبطه بخورند البته کساني که اهل مسجد هستند به حال خادمان مسجد غبطه مي‌خورند.»
رئيس مرکز رسيدگي به‌امور مساجد با اشاره به اينکه ما از مشکلات خادمان مساجد باخبر هستيم، مي‌گويد:« کار خادم مسجد، جزء مشاغل سخت است و کار معمولي نيست و با کار ديگر ادارات قابل مقايسه نيست. کار خادم مسجد بايد به عنوان مشاغل سخت محسوب شود البته کار خادم را از لحاظ معنوي نمي‌توان با ديگر کارها مقايسه کرد اما به لحاظ دنيايي شغل خادم مساجد بايد جز مشاغل سخت لحاظ شود.»
وي مي‌گويد:« در برخي از مساجد که خاص، بزرگ و برنامه‌هاي گسترده تري برگزار مي‌کنند شرايطي که خادمان مسجد با آن مواجه هستند ويژه است. بسياري از مشکلات مسجد متوجه خادمان مسجد است ما با خبريم که آنچه در شان و منزلت خادمان است ادا نمي‌شود و در اکثر مواقع مساجد ما ظرفيت، امکانات و منابع لازم براي خادمان مساجد را ندارند و برخي از منازلي که براي ساکن شدن خادمان مساجد در نظر گرفته مي‌شود در شان آنها نيست. مرکز رسيدگي به‌امور مساجد هم به لحاظ قانوني ظرفيت و منابع لازم براي انجام وظيفه براي خادمان را ندارد.»
وي ادامه مي‌دهد:« خادماني که عاشقانه به پاکي و نظافت مسجد اهتمام مي‌ورزند لايق تشکر هستند. اميدوارم روزي برسد که خادمي‌مسجد داراي يک رتبه‌ علمي‌و دانشي باشد. خادم مسجد بايد روان شناسي کودک ، نوجوان و بزرگسال بداند و به تجهيزاتي که در مسجد است آشنا باشد و آن حرفه و فن لازم را کسب کند از طرفي کسب تمامي‌اين‌ها نيازمند آموزش است، که اين وظيفه ماست و بايد به اين مسائل آموزشي اهميت دهيم.»
هئيت امناء مسجد بايد مشکل خادمان را برطرف کنند
حجت الاسلام «کرماني» مدير امنا و خدام امور مساجد کشور در اين باره مي‌گويد:«بي‌ترديد مقام خادمان مساجد، مقام بلندي است و خدمت به مجلس قابل مقايسه با هيچ شغل ديگري نيست.» وي همچنين در باره مشکلات معيشتي که خادمان مساجد از ان گله‌مند بودند، مي‌گويد:«هر چند ما مشکلات معيشتي اين عزيران را پيگيري مي‌کنيم اما اين مشکلات بايد توسط هيات امناي مساجد و ائمه جمعه مساجد حل شود چرا که اگر مسجد به يک گارگاه تشبيه شود و خادمان به کارگران کارگاه، هر چند وزارت کار متولي اصلي امور کارگران است اما اين کارفرماست که بايد به مسائل حقوق و دستمزد رسيدگي کند و اوست که مسئوليت دارد.» او ادامه مي‌دهد:« در خصوص مساجد هم وضع به همين صورت است البته ما هم به عنوان مدعي العموم خادمان محترم، راهکارهايي را در نظر داريم که اين عزيزان لااقل حداقل حقوق وزارت کار را دريافت کنند.»
«کرماني» در آخر تاکيد مي‌کند:« البته اکثر خادمان مساجد در مسجد ساکن هستند و اين مزيتي است که مشکل مسکن را حل مي‌کند و در مراسم‌هاي مختلف نيز توسط نمازگزاران يا صاحبان مجالس از آن‌ها تکريم مي‌شود اما در هر حال با شرايط سخت زندگي امروز بي‌ترديد اين‌ها کافي نيست و ما در امور مساجد با همه‌امکانات پيگير اين موضوع هستيم و خادمان اگر شکايتي داشتند مي‌توانند به‌امور مساجد در ناحيه جغرافيايي فعاليت شان مراجعه کنند.»