محسن جلال‌پور
رییس سابق اتاق بازرگانی ایران
رییس سابق اتاق بازرگانی ایران
سطح اول محیط داخلی کشور است که شدت اثرگذاری تحریم‌ها را مشخص می‌کند. در سال 1391 که تحریم‌ها شدت گرفت، امید در جامعه رنگ باخته بود. اختلافات سیاسی -هم میان 2 گروه اصلاح‌طلب و اصولگرا و هم میان اصولگرایان- به اوج رسیده بود. روزبه‌روز بر میزان تورم افزوده می‌شد و در کنار آن، رشد اقتصادی نیز منفی بود که پس از تحریم ادامه یافت. اکنون نیز شاهد اعتصاب و اعتراض‌های کارگری و معیشتی زیادی هستیم، امید در جامعه رنگ باخته و اختلافات سیاسی به حدی رسیده که خبرهای نگران‌کننده‌ای از اراده برخی نهادها برای تغییر دولت یا استعفای رئیس‌جمهور می‌شنویم. نتیجه این‌که چشم‌انداز مثبتی پیش روی جامعه قرار ندارد و نااطمینانی و عدم قطعیت موجب توقف فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری شده است.
- سطح دوم کیفیت سیاستگذاری اقتصادی است که باید ویژگی‌هایی داشته باشد تا نگذارد تحریم‌کنندگان به اهداف مورد نظر خود دست یابند و تاب‌آوری اقتصاد را در برابر شوک‌های بیرونی افزایش دهد؛ همین طور مانع از تحریک‌پذیری بازارها و افزایش ریسک‌ها شود. به‌طور قطع سیاستگذاری اقتصادی در سال 1391 و پس از آن حاوی این ویژگی‌ها نبود و در شرایط فعلی نیز چنین ویژگی‌هایی ندارد.
- سطح سوم فضای بین‌المللی است که عمق و گستره تحریم‌ها را روشن می‌کند. در سال 1391 اجماع حداکثری علیه ایران وجود داشت و ما کشوری منزوی بودیم و تقریبا هیچ حامی و یاوری نداشتیم؛ حتی روسیه و چین نیز تمایلی به حمایت از ما نداشتند، اما در حال حاضر فضای بین‌المللی تا آن حد به زیان ما نیست. مثلا میان اتحادیه اروپا و آمریکا بر سر شیوه برخورد با ایران اختلاف نظر وجود دارد.
- سطح چهارم ویژگی‌های خود تحریم است که هم دامنه وسیع‌تری دارد و هم راه‌های دور زدن و کم‌اثر کردن تحریم‌ها را بسته است. مثلا در اوایل دهه 1390 که تحریم شدیم می‌توانستیم با تغییر پرچم نصب‌شده روی کشتی‌ها کالا وارد کشور کنیم، در حالی که امروز رسما شماره شاسی و موتور کشتی‌ها را در فهرست تحریم‌ها قرار داده‌اند. در عین حال تلاش کرده‌اند افراد زیادی را مشمول تحریم‌ها قرار دهند.
تحریم‌های این دوره تفاوت‌هایی هم با دور قبل دارد. از جمله این‌که:
- این بار آمریکا به تنهایی تحریم‌ها را اعمال می‌کند، حال آنکه تحریم‌های دور قبل «اجماعی» بود. این بار این تحریم‌ها منحصر به دولت آمریکاست و کشورهای دیگر نه‌تنها با آمریکا همراهی نکرده‌اند، بلکه برای عبور از این تحریم‌ها به ایران قول مساعدت داده‌اند.
- در گذشته دولت‌ها طرف تحریم بودند و همه اعضای دائم شورای امنیت، کشورهای اروپایی و بقیه دولت‌ها با شدت بر اعمال و اجرای تحریم‌ها نظارت می‌کردند. این بار دولت‌ها چنین مسئولیتی ندارند و آمریکا به‌طور مستقل اعلام کرده که همه شرکت‌ها و مجموعه‌هایی را که با ایران کار می‌کنند، مورد تحریم قرار می‌دهد. یعنی این بار طرف حساب تحریم‌های ایران دولت‌ها نخواهند بود، بلکه شرکت‌ها، بانک‌ها و همه آنهایی خواهند بود که می‌خواهند با ایران ارتباطات اقتصادی برقرار کنند.
- سطح سوم فضای بین‌المللی است که عمق و گستره تحریم‌ها را روشن می‌کند. در سال 1391 اجماع حداکثری علیه ایران وجود داشت و ما کشوری منزوی بودیم و تقریبا هیچ حامی و یاوری نداشتیم؛ حتی روسیه و چین نیز تمایلی به حمایت از ما نداشتند، اما در حال حاضر فضای بین‌المللی تا آن حد به زیان ما نیست. مثلا میان اتحادیه اروپا و آمریکا بر سر شیوه برخورد با ایران اختلاف نظر وجود دارد.
- سطح چهارم ویژگی‌های خود تحریم است که هم دامنه وسیع‌تری دارد و هم راه‌های دور زدن و کم‌اثر کردن تحریم‌ها را بسته است. مثلا در اوایل دهه 1390 که تحریم شدیم می‌توانستیم با تغییر پرچم نصب‌شده روی کشتی‌ها کالا وارد کشور کنیم، در حالی که امروز رسما شماره شاسی و موتور کشتی‌ها را در فهرست تحریم‌ها قرار داده‌اند. در عین حال تلاش کرده‌اند افراد زیادی را مشمول تحریم‌ها قرار دهند.
تحریم‌های این دوره تفاوت‌هایی هم با دور قبل دارد. از جمله این‌که:
- این بار آمریکا به تنهایی تحریم‌ها را اعمال می‌کند، حال آنکه تحریم‌های دور قبل «اجماعی» بود. این بار این تحریم‌ها منحصر به دولت آمریکاست و کشورهای دیگر نه‌تنها با آمریکا همراهی نکرده‌اند، بلکه برای عبور از این تحریم‌ها به ایران قول مساعدت داده‌اند.
- در گذشته دولت‌ها طرف تحریم بودند و همه اعضای دائم شورای امنیت، کشورهای اروپایی و بقیه دولت‌ها با شدت بر اعمال و اجرای تحریم‌ها نظارت می‌کردند. این بار دولت‌ها چنین مسئولیتی ندارند و آمریکا به‌طور مستقل اعلام کرده که همه شرکت‌ها و مجموعه‌هایی را که با ایران کار می‌کنند، مورد تحریم قرار می‌دهد. یعنی این بار طرف حساب تحریم‌های ایران دولت‌ها نخواهند بود، بلکه شرکت‌ها، بانک‌ها و همه آنهایی خواهند بود که می‌خواهند با ایران ارتباطات اقتصادی برقرار کنند.
آخرین اخبار