خبرگزاری مهر-گروه جامعه: امروز روز جهانی سالمند است. امسال شعار روز جهانی سالمند «کرونا، فرصتی برای تغییر نگاه به سالمندان» اعلام شده است اما واقعیت این است که کرونا نشان داد که بسیاری از کشورها برنامه هایی جامع و برای شرایط مختلف برای سالمندان تدارک ندیده اند.
این روزها به اطرافمان که نگاه کنیم حتماً سالمندانی را می شناسیم که از واژه در خانه بمانیم به تنگ آمده اند؛ آنها عموماً در محدودیت های کرونایی که برای گروه سالمندان از ضروریات است کار زیادی برای انجام دادن ندارند. نه تفریحاتی در منزل دارند، نه می توانند خود را با دنیای مجازی سرگرم کنند و نه حتی صدا و سیما برنامه هایی مناسب این قشر دارد و نه تولیداتی در بخش خصوصی مختص این گروه سنی تدارک دیده شده است. حتی فرزندان نیز رفت و آمد را به خانه والدینشان کمتر کرده اند تا این گروه آسیب پذیرتر در مقابل کرونا را کمتر در معرض خطر قرار دهند و همه اینها دست به دست هم می دهد تا سلامت روان این گروه با توجه به غیرقابل پیش بینی بودن پایان پاندمی کرونا، بیشتر مورد توجه قرار بگیرد.
از همه اینها بیشتر کرونا به ما نشان داد که سالهاست درباره ساخت زیرساخت هایی برای رفاه و آسایش و سبک زندگی سالمندی کوتاهی شده است. حالا در آستانه روز سالمند در سال کرونایی چندی پیش در ۳۱ شهریور بعد از ۱۶ سال، آئین نامه اجرایی ساماندهی سالمندان به دستگاه ها ابلاغ شد. این یعنی سند ملی سالمندان در گام جدی اجرا قرار گرفت.
تاکید بر اجرای این سند از آنجایی اهمیت پیدا می کند که این روزها با جمعیت نزدیک به ۱۰ درصدی سالمندان در جامعه مواجه هستیم و پیش بینی این است که به سرعت به رشد این جامعه در سال های آتی و عدد ۲۰ درصد برسیم. جمعیت سالمندان در ایران در سال ۱۳۶۵، ۵ درصد جمعیت کشور بود و در سال ۹۷، به ۱۰ درصد جمعیت کشور رسید و پیش بینی این است که سال ۱۴۲۱، جمعیت سالمند ایران ۲ برابر می‌شود و در سال ۱۴۳۵، جمعیت سالمندی از ۳۳ درصد عبور می‌کند.
نکته مهم دیگر این است که ر حال حاضر جامعه سالمندی ما در خانواده‌هایی زندگی می‌کنند که حدود ۴ فرزند دارند، اما در سالهای آتی تعداد فرزندانی که می‌خواهند از والدینشان نگهداری کنند، کاهش می‌یابد.
قبل از پیروزی انقلاب سن امید زندگی حدود ۵۷ سال بود، اما در سال ۹۵ امید زندگی، ۷۵ سال و سن بازنشستگی حدود ۵۵ سال شده است و سالمندان حدود ۲۰ تا ۳۰ سال بعد از بازنشستگی عمر می‌کنند
اما وقتی صحبت از سالمندی می شود ما با ملاکی چون امید زندگی نیز رو به رو هستیم. قبل از پیروزی انقلاب سن امید زندگی حدود ۵۷ سال بود، اما در سال ۹۵ امید زندگی، ۷۵ سال و سن بازنشستگی حدود ۵۵ سال شده است و سالمندان حدود ۲۰ تا ۳۰ سال بعد از بازنشستگی عمر می‌کنند و آمار کارمندان و کارگران و کسانی که تحت پوشش بیمه‌ها هستند، بسیار افزایش یافته است، پس در آینده تعداد افراد بازنشسته‌ای که حقوق بازنشستگی می‌گیرند، افزایش می‌یابد. هرچند این روزها با افزایش سن امید زندگی مسئولان به دنبال این هستند که سن بازنشستگی را افزایش دهند.
در سال ۴۵، ۶۳ درصد سالمندان ساکن روستاها و در سال ۹۵، ۷۲ درصد سالمندان ساکن شهرها بودند و میانگین سواد از حدود ۱۴ درصد در سال ۴۵ و به ۴۷ درصد در سال ۹۵ رسیده است.
مجموع این داده ها نشان می دهد که آنچه امروز باید به عنوان یکی از مهمترین ارکان اجرایی در کانون توجه تمام دستگاه های دولتی و غیردولتی قرار بگیرد، بحث توجه به سالمندی و نیازهای آن است. نیازهایی که به نظر می رسد هنوز حتی احصاء نیز نشده باشد.
نیاز به سامانه اطلاعات سالمندی داریم
حسام‌الدین علامه رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان در گفتگو با خبرنگار مهر درباره این سوال که وقتی گفته می شود دستگاه های اجرایی باید به سالمندان در برنامه ریزی های خود دقت کنند، به صورت مصداقی چه می شود با ذکر مثالی گفت: مثلاً در وزارت ورزش و جوان اگر بخش جوانان را کنار بگذاریم در بخش ورزش ۸۰ درصد توجه این وزارتخانه به ورزش قهرمانی و ۲۰ درصد توجهش به ورزش همگانی است. حال در این ۲۰ درصد جنبه های گوناگون ورزش همگانی مورد توجه است و موضوع ورزش سالمندان و تندرستی آنها یک بخش کوچکی از آن ۲۰ درصد می شود. اما اینکه چه ورزش هایی برای سالمندان مناسب است و برای کدام سالمند کدام ورزش مناسب است و محیط ورزشی سالمندان باید چه استانداردهایی داشته باشد و ابزارهایی که سالمندان با آن ورزش می کنند باید چه ویژگی هایی داشته باشد یا مربیان این ورزش ها باید حائز کدام توانایی ها باشند و… این میان مطرح است که باید در واقع به همه آنها پاسخ داده شود. حتی اینکه باید قبل از ورزش، حین ورزش و بعد از ورزش یک سالمند به چه نکاتی توجه کرد مهم است. همه اینها موضوعاتی است که توجه زیادی به آنها نشده است. وظیفه شورای ملی سالمندان این است که موضوعات جزئی و ریز را برجسته کند و نیازها را اعلام کند تا به مطالبه گری از دستگاه های اجرایی بی انجامد. سند ملی سالمندی مسیر را در زمینه مطالبه گری برای ما فعال می کند.
وی ادامه داد: یکی از نیازهایی که داریم این است که سامانه جامع سالمندی داشته باشیم و یک تصویر کلی از وضعیت سالمندی برای سیاست گذاری داشته باشیم که در سند ملی به آن اشاره شده است.
امید زندگی یک شاخص جمعیت شناختی است
وی در ادامه در پاسخ به این پرسش که این روزها از افزایش سن امید زندگی زیاد گفته می شود و شاید در بطن جامعه این عبارت با امید به زندگی اشتباه گرفته شود، یک توضیحی درباره آن می فرمایید گفت: سن امید زندگی در ۴۰ سال اخیر رشد قابل توجهی داشته و امید زندگی از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۵، ۲۰ درصد رشد را نشان می دهد. این را مرکز آمار اعلام می کند. امید زندگی یک شاخص است که نشان می دهد امروز اگر فردی به دنیا بیاید ما امید داریم چقدر طول عمر داشته باشد. این یک شاخص جمعیت شناختی است و فقط وابسته به سن در بدو تولد است. این شاخص در دنیا هم به شکل بی سابقه‌ای رشد داشته است یعنی ۲۰ سال در اکثر کشورها به سن جمعیتی افزوده شده است. از اغاز تا کنون هیچ وقت میزان امید به زندگی در بدو تولد این عدد نبوده است.
وی درباره عوامل موثر در آن گفت: بحث پیشگیری و رشد تکنولوژی و تغییر سبک زندگی و توجه به تغذیه و یافته های علمی بسیار در این امر موثر است. اگر مشکلی و چالشی باشد علم می آید آن را حل می کند. درست است که مدرنیته و تکنولوژی در سبک زندگی چالش هایی ایجاد کرده اما در کنارش توصیه های پیشگیرانهو گسترش خودمراقبتی و استفاده از طب سنتی و طبیعی و توجه به سلامت روان و معنویت را مورد توجه قرار داده که بخشی از آسیب های سبک زندگی جدید را می پوشاند و سرجمع آن به نفع سلامت و امید زندگی است. ما در ژاپن ۷۰ هزار سالمند بالای ۱۰۰ سال داریم و در کشور خودمان ۸۰ و ۹۰ ساله هایی داریم که فعالیت های اجتماعی موثری دارند.
برای رضایت از زندگی در سالمندی پیمایش ملی نشده است
امید زندگی یک شاخص است که نشان می دهد امروز اگر فردی به دنیا بیاید ما امید داریم چقدر طول عمر داشته باشد. این یک شاخص جمعیت شناختی است و فقط وابسته به سن در بدو تولد است
علامه درباره اینکه برخی تحقیقات نشان از بالا رفتن رضایت از زندگی در سالمندان هم می دهد، آیا این تحقیقات پیمایش ملی شده اند، بیان کرد: رضایت از زندگی مجموعه نگرش ها، ارزش ها، گرایش ها و ترجیحات و عملکرد فرد را می سنجد و معمولاً هم از پرسشنامه های جهانی برای ان استفاده می کنند. البته عملیات بومی سازی هم روی این پرسشنامه ها صورت می گیرد. ما یک پیمایش ملی سالمندی که تمام حوزه ها را سنجیده باشد تا به حال انجام ندادیم. ولی پروژه های کوچکی بوده که نتایجش منتشر شده است مثلاً بین سال ۸۸ تا ۹۰ یک مقاله‌ای نشان داد رضایت ۸۱ درصدی از رضایت از زندگی در میان سالمندان وجود دارد. اما این متغیر طی سالها می تواند دستخوش تغییر شود.
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان درباره اینکه در نگاه کلان با توجه به وضعیت معیشتی شاید این رضایت از زندگی معنادار جلوه نکند، گفت: موضوع این است عوامل متعددی در رضایت از زندگی تاثیر دارد. مثلاً سالمندی هست که می گوید من ۵۰ سال پیش نه آب داشتم و نه برق و… اما الان اینها هست و احساس رضایت به زندگی اش بالاتر از مثلاً آن ۳۰ سالهای است که سطح سوادش هم بالا رفته و از ابتدا همه اینها را داشته و شاید به دنبال چیزهای بیشتری از رفاه در زندگی است. یعنی آن جوان ۳۰ ساله و آن فرد ۷۰ ساله میزان رضایت از زندگی اشان در یک شرایط مشابه ممکن است فرق کند. اما بحث های آماری باید هر ۵ سال یکبار انجام شود. برخی از معیارها در پیمایش های مرکز آمار یا معاونت رفاه اجتماعی وزارت رفاه که برای یارانه بگیران صورت می گیرد در می آید مثلاً میزان مسکن داشتن سالمندان یا میزان تاهل آنها. ولی ما پیمایشیکه همه موارد را سنجیده باشد نداریم. خود ما در مرکز ملی سالمندان پیمایشی ملی را طراحی کردیم و بهمن ماه به صورت پایلوت اجرای آن را آغاز کردیم و برای هر سالمند یک ساعت زمان می کشید تا پرسشنامه هایش پر شود اما به کرونا برخورد کردیم و ایجاد محدودیت بابت اینکه پرسشگر ما در منزل سالمندان حاضر باشد و این پیمایش فعلاً تا بعد از کرونا متوقف شده است.
مرکز ملی سالمندان پیمایشی ملی را طراحی کردیم و بهمن ماه به صورت پایلوت اجرای آن را آغاز کردیم و برای هر سالمند یک ساعت زمان می کشید تا پرسشنامه هایش پر شود اما به کرونا برخورد کردیم و ایجاد محدودیت بابت اینکه پرسشگر ما در منزل سالمندان حاضر باشد و این پیمایش فعلاً تا بعد از کرونا متوقف شده است وی درباره اینکه آیا این موضوع که با افزایش سن امید زندگی باید سن بازنشستگی نیز افزایش یابد، یک اصل جهانی است و آیا در راستای خدمت به سالمندان است، گفت: اینگونه موارد نه تکوینی است و پدیده‌ای قابل لمس و بیرونی و یک امر قراردادی است که بر اساس معیارهای مختلف طراحی می شود.
علامه ادامه داد: بحث سالمندی در ساده ترین تعریفش که موضوع تقویمی است نیز یکسان نیست. یعنی در کشورهای آفریقایی و کمتر توسعه یافته سن سالمندی ۵۵ سال است و در کشورهای عمده جهان ۶۰ سالگی معیار است و در کشورهای توسعه یافته ۶۵ سالگی ملاک است. حتی استثناهایی نیز وجود دارد مثلاً کشور ژاپن در حال بررسی است که سن سالمندی را ۷۰ سال اعلام کند.
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان گفت: حتی نگرش های دیگری به جز سن تقویمی برای تعیین سن سالمندی وجود دارد. برخی می گویند این سن از نظر تغییرات فیزیولوژیکی، روان شناختی، تعاملات اجتماعی هم قابل تعریف است و اگر فردی به افت عملکرد در این عرصه ها برسد به سالمندی می رسد. یعنی ممکن است یک فردی ۷۰ ساله باشد اما دچار افت عملکرد نشده باشد.
وی بیان کرد: وقتی از نگاه قانونگذاری و اجتماعی به این مساله نگاه می شود بر اساس داده ها و شواهد مبتنی بر سن این موارد ملاک قرار می گیرد. واقعیت این است که اگر به خاطر بهبود وضعیت رفاه و سلامت کارآمدی یک فرد افزایش پیدا می کند همانطور که طول عمر وی افزایش پیدا می کند باید موارد دیگر هم اصلاح شود. ما در سه سطح برای سالمندان به طور کلی برنامه ریزی می کنیم. یک وقتی برای فقط این مساله که فرد به سالمندی برسد برنامه می ریزیم فارغ از کیفیت، یک وقت برای رسیدن به جامعه سالمندی سالم برنامه می ریزیم و یک زمان برای داشتن جامعه سالمندی سالم فعال برنامه ریزی می کنیم. اگر سالمندی در طول عمر یعنی امید زندگی دچار افزایش سن شده یعنی خودمراقبتی و سبک زندگی و.... او تا حدی تامین شده است و باید برای مشارکت اجتماعی و فعال بودن این افراد برنامه داشت. در بسیاری از کشورهای جهان بازنشستگی پلکانی داریم یعنی فرد به تدریج از محیط کار جدا می شود تا در نهایت با بازنشستگی مواجه می شود که تازه این به معنای پایان کارایی نیست. یعنی برای بعد از بازنشستگی فعالیت های اجتماعی مثل امور خیریه یا مشاوره و انتقال تجربه و تشکیل اتاق های فکر رخ می دهد.
