احسان راکعی
پژوهشگر حوزه بانکی
از اوایل دهه ۹۰ تا ۱۳۹۸ که اکثر بانکهای کشور دچار «ناترازی» گسترده شده و زیان انباشته آنها روز به روز در حال رشد بود، بانکها میبایست به منظور برون رفت از این بحران راهی را پیدا میکردند، که هم میزان سرمایه خود را به حدی بالاتر از زیان انباشته برسانند و هم حدود نظارتی خود را اصلاح کنند. در این زمان بود که بانکهای زیان دیدهای که در خطر ورشکستگی قرار . داشتند، به منظور پوشش زیان انباشته خود، نسبت به افزایش سرمایه اقدام کردند. بانکها، سرمایههای خود را طی این چند سال به روشهای گوناگونی از جمله تجدید ارزیابی داراییهای ثابت، تجدید ارزیابی سرمایه گذاری ها و تجدید ارزیابی از محل اندوخته تسعیر ارز افزایش دادند. البته از سال ۱۳۹۵ به بعد، کشور با رشد قیمت انواع داراییها از جمله رشد قیمت مسکن و انواع ارزها مواجه بود، که به نوعی خود بانکها با بنگاهداری و سرمایه گذاری در بازار مسکن و دخالت در بازار ارز عامل اصلی این رشد قیمت بودند. و همین بانکها در زمان مورد نیاز، از این افزایش ارزشها به منظور بالا بردن سرمایه و بهبود نسبتهای نظارتی و حجم حقوق صاحبان سهام خود استفاده کردند. بانکها، سرمایههای خود را طی این چند سال به روشهای گوناگونی افزایش داده اند. از جمله میتوان به افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی داراییهای ثابت، افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی سرمایه گذاری ها و همچنین تجدید ارزیابی از محل اندوخته تسعیر ارز اشاره کرد. انواع روشهای افزایش سرمایه، هیچگونه جریان نقدی را به درون بانکها وارد نمیکند و صرفاً به منظور پوشش زیان انباشته و بهبود نسبتهای نظارتی انجام میگیرد. اما نوعی دیگر از افزایش سرمایه که موجب ورود جریان نقد به درون بانکها میشود، شامل افزایش سرمایه از محل آورده نقدی سهامداران و «مطالبات حال شده» است. طی سالهای اخیر که کشور با افزایش شدید قیمتها در بازار مسکن و بازار ارز و حتی بازار سرمایه رو به رو بوده، بسیاری از بانکها بمنظور بهبود وضعیت مالی و نظارتی خود اقدام به افزایش سرمایه کردهاند. اما بررسیها بر روی صورتهای مالی برخی از بانکها حاکی از آن است که افزایش سرمایه تعدادی از آنها از کیفیت خیلی مطلوبی برخوردار نیست، و یا بهتر است بگوییم بعضی از آنها از هیچ، سرمایه خود را افزایش دادهاند. ما در سال گذشته شاهد افزایش سرمایه یکی از بانکهای کشور از محل اندوخته تسعیر ارز بودهایم، که این افزایش سرمایه موجب شده تا سرمایه این بانک رشد قابل ملاحظهای داشته باشد. در حالی که بررسی بر روی وضعیت باز ارزی بانک مزبور، از دستکاری در نرخ ارز و اعمال نرخهای ارزی بالاتر از نرخ اعلامی توسط بانک مرکزی در پایان سال حکایت دارد. و این امر موجب شناسایی سود حاصل از تسعیر ارز غیرواقعی، و در پی آن افزایش سرمایه از این محل شده است.