کورش شرفشاهی: اینکه کشور ما با خیل عظیم بیکاران رو به رو است، شکی نداریم، اما اشکال اینجاست که گام موثری برای ساماندهی این بیکاران انجام نمی شود به ویژه آنکه متخصصان و مهندسان کشور ما مورد اقبال عمومی در جهان قرار دارند. در این رابطه با بهمن صالحی، دبیر کل انجمن صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی ایران گفت و گو کردیم.
وی با اعلام اینکه صادرات خدمات فنی و مهندسی جزو تجارت های ناب در جهان محسوب می شود و ارزشی استراتژیک دارد گفت: معمولا کشورهایی که از شاخص های توسعه یافتگی برخوردار می شوند، می توانند صادر کننده خدمات فنی مهندسی شوند.
صالحی افزود: خدمات فنی و مهندسی در گرایشهای مختلف مانند ساختمان، راه، انرژی، حلقه های میانی انرژی، ارتباطات و فناوری اطلاعات و بسیاری موارد دیگر تعریف می شود گفت: خدمات و تولید به هم گره خورده اند. یک جامعه مولد اقتصادی باید خدمات نیز تولید کند که عامل تولید خدمات، انسانها هستند.
وی با تاکید بر اینکه وقتی یک جامعه در بخش مهندسان و متخصصان به تولید انبوه می رسد، باید بتواند نیروهای سرریز خودش را در کشورهای دیگری که ظرفیت خوبی دارند، مشغول بکار کند گفت: در ایران از حدود دهه 70 پدیده صادرات خدمات فنی و مهندسی شکل گرفت که نهادهای بانکی و بیمه ای مانند صندوق ضمانت صادرات، بانک توسعه صادرات و توسعه تجارت به عنوان یکی از بخشهای اصل دولت شکل جدی به خود گرفتند.
انباشت خدمات و فناوری داریم
دبیر کل انجمن صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی ایران با یادآوری اینکه ابتدا دولت به عنوان بزرگترین کارفرما که پروژه های بسیاری در اختیار داشت، پیمانکاران را در خدمت گرفت گفت: با جدی شدن بحث خودکفایی، مهندسان و نیروهای مجرب فعالیت خوبی از خود نشان دادند و نتیجه آن شد که امروزه بعد از گذشت بیش از دو دهه، دارای انباشت خدمات و فناوری هایی هستیم که در دهه 70 وزارتخانه های نفت و نیرو، دستگاهی برای صادرات خدمات فنی و مهندسی ایجاد کردند. این نیروهای مجرب در خارج از کشور، با کمک دولتها قراردادهایی بستند و بسیاری از پروژه ها را در آن زمان به شرکتهای جوان واگذار کردند که امروزه به شرکتهای بزرگی با برندهای مطرح تبدیل شدند.
وی با اعلام اینکه ظرفیت خدمات فنی مهندسی در کشور سالانه بیش از 100 میلیارد دلار است گفت: این توان را داریم که در سال با کشورهای خارجی سالانه بیش از 100 میلیارد دلار قرارداد ببندیم و خدمات ارایه کنیم و این ادعا نیست. کشور نزدیک به توانایی ایران، ترکیه است که در سال گذشته رکود 30 میلیارد دلار خدمات فنی و مهندسی را به نام خودش ثبت کرد. این در حالی است که ترکها در بسیاری از موارد توانایی کمتری نسبت به ایران دارند.
صالحی در توضیح دلایل برتری ایران نسبت به دیگر کشورها در انجام پروژه ها گفت: یکی از موارد، قیمت تمام شده است. اکنون در بخش راه، یک سوم شرکتهای جهانی هزینه انجام کار دریافت می کنیم و در پروژه های کاربر، جایگاه خوبی داریم. وقتی ایران رتبه سوم تربیت مهندس و فارغ التحصیل در رشته دانشگاهی دارد، مفهومش این می شود که با گذشت بیش از دو دهه از خدمات فنی مهندسی با کیفیت در کشور، ایران دارای نیروی کار متخصص و کارآمد ارزانتری نسبت به دیگر نقاط جهان است.
جایگاه خوبی در جهان داریم
وی با اعلام اینکه قیمت تمام شده بخشی از محصولات و کالاها به خصوص کالاهای انرژی بری که باید برای پروژها تامین شود(به ویژه آن بخشهایی که باید از ایران تامین شود) در ایران پایین تر از دیگر نقاط جهان است گفت: وقتی کشور ما دارای رتبه بالای تولید انرژی با قیمت پایین تر است، نتیجه آن می شود که هر کالایی که ارتباط مستقیم با انرژی دارد، جایگاه ایران را نسبت به دیگر کشورها رقابت پذیرتر می کند و با توجه به همه این موارد، بازارهای خدمات فنی و مهندسی برای شرکتهای ایرانی جذاب می شود.
دبیر کل انجمن صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی ایران با تاکید بر اینکه رفت و آمد نیروهای ماهر ایرانی به سراسر جهان، باعث تاثیر گذاری بسیار زیاد شرکتهای ایرانی در هر حوزه شده است گفت: شرکتهای ایرانی حتی اگر در برخی موارد، قیمت های بالاتری در مناقصه ها داده اند، به دلیل توانمندی و شناسایی جهانی از کیفیت کار، به شرکت ایرانی اعتماد شده و اکنون جایگاه خوبی در جهان داریم.
وی در پاسخ به اینکه بهتر است نیروی متخصص صادر کنیم یا شرکتها کار بگیرند گفت: در بازارهای بین المللی، استاندارد بستن قرارداد با فرد رقم نمی خورد، بلکه باید شرکتها حضور پیدا کنند.
صالحی با اعلام اینکه به تازگی با برخی بازارهای نوظهور مواجه هستیم و باید به آن سمت برویم گفت: امروزه شرکتهای بسیار توانمندی در زمینه نفت و گاز داریم که دیگر در داخل کشور کاری برای آنها وجود ندارد و باید در فکر کارکردن در بازارهای جهانی باشند. اگر فردی در خارج از کشور کار پیدا کند، باید برای شرکت خارجی کار کند، اما اگر یک شرکت قرارداد کاری ببندد، به عنوان پیمانکار ایرانی در خارج شناخته می شود. بنابر این به نفع کشور است که شرکتهای ایرانی در خارج از کشور فعال شوند تا بتوانند صدها و هزاران نیروی کار ایرانی را با خودشان به خارج ببرند.
وی در پاسخ به اینکه در شرایط تحریم، آیا کار برای شرکتهای ایرانی سخت نیست گفت: اکنون هر روز تحریم ها سخت تر و آزار دهنده تر می شود و همین مساله امضای قرارداد با شرکت ایرانی را سخت تر می کند. امروزه مهندسان و شرکتهای مهندسی، سربازان ایرانی در جنگ اقتصادی جهان علیه ایران هستند و آن کشورها ناگزیر هستند متخصصان ایرانی را بپذیرند، ولو اینکه به عنوان پیمانکار دست دوم و سوم بپذیرند.
دولت مشاور شرکت های ایرانی باشد
دبیر کل انجمن صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی ایران با ابراز تاسف از اینکه در داخل کشور به مهندسان و شرکتهای معتبر ایرانی احترام گذاشته نمی شود گفت: دولت باید به عنوان مشاور در کنار شرکتهای ایران باشد و کار آنان را در جهان تسهیل کند. دولت باید به شرکتهای توانمند ایرانی بگوید که در کدام نقطه از جهان برای نیرو و شرکت ایرانی کار وجود دارد و اگر جایی ریسک وجود دارد، با رایزنی سیاسی، ریسک ها را کاهش دهد.
صالحی تحریمها را بسیار سخت و آزار دهنده توصیف کرد و گفت: اگر شرکتی بخواهد قرارداد کاری خدمات فنی و مهندسی ببندد، به ضمانت نامه بانکی نیاز دارد. برای ورود به یک مناقصه، گام اول این است که شرکت ضمانت نامه حسن انجام کار داشته باشد.
وی با اشاره به اینکه بسیاری از شرکتها از جمله شرکتهای ایرانی اعتبار دارند و نیازی به سپرده گذاری نقدی وجود ندارد گفت: در هر صورت اگر کشورهای متحد بخواهند شرکتهای ایرانی را بپذیرند، ضمانت نامه برای حضور در مناقصه می گیرند. با این وصف بسیاری از کشورها نه تنها ضمانت نامه شرکتهای ایرانی را نمی پذیرند، بلکه حاضر به همکاری با شرکتهای ایرانی به هیچ عنوان نیستند، زیرا از تبعات جریمه های ناشی از تحریم ها می ترسند. صدور بیمه نامه، دریافت پیش پرداختها و مبادلات پولی بانکی از دیگر مشکلات بستن قرار داد است و این مشکلات جدای از حضور نیروهای ایرانی، صدور ویزای کار و مسایل این چنینی است.
دبیر کل انجمن صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی ایران با تاکید بر اینکه هنوز هم دنیا به اندازه ای بزرگ است که قدرتهای بزرگ نمی توانند این دنیای بزرگ را برای شرکتهای فنی مهندسی ایرانی تنگ کنند گفت: با وجود تمام مشکلات، می توانیم قراردادهای خوبی برای انجام کار ببندیم.
وی افزود: درست است که بحث تحریمها وجود دارد، اما در بسیاری از موارد، کوتاهی های مسوولان باعث می شود تا فرصت های کار بسیاری از دست برود که یکی از جدی ترین آنها، کشورهای همسایه مانند عراق، ترکمنستان، قزاقستان، ارمنستان، جمهوری آذربایجان، عراق، کویت، افغانستان، پاکستان و کشورهایی از این دست است.
صالحی با تاکید بر اینکه بسیاری از کشورهای جهان در حوزه نفوذ سیاسی ایران است و باید سهم خوبی از بازارهای کار آنها داشته باشیم گفت: وقتی با دولتمردان و سیاست ورزان کشورهای متحد مذاکره می کنیم، متوجه می شویم که مسوولان دولتی بسیار کم کاری کرده اند و همین امر باعث شده فرصت های شغلی و بازارهای جهانی از کف ایران برود. متاسفانه اختلاف سلیقه سیاسی و تفکرات سلیقه ای باعث شده تا مسوولان هنگام مذاکره آنچنان که باید و شاید عمل نکنند.
وی پیشتاز نفوذ سیاسی هر کشوری از جمله ایران را دولت و حاکمیت دانست و گفت: دولت می تواند زیرساخت و فضای لازم را برای حضور سربازان اقتصادی ایران در دیگر کشورها ایجاد کند. البته نمی گویم که شرکتهای ایرانی توان 100 درصدی دارند و بی شک اگر شرکتهای ایرانی نمی توانند خدمات فنی مهندسی صادر کنند، به دلیل مشکلات مدیریتی شرکتهای ایرانی نیز هست، اما سوء مدیریت شرکتهای ایرانی تا بستن قرارداد به اندازه ای ناچیز است که می توان آن را نادیده گرفت.
عملکرد ضعیف دیپلماسی اقتصادی
دبیر کل انجمن صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی ایران با ابراز تاسف از اینکه عملکرد غلط دولت در دیپلماسی اقتصادی، بزرگترین ضربه را در بحث صادرات خدمات فنی مهندسی به ایران زده است گفت: اگر بدرستی نگاه کنیم، می بینیم که نظام سیاسی غرب به صورت 100درصدی در خدمت نظام اقتصادی آن کشور است و هنگامی که حمایتهای همه جانبه غربی ها از نظام اقتصادی شان را بررسی می کنیم، تازه متوجه کم کاری نظام سیاسی در حمایت از نظام اقتصادی کشور می شویم. اگر ایرانی ها اصرار بر داشتن هوش سرشار دارند که البته دارند، باید چالشهای از دست دادن بازارهای جهانی ناشی از ضعف مدیریت نظام سیاسی کشور را بپذیریم. این یک واقعیت است که غفلت می شود و برخی کش و قوس ها باعث می شود تا نتوانیم ظرفیت های اصلی را تشخیص بدهیم و از آنها استفاده کنیم.
وی با تاکید بر اینکه بیهوده نباید بر صادرات خدمات فنی مهندسی به صورت فردی اصرار کنیم گفت: باید بپذیریم که با یک نیروی بدون پشتوانه، هیچ کشوری حاضر به بستن قرارداد نمی شود. اگر تاکید بر اعزام نیروی کار است، باید بر صادرات خدمات فنی مهندسی در قالب شرکت ها برنامه ریزی کنیم.
صالحی با طرح این پرسش که مگر در طول سال چقدر نیرو به جهان اعزام می کنیم گفت: وقتی یک نفر برای یافتن کار به کشور دیگری می رود، برای خودش کار می کند، اما وقتی قرار باشد گسترده تر کار کنیم، شناخته شده تر می شویم.
وی با تاکید بر اینکه اگر برای ورود یک مهندس و متخصص به یک کشور خیلی تلاش کنیم، مشکلی از بیکاری کشور حل نمی شود گفت: به عنوان مثال اکنون در بسیاری از شرکتهای بزرگ جهان حتی ناسای آمریکا ایرانی ها مشغول بکار هستند، اما این افراد تا چه اندازه می توانند در رفع معضل بیکاری کشورمان موثر باشند؟ این افراد می توانند خودشان را به چهره تبدیل کنند و حتی به ارشدترین مقام یک شرکت جهانی برسند، اما هرگز به اندازه ای نیست که یک شرکت ایرانی در جهان مطرح بشود که در آن صورت ببینید چقدر می تواند ایرانی به کشورهای دیگر بفرستد.
ترجیح اعزام نیرو در قالب شرکت ها
دبیر کل انجمن صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی ایران با اعلام اینکه یک فرد قابلیت های زیادی برای اشتغال بکار مهندسان ایرانی ندارد گفت: یک شرکت می تواند نیروی انسانی ایرانی در دیگر کشورها بکار بگیرد و درکنار آن، ارز، فناوری، تجربه و سرمایه به ایران بازگرداند.
وی در واکنش به اصرار اعزام نیروی کار به خارج از کشور گفت: اعزام یک متخصص به خارج از کشور اشکالی ندارد، اما یک کار دست پایین است. اگر بتوانیم شرکتهای ایرانی را در قالب خدمات فنی مهندسی به خارج بفرستیم و از شرکتهای ایرانی حمایت سیاسی و اقتصادی کنیم، به نتیجه می رسیم.
صالحی در انتقاد از کمکاری مسوولان گفت: بسیاری از شرکتهای ایرانی گلایه می کنند که از سفارتخانه های ایران، حتی به اندازه نوشتن یک یادداشت یا معرفی نامه حمایت نمی شود.
وی در تشریح دلایل کمکاری مسوولان ایرانی گفت: مقامات دولتی به طور طبیعی نگران این هستند که اگر با یک شرکت ایرانی چه در عرصه داخلی و چه در عرصه خارجی همکاری و همراهی کنند، مورد اتهام قرار بگیرند، در حالی که ایجاد یک راهکار هیچ اشکالی ندارد. این چگونه است که رییس جمهور ترکیه با هدف مشخص معرفی کردن و عقد قرارداد یک شرکت ترکیه ای به کشور دیگر سفر می کند و نگرانی از این بابت ندارند یا در کشورهای دیگر از فعالان اقتصادی حمایت می شود، اما بخش خصوصی در ایران هیچ حامی ندارد.
دبیر کل انجمن صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی ایران با اشاره به اینکه شرکتهای یک سری از کشورها نیاز به حمایت سیاسی ندارند گفت: شرکتهای آنها مستقل و به صورت سنتی از برندهای مطرح جهان هستند و نیازی به حمایت و همراهی سیاستمداران ندارند. اما کشورهایی همچون ایران و همتای ایران که این همه مانع سیاسی و اقتصادی دارند، چگونه می توانند مشکلاتشان را حل کنند؟
وی با تاکید بر اینکه وقتی سیاستمداران کشورهای دیگر جهان می توانند براحتی مشکلاتشان را حل کنند، ما نیز می توانیم و باید این کار را انجام بدهیم گفت: متاسفانه در جامعه ما مدیران را بسادگی متهم می کنند و هرگاه که مدیری از بخش خصوصی حمایت کرده، بسادگی متهم به رانت و فساد شده است. نتیجه این می شود که مدیران ارشد کشورمان از همراهی با بخش خصوصی گریزان هستند و این معضل به اندازه ای گران تمام می شود که مدیر دولتی حتی از انجام وظیفه ای که در خصوص همراهی بخش خصوصی برای او تعریف شده، فرار می کند.
صالحی با ابراز تاسف از اینکه حتی در سفرهای اقتصادی مسوولان به دیگر کشورها، نمایندگان بخش خصوصی را نمی برند گفت: در بسیاری از هیات ها از حضور و همراهی بخش خصوصی می ترسند و بخش خصوصی به جای آنکه یک پای مذاکره باشد، به زینت المجالس تبدیل شده است. البته در برخی موارد دولت برای رفع مسوولیت بخش خصوصی را با خود همراه می کند و به ظاهر برای رفع مشکلاتشان تلاش می کند اما حرکت سازمان یافته ای نیست و چون پیگیری نمی شود و دولت اعتقادی به آن ندارد، به نتیجه هم نمی رسد.
