گروه اقتصادی-زهرا سلیمانی: هرچند موضوع تاسیس وزارت انرژی ایده ای است که طی سالیان اخیر بارها از سوی کارشناسان مطرح شده، اما با گسترش ناترازی های اخیر انرژی در ایران بیشتر از هر زمان دیگری، این بحث در محافل اقتصادی و تخصصی طنین انداز شده است. بامداد روز گذشته در برنامه شیوه رضا اردکانیان وزیر نیروی دولت دوازدهم یکبار دیگر پرونده تاسیس وزارت انرژی از یک طرف و ایجاد وزارتخانه «آب» را پیش روی افکار عمومی باز کرد
اردکانیان در تشریح این ضرورت گفت:« وقتی(در دولت پزشکیان) از من خواستند فرد یا افرادی را برای تصدی وزارت نیرو در دولت دکتر پزشکیان معرفی کنم پیشنهاد کردم دست نگه دارند و به جای معرفی دو وزیر نفت و نیرو موقتا سرپرستانی را برای این دو درنظر بگیرند تا در یک بازه زمانی دو ماهه دو وزارتخانه نفت و نیرو را اداره کنند و در این فاصله لایحه دوفوریتی تأسیس دو وزارتخانه تازه -یکی انرژی و دیگری آب و منابع طبیعی - را به مجلس ارایه کنند تا بر اساس آن بخش برق در کنار نفت و گاز قرار گیرد. در نتیجه دستگاهی که تخصیص دهنده گاز برای مصارف مختلف است پاسخگوی خاموشی هم باشد.»ایده ای که اردکانیان آنرا مطرح کرد و نشان دهنده وجود نارسایی های جدی در ساختارسازی های اجرایی و اداری و.زارت نیرو و نفت است.
اما مشکلی که اردکانیان و بسیاری دیگر از کارشناسان این حوزه روی آن تاکید دارند، فقدان نظام و.احد تصمیم ساز در حوزه انرژی است. در واقع در شرایطی که وزارت نفت باید سوخت مایع و گاز مورد نیاز برای تولید برق را تخصیص دهد ، اما این وزارت نیروست که باید پاسخگوی ناترازی برق یا قطعی و کمبودهای احتمالی باشد. خاموشی ها و کمبودهایی که به دلیل عدم تخصیص گاز و سوخت مورد نیاز نیروگاه ها ایجاد شده است. تجارت برای ارزیابی موضوع سراغ 2نفر از کارشناسان حوزه انرژی کشور که یکی موافق تاسیس وزارت انرژی و آب و دیگری مخالف آن است، رفته تا ابعاد مختلف این ضرورت را مو رد ارزیابی قرار دهد.
حوزه انرژی به یک فرماندهی واحد نیاز دارد
نرسی قربان، متخصص حوزه اقتصاد انرژي در گفتگو با تجارت درباره ایده تاسیس وزارت انرژی و آب به جای وزارتخانه های نفت و نیرو می گوید:«ایده تاسیس وزارت انرژی موضوعی است که کارشناسان از مدتها قبل بر ضرورت آن تاکید داشته اند. من هم جزو افرادی هستم که معتقدم ساختارها و نهادهای فعلی در وزارتخانه های نفت و نیرو جوابگوی نیازها و ضرورت های کشور نیستند. مشکلات سالهای اخیر نشان داد، ساختارهای فعلی نمی تواند نارسایی های حوزه انرژی را پوشش دهد و باید ساختارهای جدیدی را ایجاد کرد. کارشناسان برای رفع این ناترازی ها پیشنهاد می دهند که وزارت نفت و نیرو در هم ادغام شوند و کلیت انرژی کشور ذیل یک نظام تصمیم سازی حرکت کند.»
او ادامه می دهد:« در بخش پالایش و پخش و چه از منظر تولید نفت، گاز و برق نیاز به یک فرماندهی واحد داریم. در شرایط فعلی حوزه تصمیم سازی های برق مرتبط با وزارت نیروست. اما این وزارت نفت است که باید سوخت مایع ،گاز و سایر فراورده های نفتی مورد نیاز را تخصیص دهد. زمانی که کشور با کمبود و قطعی برق مواجه می شود، این وزارت نیروست که باید پاسخگوی کمبودها شود و کسی به نقش وزارت نفت اشاره نمی کند. این در حالی است که در همه جهان برای یک چنین بخش هایی نظام تصمیم سازی های واحدی در نظر گرفته می شود.»
قربان در پاسخ به این پرسش تجارت که چگونه می توان به نارسایی ها اداری و اجرایی فعلی پایان داد؟ می گوید:« شما تصور کنید یک وزارتخانه ای به نام انرژی تاسیس شود که معاونت های مختلفی در حوزه آب، برق و گاز دارد. هر معاونت در هماهنگی با وزارتخانه دیگر اقدام می کند و تصمیمات مبتنی بر یک برنامه واحد پیش می رود. مثلا زمانی که قرار است توربین های ویژه ای برای تولید و استحصال برق خریداری شود، وضعیت سوخت کشور و ذخایر آن در نظر گرفته می شود و بعد برنامه ریزی های مرتبط با تولید برق صورت می گیرد. همچنین در زمینه جذب سرمایه های خارجی هم این وزارتخانه می تواند نگاه جامعی به مجموعه شرایط کشور داشته باشد.» این کارشناس حوزه انرژی یادآور می شود:« در مرحله بعد از تاسیس وزارتخانه انرژی، باید وزارتخانه آب نیز تاسیس شود. موضوع آب در سرنوشت تمدن ایرانی به اندازه ای مهم است که اگر نگوئیم مهمتر از نفت و گاز و برق است، کمتر از آن نیست. اینکه مسئولیت آب را در اختیار وزارت نیرو قرار دهیم چون در گذشته چند سد برقابی در کشور وجود داشت، غیر منطقی است. در شرایط فعلی به وزارت آبی نیاز است که با تمام قدرت و امکانات برای آب کشور برنامه ریزی کند. در حال حاضر ایران در خوش بینانه ترین حالت 100میلیارد متر مکعب ذخایر آبی دارد. با این حجم از ذخایر آبی حتما باید برنامه ریزی های جامعی برای استفاده بهینه از ظرفیت های کشور داشت. بنابراین شخصا از ایده تاسیس 2وزارت خانه انرژی و آب به جای وزارت خانه های نفت و نیرو حمایت می کنم.»
با میز کشی و ساختارهای تازه مشکلی حل نمی شود
برخلاف نرسی قربان که از ایده تاسیس وزارت خانه انرژی به جای نفت و ایجاد وزارتخانه آب به جای نیرو دفاع می کند، حسن مرادی نماینده ادوار مجلس و کارشناس انرژی ، این موضوع را مشکل ساز می داند. مرادی در گفتگو با تجارت در پاسخ به پرسشی در خصوص تاثیر ایجاد وزارتخانه انرژی و تجمیع حوزه های نفت، گاز، برق و...می گوید:«بر اساس اسناد بالادستی، نحوه سیاست گذاری ها باید به گونه ای باشد که منجر به برزرگ شدن دولت نشود.در حالیکه در ایران همواره در وضعیت آزمون و خطا قرار داریم و مدام تجربه های جدید مطرح می شود. به عنوان استاد دانشگاه و فردی که بیش از 50سال در حوزه های مدیریتی مرتبط با انرژی حضور داشتم باید بگویم متاسفانه دستگاه اجرایی ایران دستگاهی به هم پیچیده، طویل و سردر گم است. در ایران این تصور وجود دارد که با ایجاد سازمان ها و نهادهای جدید می توان مشکلات را کاهش داد. هرچند ایران تاریخ بلندبالایی در دیوان سالاری و حکومتداری دارد اما نمی توان انکار کرد که شکل جدید سیاست گذاری ها در ایران از غرب گرفته شده است. هرچند شکل جدید حکومت داری از غرب وام گرفته شده اما هرگز فرهنگ اجرایی و اداری مناسب وارد ایران نشد. ما ساختارها و نهادها را ایجاد می کنیم بدون اینکه از فلسفه وجودی آنها با خبر باشیم.»
مرادی یادآور می شود:«خاطرم هست 40 سال پیش در زمان تحصیلم بازدیدی از وزارت صنعت و تجارت انگلیس در خیابان ویکتوریای لندن داشم؛ در آنجا دیدم کل وزارتخانه صنعت و تجارت کشوری در حد و اندازه انگلیس تنها در یک ساختمان کوچک قرار دارد. همین وضعیت را در بازدید از 2وزارتخانه کلیدی دانمارک مشاهده کردم. دولت دانمارک در یک ساختمان کوچک دو قلو مستقر است و ساختمان دیگر مجلس دانمارک بود. در واقع از ساختمان های عظیم و عریض و طویل خبری نیست.در ایران اما هر دولتی روی کار می اید به فکر ایجاد نهادها و سازمان ها و دستگاه های تازه است. گویی مسئولان ایرانی تصور می کنند با ایجاد ساختارهای تازه، مشکلات کاهش می یابد. در حالیکه این نظام تصمیم سازی های کشورهاست که عمکرد آنها را تعیین می کند. بسیاری از شرکت ها، دستگاه ها و نهادها در وزارت نفت و نیرو وجود دارند که مشخص نیست به چه دلیلی فعالیت می کنند. مثلا در وزارت نفت یک شرکت بهینه سازی با بودجه بالا وجود دارد، اما مشخص نیست چه کاری قرار است انجام دهند. این شرکت قرار بود 25میلیون بخاری پرمصرف ایران را بهینه سازی و به روز آوری کنند. اما بررسی های دقیق نشان می دهد تا به امروز تنها 11هزار بخاری را بهینه سازی کرده اند!»
این تحلیلگر در پایان می گوید:«به نظرم ایجاد وزارتخانه جدید انرژی و آب به جز اینکه میز و میز کشی ایجاد کند و نظم پایداری که در وزارت نفت طی دهه های متعدد ایجاد شده را دچار آشفتگی کند، فایده دیگری ندارد. در کل باید بگویم از طلا گشتن پشیمان گشته ایم، مرحمت فرموده ما را مس کنید!» با این توضیحات باید دید نهایتا آیا تلاش موافقان احداث این وزارتخانه ها به ثمر می نشیند یا اینکه وضعیت برای وزارت خانه های نیرو و نفت به روال و سیاق سابق خواهد بود؟