دکتر اصغر نعمتی
مدیرمسئول روزنامه تجارت و مدرس دانشگاه
این تعریف تجلی‌بخش اهمیت و نقش بارز فرهنگ در جامعه است. بی‌تردید جامعه‌ای که از توسعه فرهنگی بی‌بهره است، دچار فقر فرهنگی می‌باشد و در تمام زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دچار مشکل بوده و نمی‌تواند به جایگاه مطلوب و پایدار دست یابد.
واقعیت این است که فرهنگ در متن خود، دین، اخلاق، اقتصاد، تاریخ و... را به همراه دارد و هیچ امر اجتماعی و فردی را نمی‌توان یافت که خارج از حیطه فرهنگ باشد. فرهنگ در ساده‌ترین و غریزی‌‌ترین رفتار بشر تا عالی‌ترین سطوح آن حضور و بروز داشته و از این رو است که می‌توان رفتار اجتماعی را شاخصی از درجه فرهنگ‌مداری یک جامعه تلقی نمود. بسیاری از ناهنجاری‌ها و چالش‌های اجتماعی که همه روزه شاهد آن هستیم قبل از هر چیز ریشه در فرهنگ دارد.
انجام هر کار و کنشی یک عملی فرهنگی محسوب می‌شود و هرگاه این مفهوم با ماهیت گفته شده در جایگاه مطلوب و مناسب خود نباشد، جامعه با پدیده فقر فرهنگی مواجه خواهد شد. از مشخصه‌های فقر فرهنگی بروز رفتارهایی است که خارج از عرف و در تضاد با ارزش‌های پذیرفته شده اجتماعی است. در واقع هر چقدر در جامعه‌ای سهم تعقل و دانش کمتر باشد، فقر فرهنگی تبلوری بیشتر می‌یابد.
از این روست که ملت‌هایی که در علم، فلسفه و هنر خوش درخشیده‌اند و همواره بر این درخشش پایبند بود‌ه‌اند به جایگاه برجسته‌ای نیز در حوزه فرهنگی دست یافته‌اند. ما ایرانیان نیز مانند سایر ملل، واجد ارزش و آداب و رسوم، باور و اعتقادات خاص خود هستیم که این ویژگی‌ها وجه تمایزی با سایر ملل تلقی می‌شود. ما اگرچه خود را از نظر تاریخی در حوزه فرهنگ متعالی صاحب سبک و ادعا می‌دانیم، اما شوربختانه با نگاهی به واقعیت موجود و بررسی رفتارهای غالب جامعه نوعی استحاله در فرهنگ و فاصله‌گرفتن جامعه از ارزش و باورهای متعالی تاریخی را شاهد هستیم.
اگرچه آسیب‌شناسی رفتارهای نابهنجار فرهنگی نظیر، دروغ، چاپلوسی، زیر آب‌زنی، از زیرکار در رفتن، نبود روحیه کار جمعی و مشارکت اجتماعی و... در حوصله و مجال این مقاله نیست، اما کافی است مشکلات فرهنگی جامعه را در مواجهه با بزرگترین چالش روز کشور یعنی پاندمی کرونا محک بزنیم و مورد قضاوت قرار دهیم.
براساس آمارهای رسمی، بالغ بر 18 ماه است که ایران درگیر پاندمی کرونا است، بحرانی بی‌مانند که از ابتدای آغاز تاکنون دهها هزار نفر از هموطنان عزیز را پر پر نموده است. خانواده‌های بسیاری را از نظر اقتصادی متاثر ساخته، میلیون‌ها نفر را مبتلا نموده اما باوجود مخاطرات خانمان‌برانداز کووید و هشدارهای پی در پی مسئولان، هر چه بیماری شعله‌ورتر می‌شود، بی‌توجهی نیز جلوه‌ای تازه می‌یابد!!
اگرچه نقد فرهنگی جامعه در مواجهه با کرونا در این مقاله کم‌کاری‌های سیسماتیک دولت و نظام سلامت را توجیه نمی‌کند، اما می‌توان به جرأت گفت بخشی زیادی از گرفتاریهای امروز جامعه در پاندمی کرونا ناشی از چالش فرهنگی در کشور است.
وقتی دولت با هدف قطع زنجیره بیماری در نوبت‌های مختلف پیشنهاد تعطیلی می‌دهد و در رسانه‌های مختلف سعی در اقناع عمومی مبنی بر ماندن در خانه دارد ولی با اعلام پیش خبر تعطیلی جاده شمال قفل می‌شود نشانه چیست؟!
امروزه با رشد فزاینده تکنولوژی‌های ارتباطی، آحاد مردم به صورت لحظه‌ای اخبار را در گوشی‌های همراه خود پیگیری می‌کنند. زجر بیماران مبتلا به کووید را می‌بینند، انبوه اجساد قربانیان کرونا را در غالسخانه‌ها مشاهده می‌کنند. گورستان‌های شلوغ را شاهد هستند و در هم رسانی این اخبار از یکدیگر سبقت می‌گیرند و خود نیز به این باور و اعتقاد رسیده‌اند که رفتن به سفر به معنای استقبال از مرگ است. برگزاری دورهمی به مفهوم ابتلای حتمی است و حضور در اماکن خرید عمومی مخاطرات ابتلاء را چندین برابر افزایش می‌دهد، ولی با این وجود این رفتارهای عجیب استمرار دارد و آمار مرگ‌ومیر و پرپر شدن عزیزانمان نیز هر روز رکورد می‌زند. اینها نشانه چیست؟!
آیا این رفتارها مشخصه یک جامعه فرهنگ‌مدار است؟ وقتی در جاده‌های پر ترافیک شهرهای شمالی اصرار‌های بی‌اساس افراد و درگیری آنان را با پلیس مشاهده می‌کنیم باید به این فرهنگ و نوع برخورد و رفتار خون گریست!
باید اذعان کنیم که دولت به تنهایی و بدون مشارکت همدلانه مردم قادر به کنترل بیماری نیست، واکسیناسیون به تنهایی نیز حریف این ویروس‌ها نمی‌باشد!
وقتی همه مسئولان حاکمیتی بهداشتی و اجرائی از مردم درخواست عاجزانه در رعایت پروتکل‌ها، برگزار نکردن تجمعات، نرفتن به سفر و... می‌نمایند، ولی آمارها حکایت از افت 50درصدی رعایت پروتکل‌ها دارد، آیا این قصه ریشه فرهنگی ندارد؟!
وقتی مردم با سفرهای پی در پی، شرکت در تجمعات، حضور مستمر در اماکن خرید غیر ضروری و... خود را در معرض بیماری و مرگ قرار می‌دهند، دولت مقصر است؟!
باید بپذیریم بخشی از مشکلات کرونا که این روزها از آن بعنوان شرایط آخرالزمانی یاد می‌کنیم، ناشی از رفتار خود ماست و تا فرهنگ همراهی و همدلی با نظام سلامت و متولیان بهداشت شکل نگیرد این وضع نگران کننده و اسف‌بار قابل مدیریت و کنترل نخواهد بود.
بیاییم بخاطر عزیزانمان، بخاطر کادر پزشکی ایثارگر و خسته، بخاطر سلامت خودمان و..... به توصیه‌ها توجه کنیم و با پایبندی به پروتکل‌ها، ایران را مغلوب زورآزمایی کووید 19 نکنیم.
