به اندازه اقتصاد ایران دست نزنید، ظرفیت ندارد!

 تجارت آنلاین: این روزها یک ولوله بزرگ در کشور به راه افتاده است، مردان تازه نفس اقتصادی دولت سیزدهم با همه توان می خواهند اوضاع را سر و سامان بدهند، فقط کافی است اخبار اقتصادی چند خبرگزاری و سایت تخصصی اقتصادی را دنبال کنید، قرار است همه صاحب خانه  شویم، بورس همیشه سبز باشد، اشتغال میلیونی ایجاد شده، ارز 4200 تومانی به نفع مردم تغییر پیدا کند، گرانی و تورم ریشه کن شده، کسری بودجه بدون استقراض از بانک مرکزی جبران شود، خلاصه که قرار است وضعمان از این رو به آن رو شود. اما آیا اقتصاد نحیف و شکننده ایران توان این همه تغییر و آن هم به صورت یکباره را دارد؟ اصلا آیا این تغییرات قابل انجام است و یا اینکه دولتمردان تازه وارد برای جلب اعتماد مردم و نشان دادن توانایی های خود از چنین تغییرات شگرف و موثری سخن می گویند؟

در این اثنا محسن رضایی معاون اقتصادی رئیس جمهور هم گفته که در آذر ماه اخبار خوبی برای مردم داریم و گمانه زنی ها برای پرداخت کارت رفاهی به مردم را دامن زده است.

پیش از او هم محمد مخبر معاون اول رئیس جمهور در شورای اشتغال گفته بود: به گفته رئیس جمهور باید سالی یک میلیون شغل ایجاد شود. معتقدم در این شورا باید هر وزیر اعلام کند که چه تعداد از یک میلیون شغل را متعهد می ‌شود و پیگیری کنیم که آیا توانسته به وعده خود عمل کند یا خیر و هر سه ماه یک بار وزرا گزارش کار ارائه دهند. مردم چشمشان به ما است. چه کسی باید این برنامه ‌ها را اجرایی کند؟ ما باید این مشکلات را حل کنیم. با حرف زدن که حل نمی ‌شود، ما کارگر مردم هستیم. وزارت نیرو، وزارت راه، وزارت صمت یا معاونت علمی و فناوری بگوید برای آینده چه کارهایی باید انجام بدهند. پیشنهاد می ‌کنم به جای تسهیلات خود اشتغالی، از این 4 هزار هزار میلیارد تومان نقدینگی که دست مردم است وام بگیریم و حتی نرخ بهره آن هم به مردم داده شود. بانک مرکزی هم آن را تضمین کند. من با علم می گویم که تورم ناشی از نقدینگی است نه نوسانات ارزی، این همه پول دست مردم است، از سوی دیگر این همه ظرفیت کارآفرینی و اشتغال وجود دارد. باید از این منابع برای راه اندازی کسب و کار استفاده کرد. همچنین تعیین کنیم سهم هر دستگاه از این یک میلیون شغل چیست.

مسعود میرکاظمی رئیس سازمان برنامه و بودجه هم در آخرین اظهاراتش در مورد بودجه 1401 گفته: اگر دولت و مجلس و در یک کلام حاکمیت، بر رشد اقتصادی متمرکز شوند، به دست آوردن نرخ ‌های بالای رشد در سال آینده دور از دسترس نیست. مدیریت به معنای هزینه کردن منابع نیست. مدیران دولتی به خصوص مدیران استانی باید در جذب سرمایه، خلاق و توانمند باشند.  باید استانداران و شورای برنامه ریزی استان، اختیار عمل داشته و در مقابل منابعی که در اختیار آنها گذاشته می ‌شود پاسخگو باشند. توسعه باید متوازن، متعادل و مبتنی بر آمایش سر زمین باشد که این موضوع در تدوین برنامه هفتم توسعه و بودجه سال 1401 در دستور کار قرار دارد به طوری که بودجه سال آینده دقیقاً بر مبنای آمایش سرزمین تدوین می ‌شود. بودجه سال 1401 ساده، قابل کنترل و نظارت و تضمین کننده شاخص‌ های کلان اقتصادی خواهد بود. برای معضلات کشور راه حل مشخصی وجود دارد و جمع بندی مطالعات انجام شده این است که وقتی موضوعی هدف گیری می ‌شود لازم است منابع به سمت آن بسیج شود. لایحه ‌ای برای تعیین تکلیف ارز ترجیحی در جهت حمایت از مردم به مجلس ارائه خواهد شد. در سیاست‌ های مالی دولت تنها کاری که صورت می ‌گیرد مدیریت هزینه‌ ها است و این به معنای انقباض مالی نیست. پرداخت ‌ها متوقف نشده و پروژه‌ ها در حال پیگیری است و بعضی از پروژه‌ های استان ‌ها در اولویت قرار خواهد گرفت.

آن سوتر جواد اوجی از بهبود وضع فروش نفت سخن گفته و معتقد است: دولت طرح‌ های مطلوبی در قالب مشارکت در پروژه‌ های سرمایه ‌گذاری به ویژه پروژه‌ های سنواتی مشخص کرده است که اینها به زودی کلید می ‌خورد. صادرات فرآورده‌ های نفتی که در این مدت به دلیل تأمین ذخایر داخلی محدودیت‌ هایی داشتیم، الحمدالله از یکی دو هفته آینده صادرات فرآورده ‌های نفتی نیز از سر گرفته می ‌شود. قول می‌ دهم که با برنامه‌ هایی که وزارت نفت و دولت سیزدهم در خصوص افزایش ظرفیت پالایشگاهی مدنظر دارد انشالله طی 4 تا 5 سال آینده ظرفیت پالایشی کشور1.4 میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت. پیش از او هم رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی گفته بود با شروع دولت سیزدهم برای عمل به قول رییس جمهور و اجرای قانون جهش تولید مسکن اقداماتی انجام دادیم که بتوانیم تولید 4 میلیون مسکن در 4 سال را محقق کنیم.  برای احداث 4 میلیون واحد مسکونی در 4 سال  نمی ‌توان در هر سال تنها یک میلیون واحد مسکونی احداث کرد، چراکه ساخت مسکن یک سال و نیم تا دو سال طول می‌ کشد. ما برای جبران این موضوع و حل مساله زمان بندی مجبوریم که احداث تعداد بیشتری مسکن را آغاز کنیم. بنابراین در حال آغاز احداث دو میلیون واحد مسکونی هستیم. تفاهم‌ نامه احداث بخشی از این واحد ها امروز در حضور رییس جمهور با بنیاد مسکن، صندوق تعاون، وزارت کار، بسیج و مجموعه کسانی که در حوزه توزیع مدیریت ساخت به ما کمک می‌ کنند، امضا شد و به زودی عملیات اجرایی احداث دو میلیون واحد مسکونی آغاز می ‌شود. او زمین و تسهیلات و مشارکت بخش های مختلف حاکمیت و بخش خصوصی را به گواه وعده های خود به میان آورده و خلاصه خیالمان را از بابت ساخت 4 میلیون مسکن در 4 سال راحت کرد. در این میان البته بسیار در مورد تسهیلات مختلف در بخش های مختلف این حوزه صحبت کرده و تسهیلاتی همچون مسکن روستایی، بافت فرسوده و تسهیلات برای مستاجران را کلید زد.

البته از رییس بانک مرکزی هم نباید غافل شویم که خروج اقتصاد ایران از رکود را رسما اعلام کرد و گفت:  آخرین آمار های منتشره حاکی از رشد 6.2 درصدی تولید نا خالص داخلی ایران در فصل دوم سال 2021 است که دستاورد قابل توجهی با وجود محدودیت شدید ایران در دسترسی به منابع خارجی خود و در نتیجه عدم امکان خرید واکسن از خارج به دلیل تحریم های آمریکا است. بخش غیر نفتی در همان دوره 4.7 درصد رشد کرده که نشان دهنده آن است که اقتصاد ایران به طور قابل توجهی از رکود خارج شده و به سمت بهبود حرکت کرده است. علاوه بر این، به دلیل سیاست های حمایتی مالی و پولی دولت و بانک مرکزی ایران، نرخ بیکاری در سه ماهه دوم سال 2021 به 8.8 درصد رسید که نسبت به مدت مشابه سال قبل یک درصد کاهش را نشان می دهد.

اما کارشناسان چه می گویند؟

 آنها اعتقاد دارند با گفتار درمانی نمی شود وضعیت موجود را بهبود داد. آنها می گویند تنها زمانی می توان از بهبود وضعیت صحبت کرد که در هر خانواده چند بیکار نباشد، خانواده ها همه درآمدشان را به صاحبخانه ها ندهند، برای ملزومات زندگی و خرید کالاهای اساسی لنگ نباشند. اما شرایط کنونی ما بسیار از بهشتی که دولتمردان می گویند فاصله دارد، خط فقر هر روز یک متر بالاتر می آید و افراد بیشتری را به پایین می کشد، به روی سوء تغذیه و بیماری های برآمده از آن نمی توان چشم بست، وضعیت معیشتی بازنشستگان، کارگران، کارمندان دولت و بسیاری از افراد   قابل قبول نیست و با سیلی صورت خود را سرخ نگه می دارند. در سالهای بعد از انقلاب هر روز وضعیت اقتصادی کشور بدتر شده و سفره های مردم کوچکتر شده است تا آنجا که  غلامرضا مصباحی مقدم گفته، رشد نقدینگی در ایران طی 50 سال اخیر حدود 27 هزار برابر شده است و در چنین شرایطی نمی توان انتظار ثبات ارزش پول ملی را در کشور داشت. امروز عمده ترین مشکل کنونی کشور کسری بودجه دولت است، بی انضباطی مالی دولت ها و از سویی بی انضباطی پولی در بانک ها به خصوص در بانک های خصوصی در کشور متاسفانه باعث وضع موجود شده است.

حالا به این وضعیت کسری بودجه تورم را هم بیفزایید؛ بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، در دوازده ماهه منتهی به مهرماه  برای خانوار های کشور برابر با ۴۵.۴ درصد بوده، ‌ برای مهار این تورم لجام گسیخته هر اقدامی بدون در نظر گرفتن ثبات ارزی به دلیل اینکه ارز ذخیره به‌ شدت محدود است، بی اثر است. مجید شاکری کارشناس اقتصادی می گوید: در شرایطی که ما دچار کسر بودجه سنگینی هستیم و با افزایش قابل ‌توجه نسبت کسری بودجه به تولید نا خالص داخلی نیز مواجهیم، ‌ تصور اینکه حل مشکلات اقتصادی کشور در لایه پایه پولی باشد، ‌ اشتباه محاسباتی است و این لایه عامل تورم در اقتصاد کشور نیست بلکه نقدینگی عامل افزایش تورم است و در شرایطی که ما بین نرخ بازار بین‌ بانکی، ‌ نرخ تورم، نرخ بین ‌بانکی و بهره آزاد فاصله زیاد است تنظیم کردن   نرخ بازار بین ‌بانکی و رشد پایه پولی نمی‌ تواند منجر به کنترل تورم شود، مستقیماً باید لایه کنترل نقدینگی استفاده کرد. اگر نگران کسری بودجه هستیم به خاطر اثر آن بر پایه پولی نیست و به خاطر بزرگ بودن کسری، بخش مهمی از اعتبارات امسال را خواهد بلعید. با توجه به این موضوع نگرانی باید در خصوص لایه نقدینگی باشد، کشوری که با کسری بودجه سنگین مواجه شده و این کسری در ابتدای سال پولی ایجاد شده، باید کنترل عددی ترازنامه سیستم بانکی را اجرا کند به این معنی که حد عددی برای رشد ماهانه ترازنامه هر بانک مشخص شود و مجموع این ارقام مستقیماً عدد اعتبار ایجاد شده را کنترل ‌کند.

 در همین شرایط وضعیت ارز را هم داریم که خود تیغ دو لبه است. وضعیت بورس هم دست کمی از ارز ندارد و  به شدت به وضعیت اقتصادی و شرایط ثبات یا عدم ثبات در کشور وابسته است و هر از  چند گاهی حواشی ایجاد کرده و دولت را وادار می کند تا به صورت دستوری رنگ قرمز تابلوها را با رنگ سبز بپوشانند.

با این اوصاف چه باید کرد؟

نگاهی به وضعیت کلی اقتصاد کشور به شدت الزام یک جراحی را می طلبد اما این جسم بسیار ضعیف و نحیف است و به نظر می رسد چنانچه یک جراحی تمام عیار روی آن صورت بگیرد از پا در بیاید، در کنار این الزام سخنان و وعده های اقتصادی دولت را داریم که تا چند ماه دیگر کاملا روشن می شود آیا تنها سخنرانی بودند و یا عملکرد مطلوبی پشت آنها وجود دارد. به هر حال آنچه مسلم است اقتصاد ایران به دلیل مشکلات بسیار سال هاست که نا به سامان است و این وضعیت هر روز بدتر شده و مردم را که سرمایه اجتماعی یک کشور هستند از پا در آورده است. لذا نیاز است برای بهبود وضعیت گام های بسیار کوچک اما موثر برداشته شود، مثلا در حوزه مسکن کسی انتظار ندارد در یک سال یک میلیون مسکن ساخته شود، بلکه اگر 500 هزار مسکن با ایجاد زیرساخت های لازم، مدرسه، جاده، مسجد، درمانگاه و کلیه امکانات ضروری در کنار این واحدها ساخته شود حتما مورد تایید و استقبال مردم قرار می گیرد. از سوی دیگر حتی اگر به وضعیت بازار اجاره بها سرو سامان داده شود می توان امیدوار بود مردم برای سقف بالای سرشان خیال آسوده ای دارند، یا در مورد ایجاد شغل، واقعا نیاز به آمار سازی نیست چون به روشنی می توان دید از هر خانواده ای چند نفر مشغول به کار شده اند، برای شروع پیشنهاد می شود از کسانی که شغل دارند اما از بیمه و مزایای مناسبی برخوردار نیستند حمایت شود، شغل پایدار و قابل استنداد ایجاد شود و به فعالیت های پاره وقت بدون بیمه و با دستمزد های پایین نگوییم شغل. برای افراد کمتری اشتغال ایجاد شود اما آنها بتوانند روی حقوق و مزایای آن شغل برای بلند مدت حساب کنند و در کنار آن دریافتی آنها از آن شغل کفاف زندگیشان را بدهد. از سوی دیگر دولت باید گامهای اساسی برای بهبود معیشت مردم بردارد، به این منظور به کالاهای اساسی یارانه داده و آنها را با قیمت مناسب به دست مردم برساند، قاطعانه با گران فروشان و کم فروشان برخورد کرده و از نحوه برخورد با آنها درس عبرتی برای سایرین بسازد. اینگونه است که مردم به وعده ها و سخنرانی های مسوولان اقتصادی دولت ایمان آورده و حرفهایشان را می پذیرند، امید به زندگی افزایش پیدا کرده و می توان نه به زودی بلکه در طی چهار سال به یک اقتصاد رو به جلو رسید.