عصر ایران؛ مهرداد خدیر- عکس یادگاری لوان جاگاریان سفیر روسیه در ایران با سایمون شرکلیف رئیس جدید نمایندگی دیپلماتیک انگلیس در تهران در همان ایوان یا کریدور تاریخی سفارت روسیه در تهران که کنفرانس تهران در سال 1943 یا 1322 خورشیدی در آن برگزار شد، خبر‌ساز شده است.( کنفرانس تهران دربارۀ نوع مواجهۀ متفقین با آلمان از 6 تا 9 آذر 1322 برگزار شد.)
عکس به گونه ای است که یادآور عکس تاریخی سال 1322 با حضور ژوزف استالین، فرانکیلن روزولت و وینستون چرچیل رهبران شوروی، آمریکا و بریتانیا در جریان جنگ با آلمان هیتلری باشد و به همین خاطر صندلی وسط، خالی است چون آمریکا 42 سال است در ایران سفیر ندارد اما همین صندلی خالی یعنی قصدشان شبیه سازی آن عکس تاریخی بوده است.
در نگاه اول و غالب این برداشت منفی صورت می پذیرد که روسیه و بریتانیا همچنان نگاه استعماری به ایران دارند و می خواهند دوران اشغال پس از جنگ دوم جهانی را یادآور شوند و در یک کلمه ایرانیان را تحقیر کنند و جای آمریکا را هم خالی گذاشته اند! (کنفرانس تهران البته رخداد مهمی بود و پلی چون پادشاه ایران را تحویل نگرفتند و کاری به میزبان نداشتند حمل بر تحقیر شد).
محمد جواد ظریف در واپسین روزهای ریاست دستگاه دیپلماسی و تحویل آن به حسین امیر عبداللهیان در دولت ابراهیم رییسی نیز به همین خاطر این عکس را نامناسب توصیف کرده و نوشته است:
«امروز یک تصویر به شدت ناپسند را مشاهده کردم. باید به همگی یادآوری کنم که اوت ۲۰۲۱، نه اوت ۱۹۴۱ است و نه دسامبر ۱۹۴۳. مردم ایران از جمله در طی مذاکرات برجامی نشان داده‌اند که تقدیرشان هیچ‌گاه به تسلط قدرت‌های خارجی درنخواهد آمد و توسط تصمیمات داخل سفارت‌های خارجی تعیین نخواهد شد.»
اما بعید نیست خود سفرا در پاسخ به اعتراض و در مقام توجیه بگویند قصد تحقیر و یادآوری اشغال نداشته اند چرا که اشغال مربوط به شهریور 20 و چند ماه بعد بود حال آن که به ابتکار محمد علی فروغی نخست وزیر وقت و برای آن که انگ اشغال از ایران زدوده شود و پس از پایان جنگ ایران را ترک کنند و سابقه و شایبۀ گرایش ایران به آلمان هیتلری هم از میان برود قرار داد سه جانبه ای با شوروی و انگلیس امضا کرد و در واقع ایران از موضع بی طرف یا اشغال شده خارج شد و به متفقین پیوست.
به عبارت دیگر سفرای روس و انگلیس می توانند بگویند این عکس یادآور اشغال نیست چون به پایتخت متحد خود آمدند و ایران چنان که در خاطرات چرچیل هم آمده پل پیروزی شد و صندلی خالی وسط هم برای شبیه بودن عکس است.
در خاطرۀ ایرانیان اما پیوستن به متفقین نیز همراهی با انگلیس دانسته می شود. به همین خاطر در بهمن 1320 وقتی فروغی در مجلس دربارۀ پیمان سه جانبه سخن می گفت تماشگری با نام خانوادگی «روشن» از میان تماشاگران به سوی ذکاء الملک سنگی پرتاب کرد و به فاصلۀ کوتاهی شعاع الدین قهرمانی متخلص به پرتو قطعه ای ساخت که بر سر زبان ها افتاد:
فروغی با کلوخ حیلۀ خویش
سر ملت شکست و گفت جنگ است!
حریفی بر سرش سنگی زد و گفت
کلوخ انداز را پاداش، سنگ است!
شاعر دیگری هم در قطعه ای گفت:
چراغ بخت فروغی که دامن آلوده است
فدای «روشن» بی باکِ پاکدامن باد!
فروغی رابه بیرون مجلس منتقل کردند تا اگر زخمی برداشته بهبود یابد اما اسیب ندیده بود و در برگشت گفت: « جملۀ معترضه ای بود، گذشت».
با این اوصاف پس از آن پیمان ایران حسب ظاهر دیگر در اشغال نبوده و با متفقین پیمان بسته بود و نه آن عکس تحقیر آمیز است نه این عکس.
با نگاه منفی اما انگلیس و روس پیمان با یاران را از این رو بستند که هزینه هایشان را دولت ایران به مثابه میزبان تأمین کند و به همین خاطر دکتر حسین فاطمی مقاله تندی در روزنامۀ «باختر» نوشت.
پس قضاوت دربارۀ آن عکس و این عکس به نوع نگاه ما به پیمان سه جانبه ایران و روس و انگلیس بستگی دارد.
اگر این پیمان را باور داشته باشیم و تحمیلی ندانیم و به ابتکار فروغی نسبت دهیم سه رهبر به خاک کشور دوست خود آمدند که قرار بود راه ارسال تجهیزات و امکانات انگلیسی ها به روس ها در مقابل نازی ها شود و سرانجام پل پیروزی لقب گرفت و اگر آن پیمان را هم استعماری و برای نپذیرفتن هزینه ها و بدهکار کردن بیشتر ایران بدانیم ایران همچنان و در عالم واقع در اشغال بوده ولو حسب ظاهر با متفقین پیمان بسته باشد و اکنون نیز به آن می‌بالند. مثل این که سفیر کنونی آلمان در پاریس کنار برج ایفل مثل هیتلر عکس یادگاری بگیرد!
