جسین خدنگ: به‌گفته فعالان اقتصادی فرسودگی ناوگان، کمبود ناوگان مناسب، عدم تناسب ظرفیت ناوگان با حجم صادرات و ناکارآمدی سیستم حملونقل چندوجهی و غیره به چالش جدی تجارت در ایران تبدیل شده، این در حالی است که سرپرست معاونت خدمات تجاری سازمان توسعه تجارت ایران می‌گوید که حدود ۸۸ درصد از بار تجاری از مسیر دریا و ۱۰ درصد از مسیر جاده و ۱.۵ درصد از مسیر ریل جابه‌جا می‌شود؛ این آمار به خوبی جایگاه حمل دریایی در تجارت خارجی ایران را گواه می‌دهد. او معتقد است: از آنجایی‌که عمده محصولات پتروشیمی و پایه نفتی از طریق دریا جابه‌جا می‌شود، تجارت از مسیر دریا برای ایران استراتژیک است؛ چراکه امکان جابه‌جایی بار از ۲ حوزه دریای شمال و جنوب وجود دارد؛ آنچه مسلم است عمده بار تجاری ایران از دریای جنوب، خلیج فارس ودریای عمان عبور می‌کند. بنا به اظهارات سرپرست معاونت خدمات تجاری سازمان توسعه تجارت ایران؛ بر اساس اطلاعات موجود حدود ۱۲۰ میلیون تن بار از بنادر جنوبی و ۸ میلیون تن از بنادر شمالی گذر می‌کند؛ مقصد بخش عمده‌ای بار بنادر شمالی، روسیه است.
ایران در جنوب از طریق خلیج‌فارس با عمده‌ترین کشورهای تولیدکننده نفت، در شمال از طریق خزر با کشورهای حاشیه این دریا و در غرب و شرق هم با کشورهای ترکیه، عراق، پاکستان و افغانستان همسایگی و ارتباط تجاری دارد، کشورهایی که با جمعیت زیاد خود بازاری چند صدمیلیونی را برای ایران به وجود آورده‌اند. ضمن آنکه برقراری رابطه کشورهای اروپایی با شرق آسیا و یا کشورهای آسیای میانه با خلیج‌فارس از طریق ایران انجام می‌گیرد. قرارگیری ایران در مسیر راهروهای ترانزیتی شمال-جنوب و امکان برقراری ارتباط ترانزیتی با کشورهای قفقاز، آسیای میانه روسیه، اروپای شرقی و اروپای مرکزی به آسیای جنوب و خاور دور را از طریق آب‌های ایران فراهم می‌کند که گویای اهمیت بسیار زیاد ترانزیت دریایی ایران است. ایران با یک موقعیت متمایز در چهارراه ترانزیت جهانی قرار گرفته است و می‌تواند با ارتقای این جایگاه خود به‌خصوص در زمینه ترانزیت دریایی به یک قدرت جهانی تبدیل شود. به‌علاوه موقعیت ژئواستراتژیکی که ایران در شمال تنگه هرمز و خلیج‌فارس دارد به دلیل اهمیت زیاد در مبادله بین‌المللی انرژی ترانزیت دریایی ایران را جذاب‌تر هم می‌کند. به همین دلیل با توجه به فرصت‌های فراوان برای رونق صنعت حملونقل دریایی کشور شد اقتصادی قابل‌توجهی از طریق کسب درآمدهای ترانزیتی رقم می‌خورد که نباید از آن غافل بود. با وجود استراتژیک بودن حملونقل دریایی در حوزه تجارت، اما متاسفانه ناوگان دریایی کشور بشدت با کمبود و فرسودگی روبه‌رو است؛ گفته می‌شود عمر ناوگان دریایی کشور به 20 سال رسیده این در حالی است که استفاده از ناوگان بالای 15 سال دیگر صرفه اقتصادی ندارد. فعالان این حوزه عنوان می‌کنند که فرسودگی کشتی‌های ایرانی هزینه‌های شرکت‌های دریایی در ایران را به‌صورت فزاینده‌ای افزایش داده است واز طرف دیگر تحریم‌ها و مشکل کمبود نقدینگی منجر به عدم توسعه و نوسازی ناوگان باربری دریایی شده است. چندی پیش مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی از تقویت ناوگان دریایی خبری داده و گفته بود: برای تقویت ناوگان حمل ونقل دریایی، ۳۰ فروند شناوربه ناوگان دریایی کشور در حال پیوستن است. بنا به گفته وی، با حمایت دولت و همراهی بخش خصوصی در حوزه تقویت ناوگان حملونقل دریایی اقدامات خوبی صورت پذیرفته و امیدواریم با پیوستن ۳۰ فروند شناور به چرخه ناوگان دریایی کشور سهم قابل‌توجهی ازکالاها را توسط ناوگان ملی حمل کنیم، همچنین از سرمایه‌گذاران و فعالین بخش خصوصی دعوت می‌کنیم که با ورود به این بخش و در چتر حمایت دولت و سازمان بنادر و دریانوردی از تسهیلات و حمایت‌های بخش دولتی در زمینه توسعه ناوگان دریایی استفاده کنند. کمبود و فرسودگی ناوگان دریایی از یک طرف، نبود زیرساخت قوی امر تجارت را نیز سخت کرده است، صادرکنندگانی که درحوزه حملونقل دریایی فعالیت دارند از مشکلات جدی خود در حوزه صادرات چه در بخش کانتینرهای یخچال‌دار و چه بخش غیریخچالی سخن می‌گویند و خواستار تقویت زیرساخت‌ها هستند. گفته می‌شود محصولات فسادپذیر بیش از 50 درصد صادرات و واردات کشور را تشکیل می‌دهد، این در حالی است که تنها 200 کانتینر یخچال‌دار در کشور وجود دارد. نبود زیرساخت‌های لازم منجر به دپو سنگین کالا در برخی از بنادر کشور شده است و بعضاً کالاهای صادراتی به روسیه بیش از یک ماه معطل می‌مانند تا کشتی‌های تجاری بار آنها را حمل کنند. بنا به اظهار صادرکنندگان کمبود کشتی در دریای خزر هزینه های حمل را به طرز سرسام آوری افزایش داده و حمل بار را بیش از دو برابر گران کرده است. محمد عیقرلو، رئیس فدراسیون حملونقل و لجستیک ایران در مصاحبه‌ای که با تجارت‌نیوز داشته از کمبود کشتی برای صادرات و واردات انتقاد کرد و گفت که وزارت صمت در این رابطه بسیار منفعل عمل کرده است. او پیشنهاد داد تا بخش خصوصی برای ساخت کشتی وارد میدان شود. عیقرلو همچنین با اشاره به کمبود کشتی توضیح داد: در حال حاضر برای صادرات و واردات با کمبود انواع کشتی‌ها از جمله کشتی کانتینری، کشتی فله‌بر، کشتی یخچالی، کشتی حمل گاز مایع و … مواجه هستیم. لازم به ذکر است که یکی از بندهای بازگشتی تحریم در 13 آبان 1397 موضوع تحریم «فعالیت بندرگاهی، کشتیرانی و صنایع کشتی‌سازی ایران از جمله خطوط کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و کشتیرانی جنوب و شرکت‌های وابسته» بود، اما متولیان امر عنوان می‌کنند که با دور زدن تحریم‌ها همچنان نیاز کشور را در بخش دریایی تامین می‌کنیم؛ این گفته امیر بیات معاون گروه کشتیرانی است که عنوان کرده است:کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران ۱۴۱ فروند شناور در اختیار دارد و در افق ۱۴۰۷ نیاز داریم تا ۳۷ شناور ناوگان کشتیرانی را نوسازی کنیم. این مسئول با بیان اینکه روزانه حدود ۲۰۰ حمله سایبری به کشتیرانی داریم به کاهش وابستگی به دریانوردان خارجی در ناوگان کشتیرانی اشاره کرد و افزود: برای توسعه ناوگان نیز ۱۰ فروند شناور به کشتی سازان داخلی سفارش داده شده است.
