اردن از معدود کشور‌های عربی است که موج اعتراضات مشهور به بهار عربی به آن رسید، اما توانست در مدت کوتاهی این موج را پشت سر بگذارد. اما اخبار رسانه‌های این کشور در شامگاه شنبه چهارم آوریل ۲۰۲۱ نشان داد که حکومت اردن به جای اعتراضات مردمی، از درون مورد تهدید قرار گرفته است. اخبار آن شب مربوط می‌شد به بازداشت ۲۰ تن از مقام‌های برجسته امنیتی اردن که نام باسم عوض‌الله، رئیس اسبق دیوان پادشاهی و شریف حسن بن زید، یکی از اعضای خانواده سلطنتی، در میان بازداشت شدگان بود. خبر حبس خانگی حمزه بن حسین ولیعهد سابق اردن را روزنامه واشنگتن منتشر کرد و عمق حوادث آن شب را نشان داد. هرچند که پترا، خبرگزاری دولتی اردن، اخبار مربوط به بازداشت او را تکذیب، اما خود شاهزاده حمزه در یک پیام ویدئویی حبس خانگی‌اش را به دست نیرو‌های امنیتی تأیید کرد. به هر حال، این بازداشت‌ها پرده از توطئه‌ای علیه ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن برمی‌داشت و از همان ابتدا نقش عوامل خارجی به خصوص اسرائیل و عربستان سعودی مطرح بود. گزارش اخیر دیوید ایگناتیوس در روزنامه واشنگتن پست ابعاد مختلف این نقش را روشن ساخته و به نظر می‌رسد که پادشاهی اردن با توجه به این موضوع است که قصد فاصله گرفتن از آل‌سعود دارد.
واکنش شتابزده
اولین نشانه از نقش عوامل خارجی در واکنش شتابزده‌ای دیده شد که در قبال بازداشتی آن زمان از سوی آل‌سعود ابراز شد. دفتر پادشاهی سعودی با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که ریاض در کنار اردن می‌ایستد و تصمیمات ملک عبدالله دوم را برای حفاظت از امنیت کشورش تأیید می‌کند. ریاض درست چند ساعت بعد، دوباره بیانیه دیگری منتشر و همین مطالب را تکرار کرد، ضمن اینکه که فیصل بن فرحان وزیر خارجه آل‌سعود نیز با صدور بیانیه‌ای تأکید کرد که کشورش در کنار اردن به پادشاهی عبدالله دوم و ولیعهدی شاهزاده حسین بن عبدالله ایستاده است. این نحو از واکنش‌های شتابزده سعودی‌ها شک و تردید‌ها را در رسانه‌های عربی برانگیخت و باعث شد برخی از آن‌ها روابط نزدیک باسم عوض‌الله و شریف حسن بن زید با مقامات آل‌سعود و به خصوص ولیعهد آن محمد بن سلمان را مطرح کنند و حتی خبر‌هایی نیز منتشر می‌شد حاکی از اینکه آل‌سعود اصرار به آزادی این دو تن داشته است. در واقع، رابطه نزدیک باسم عوض‌الله با آل‌سعود از ۲۰۱۸ شدت گرفت که او از مقام ریاست دربار پادشاهی اردن کنار گذاشته شد، به سمت آل‌سعود آمد و با ایجاد روابطی نزدیک با محمد بن سلمان، دست راست او در پروژه مشهور به نئوم بن‌سلمان شد. به واسطه این رابطه نزدیک بود که او در نشست اقتصادی عربستان به نام داووس صحرا در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۹ درست کنار بن سلمان نشسته بود. بنابراین، جای تعجب نبود که سعودی‌ها با چندین بیانیه پی‌درپی به دنبال کتمان دخالت‌شان در توطئه علیه ملک عبدالله دوم باشند، اما گفته می‌شود که ملک عبدالله نه تنها فریب این بیانیه‌ها را نخورد بلکه پیام تندی را برای بن سلمان و نقشش در توطئه نافرجام علیه امان فرستاد.
مثلث ضد اردنی
هرچند که نقش بن سلمان در توطئه علیه امان به واسطه ارتباط نزدیک دو عامل کلیدی توطئه با دربار سعودی روشن است، اما باید توجه داشت که دو عامل خارجی نیز در این توطئه نقش داشتند. گزارش ایگناتیوس نشان می‌دهد که اتحادی بین دونالد ترامپ رئیس‌جمهور پیشین امریکا، بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر وقت اسرائیل و بن سلمان علیه پادشاهی اردن شکل گرفته بود. دو موضوع اساسی محور‌های این اتحاد بودند؛ اولی قیمومت امان بر مسجدالاقصی و دوم مخالفت قاطع آن در برابر معامله قرن ترامپ. ایگناتیوس در گزارش خود به گفتگو با ۱۰ مقام اطلاعاتی فعلی و پیشین استناد کرده که از حوادث اطلاع داشته‌اند، اما از او خواسته بودند تا نامشان فاش نشود. او در این گزارش از باسم عوض‌الله نام می‌برد که در جهت ترویج معامله قرن، تضعیف موضع اردن در برابر آن و موضع پادشاهی اردن در قبال قیمومیت بر اماکن مقدس اسلامی در بیت‌المقدس تلاش کرده بود. بنا بر این گزارش، عوض‌الله در تماسی با یک افسر اطلاعاتی سابق امریکا به او گفته که «ملک عبدالله دوم از مسجدالاقصی برای ترساندن ما و حفظ نقش خود در خاورمیانه استفاده می‌کند.» این مسئول پیشین اطلاعاتی به ایگناتیوس گفته است که عوض‌الله از ارتباطاتش با حمزه بن حسین و سران رقبای مورد حمایت «مدیر من» با او حرف زده که احتمالاً منظورش از این مدیر محمد بن سلمان بوده است. مناقشه بر سر قیمومت اردن بر اماکن مقدس بیت‌المقدس و به خصوص مسجدالاقصی در ژوئن ۲۰۱۸ از سوی برخی رسانه‌های عربی مطرح شد که خبر از تلاش امارات متحده عربی و عربستان برای تشکیل دفاتری در بیت‌المقدس و مجاورت مسجدالاقصی دادند. شبکه تلویزیونی فلسطین الیوم آن زمان به نقل از منابع خود گزارش داد که امارات تلاش کرده ساختمانی را در مجاورت مسجدالاقصی برای تشکیل دفتر مشترک عربستانی-اماراتی بخرد. این شبکه گفت که منظور امارات و عربستان فعالیت موازی با اداره اوقاف اسلامی شهر بیت‌المقدس است که وابسته به اداره اوقاف اردن می‌باشد. از آن موقع بود که معلوم شد سعودی‌ها با کمک امارات به دنبال حذف قیمومیت امان بر مسجدالاقصی هستند تا راه معامله قرن ترامپ هموارتر شود. در واقع، خلع ید پادشاهی اردن از مسجدالاقصی در راستای طرح ترامپ-نتانیاهو مشهور به معامله قرن بود تا با حذف کامل اردن از معادله فلسطین و اراضی اشغالی بهتر بتوانند این معامله را با همکاری نزدیک آل‌سعود پیش ببرند. به این ترتیب، مثلثی از ترامپ، نتانیاهو و ارتجاع عربی شکل گرفت و این مثلث در نهایت چاره کار را در حذف ملک عبدالله و قرار دادن حمزه بن حسین جای او دید.
فاصله گرفتن از ریاض
تلویزیون رسمی اردن در وب‌سایت خود کیفرخواست ۱۳ صفحه‌ای را منتشر کرده که طبق آن، حمزه بن حسین متهم به نقض قانون اساسی اردن و ایجاد فتنه در میان اقشار جامعه شده و شریف حسین و باسم عوض‌الله همدستان او در ایجاد فتنه بود‌ه‌اند. انتظار می‌رود که جلسات محاکمه این افراد و دیگر همدستان‌شان به زودی برگزار شود که البته بی‌سر و صدا هم نخواهد بود و حتی شاید تاریخی‌ترین رویداد اردن باشد. با این حال، مسئله اصلی مناسبات اردن با کشور‌های منطقه، به خصوص عربستان سعودی است، بعد تجربه تلخی که از نقش آل‌سعود و شخص محمد بن سلمان در این توطئه داشت. نشانه‌ها حاکی از این است که پادشاهی اردن دیگر اعتماد گذشته را به آل‌سعود ندارد و سعی می‌کند دست کم فاصله ایمنی‌بخشی را با دربار عربستان حفظ کند. یکی از این نشانه‌ها، در انتقاد مهندس محمدالسلمان مدیر کل سازمان دریایی اردن دیده شد که به بی‌توجهی به نفتکش صافر در نزدیکی ساحل بندر الحدیده یمن اعتراض کرد. این نفتکش از ۲۰۱۶ دچار نقص فنی شده و با وجود اینکه حامل ۱۴/۱ میلیون بشکه نفت خام سبک است، اما عربستان اجازه رسیدگی و رفع نقص فنی آن را نمی‌دهد. السلمان گفته که نشت آلودگی این کشتی باعث می‌شود تا کشتی‌هایی که به سمت بندر العقبه اردن می‌آیند، این آلودگی‌ها را نیز با خود بیاورند. او این کشتی را یک بمب ساعتی نامید و خواستار رسیدگی هر چه سریع‌تر به وضعیت این کشتی شد. به نظر می‌رسد انتقاد السلمان به طور مستقیم متوجه عربستان است که طی پنج سال گذشته و با محاصره دریایی الحدیده، اجازه رسیدگی به این معضل و جلوگیری از خطر زیست‌محیطی کشتی صافر را نمی‌دهد. علاوه بر این، باید گفت که انتقاد السلمان در این مورد هماهنگ با سیاست جدید اردن در قبال یمن است و این انتقادات را باید در کنار انتقاد وزیر خارجه اردن ایمن الصفدی از وضعیت ناگوار جنگ یمن در دیدارش با فرستاده ویژه دبیر کل سازمان ملل به یمن، مارتین گریفیث، در نظر گرفت. به این ترتیب، اردن در عین اینکه محاکمه عاملان توطئه قصد پایان دادن به این موضوع را دارد، سعی می‌کند تا به آرامی از حکام سعودی فاصله بگیرد و این فاصله گرفتن می‌تواند در حکم بمب ساعتی در روابطش با ریاض باشد.
