محمد انیسی طهرانی
کارشناس سیاست بین‌الملل
«جو بایدن» در نقطه مقابل رئیس جمهور پیش از خود «دونالد ترامپ»، در مبارزات انتخاباتی سعی کرد وعده‌هایی را در موضوع سیاست خارجی ایالات متحده برای جذب نظریات مختلف ارائه کند. از جمله، بیان سخنان سخت در مورد چین برای جلب نظر واقع گرایان تعهد به پشتیبانی ناتو، بازگشت مجدد به توافقنامه آب و هوایی پاریس و سازمان بهداشت جهانی برای بین الملل گرایان لیبرال و پایان دادن به جنگ و توجه بیشتر به حقوق بشر برای جلب ایده آلیست ها، بخشی از آنها بود. اما آخرین مورد در این فهرست طولانی، تلاش بایدن برای بازگشت به یک سیاست خارجی مبتنی بر ارزش های دموکراسی و حقوق بشر بود، موضوعاتی که در منطقه خاورمیانه برای او چالش برانگیز خواهد بود. رئیس جمهور ایالات متحده حداقل در حال حاضر موفق به ایجاد یک سنگر متحد اروپایی در پشتیبانی از اوکراین در برابر تهاجم روسیه شده است، اما در خاورمیانه، گزینه‌های او محدود است. در مقاله ای که جو بایدن در «واشنگتن پست» تحت عنوان «چرا به عربستان سعودی می روم» به رشته تحریر درآورد، این سفر را ماموریتی برای تقویت صلح در منطقه از طریق دیپلماسی توصیف کرد. او نوشت: «خاورمیانه امن تر و یکپارچه تر، از بسیاری جهات به نفع آمریکایی ها است». اما چند موضوع است که او به آنها اشاره نکرد: تورم در ایالات متحده در حال افزایش، قیمت سوخت نگران کننده، محبوبیت رئیس جمهور در حال کاهش و انتخابات کنگره در راه است.
افرادی که بایدن در این سفر با آنها ملاقات کرده همه از مشکلات کنونی آمریکا آگاه می باشند و برخی از آنها، به ویژه در عربستان سعودی و اسرائیل، ممکن است توجه ویژه ای به بازگشت دونالد ترامپ یا دیگر شخصیت های جمهوریخواه داشته باشند. اما اولین مقصد سفر رئیس جمهور آمریکا در 13 ژوئیه (22 تیر)، سرزمین های اشغالی و دیدار با «یائیر لاپید»، نخست وزیر موقت اسرائیل تا زمان برگزاری انتخابات در نوامبر (آبان) بود. علیرغم اینکه مقامات عالی نظام ایران بطور مکرر بر این نکته تاکید کرده اند که دستیابی، نگهداری و کاربرد «سلاح های هسته ای» در دکترین نظامی ایران از هیچ جایگاهی برخوردار نیست.
اما جو بایدن در اظهاراتی کسل کننده و تکراری، شاید برای جلب نظر «میزبان» خود گفت که ایالات متحده متعهد به جلوگیری از دستیابی ایران به تسلیحات هسته ای است. در ادامه، رئیس جمهور آمریکا وارد جده شد و با «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان دیدار کرد. انتقاد از عملکرد حاکمیت سعودی در طول فصل رقابت های انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده، تقریبا یک سنت دیرپایی است و جو بایدن از این قاعده مستثنی نبود.
قتل «جمال خاشقچی» نویسنده اهل کشور عربستان و مقاله نویس روزنامه «واشنگتن پست» در کنسولگری عربستان در استانبول ترکیه و ادامه جنگ یمن، موضوعاتی بود که انتقاد تند جو بایدن علیه ولیعهد جوان سعودی را برانگیخت. اما در سیاست پیدایش پدیده‌های ناخوشایند، امری عادی و اجتناب ناپذیر است و باید برای مدیریت آن راه های متفاوتی را آزمود. از جمله پدیده هایی مانند، جنگ در اوکراین و افزایش قیمت های انرژی و نفوذ چین، مستلزم باز تعریف و تحکیم ائتلاف های گذشته برای ایالات متحده است و به همین دلیل، رئیس جمهور کهنسال آمریکا هزاران کیلومتر سفر کرد
تا رابطه حسنه ای که از پشتوانه تاریخی 80 ساله برخوردار و حتی بعد از 11 سپتامبر 2001 چنین «تیرگی» را به خود ندیده، ترمیم کند.
بسیاری از کارشناسان در رسانه های پر مخاطب غرب یکی از اهداف مهم سفر جو بایدن به عربستان را ترغیب سران سعودی و سایر کشورهای منطقه به تولید نفت بیشتر ارزیابی می کنند. اما رئیس جمهور ایالات متحده از برگزاری اجلاس جده با حضور سران شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس (عربستان سعودی، قطر، بحرین، کویت، عمان و امارات متحده عربی) به اضافه اردن، مصر و عراق، برای ارائه استراتژی خود در خاورمیانه استفاده کرد. او گفت: «ما [آمریکا] از [منطقه] دور نمی‌شویم و خلاء قدرتی را که چین، روسیه یا ایران بخواهند آن را پر کنند، ایجاد نمی کنیم». در این رابطه، ایران که از لحاظ ژئوپلیتیک در قلب منطقه جای گرفته، یکی از راهبردی اصلی سیاست خارجی خود را بر خروج ایالات متحده از غرب آسیا تعریف کرده است. روسیه هم درگیر جنگ اوکراین و پیامدهای ثابت و بر جای ایستاده آن است.
اما چین، موردی است که بسیاری از صاحبنظران سیاست خارجی آمریکا در رابطه با نحوه تعامل یا برخورد با آن، به واشنگتن هشدار داده اند. از جمله «هنری کیسینجر» اندیشمند و وزیر اسبق خارجه ایالات متحده در دوران ریاست جمهوری «نیکسون»، در مصاحبه اخیر با خبرگزاری بین المللی «بلومبرگ» معتقد است: ژئوپلیتیک امروز به "انعطاف پذیری نیکسونی" برای کمک به خنثی کردن درگیری‌ها بین ایالات متحده و چین و همچنین بین روسیه و سایر اروپا نیاز دارد و جو بایدن باید مراقب مداخله سیاست داخلی به موضوع با اهمیت "درک ماندگاری چین" باشد.
کیسینجر می‌افزاید: جلوگیری از هژمونی (برتری) چین یا هر کشور دیگری مهم است، اما این چیزی نیست که بتوان با رویارویی‌های بی پایان به آن دست یافت. پیام اصلی کیسینجر این است که قدرت های بزرگ باید راهی برای همزیستی پیدا کنند و رویارویی فقط کل نظم بین المللی را که پس از جنگ جهانی دوم برقرار شده است را مختل و عواقب بالقوه ویرانگر و کشنده ای به همراه دارد.
اگر مجددا جمله «جو بایدن» در اجلاس جده را بازخوانی کنیم به روشنی مشخص می شود که «خاورمیانه» در صدر رقابت های قدرت های بزرگ جای گرفته است بطوریکه «مایکل کوریلا» فرمانده سِنتکام (ستاد فرمانده کل نیروهای ارتش آمریکا در منطقه خاورمیانه، شرق آفریقا و آسیای مرکزی) تاکید کرد: تعهد سنتکام به منطقه آهنین است، این منطقه (خاورمیانه) در مرکز رقابت استراتژیک آمریکا با روسیه و چین قرار دارد.
