گروه اقتصادی – کورش شرفشاهی: همه ساله هفته تعاون بهانه‌ای است تا یکی از مهمترین بخش های مهم اقتصاد که در قانون اساسی ایران به صورت ویژه تاکید شده، مورد توجه قرار گیرد. واقعیت این است که تعاون به عنوان یک روش موثر اقتصادی که ریشه در باورهای و اعتقادات ما دارد، می تواند گره گشای بسیاری از چالش های ریز و درشت حوزه اقتصاد باشد. سرمایه‌های اندکی که با نیت خیر در کنار هم قرار می‌گیرند و مشارکت کارآفرینانی که بر اساس تفکر تعاونی، دست به راه اندازی بنگاه های اقتصادی میزنند، همه می‌تواند ناشی از فلسفه تعاون در اقتصاد اسلامی و کارکردهای آن باشد. افسوس که در42 سالی که از انقلاب می گذرد، از مزایای تعاونی در مدیریت اقتصادی بی بهره بودیم و بیشتر شعار دادیم تا عمل. روزنامه تجارت در این گزارش به روند و رویکرد تعاون در عرصه اقتصاد کشور و فراز و فرودهای آن می‌پردازد.
تعاون، یک پایه اقتصاد
با پیروزی انقلاب اسلامی، مجلس خبرگان قانون اساسی، تعاون را به عنوان یکی از اصلی ترین ابزارها برای مدیریت اقتصادی کشور در قانون اساسی گنجاند و در اصول ۴3 و 44 نگاه ویژه ای به بخش تعاونی داشت. اگرچه اقتصاد کشور بر سه بخش دولتی، خصوصی و تعاونی پایه گذاری شد، اما با کمال تاسف هرگز اقتصاد دولتی اجازه عرض اندام به اقتصاد تعاونی و بخش خصوصی نداد به نوعی که امروزه 85 درصد اقتصاد در اختیار دولت است. البته بحث تعاونی با بخش خصوصی تفاوت دارد زیرا بخش تعاونی با چالش هایی روبرو است که باعث شده به اندازه کافی مورد توجه قرار نگیرد یا از آن گریزان باشند.
فراز و فرودهای ساختاری
از هنگامی که قرار شد مشکلات اقتصادی کشور را در قالب تعاونی حل کنیم، ساختارهای رسمی برای آن تعریف کردیم که مهمترین آنها شکل گیری وزارت تعاون بود. البته وزارت تعاون سابقه چندانی ندارد و برای اولین بار در دوره نخست وزیری هویدا با عنوان وزارت تعاون و تولیدات کشاورزی آغاز به کار کرد که در همان زمان نیز دچار تغییراتی شد. اگرچه پس از انقلاب همزمان با رویگردانی از سرمایه داری، گرایش به فعالیت تعاونی افزایش یافت ولی فعالیت وزارت تعاون متوقف شد. تا آنکه در دوره سوم مجلس، قانون تعاون در۱۳ شهریور ۱۳۷۰ در ۱۲ فصل و ۷۰ ماده تدوین شد و وزرات تعاون بر اساس این قانون دوباره فعالیت خود را آغاز کرد. اما همزمان با مطرح شدن بحث کوچک کردن دولت، وزارت تعاون به عنوان یکی از قربانیان در دولت احمدی نژاد حذف و با وزارتخانه‌های کار و رفاه اجتماعی ادغام شد. اگرچه این وزارتخانه در ابتدا به صورت خیلی جدی مورد تاکید قرار گرفت، اما در تمام مدتی که این وزارتخانه به فعالیت خود ادامه می داد، هرگز نتوانست هماهنگی لازم را بین تعاونگران ایجاد کند و هرگز شاهد آن نبودیم که بخش تعاونی سهم خود را در اقتصاد نشان دهد، به نوعی که امروزه 220هزار شرکت تعاونی ثبت شده وجود دارد که تنها ۹۰ هزار مورد فعالیت می‌کنند که البته این تعداد نیز به اندازه کافی توانمند نبوده و نیستند زیرا اکنون در خوش بینانه ترین حالت ۵ درصد اقتصاد کشور در قالب تعاونی فعالیت می کند.
هیاهو برای هیچ
با وجود بحث هایی که مطرح می‌شود و شعارهایی که در مورد تعاون از سوی مسئولان مطرح شده، تعاون در اقتصاد ما هرگز موفق نبوده و فقط در حد شعار مطرح کرده‌ایم که البته دلیل آن ضعف زیرساخت های تعاونی در کشور بوده است. امروزه آموزش نقش مهمی در تعاونی دارد، در حالی که اعضای یک تعاونی اطلاعات بسیار کمی در مورد قانون و فرهنگ شکل‌گیری تعاونی دارند و از توانایی ها و محدودیت های آن خبر ندارند، به همین دلیل نمی توانند از ظرفیتهای آن استفاده کنند. امروزه تنها اقدامی که از سوی اعضای یک تعاونی برای تشکیل صورت می‌گیرد، صرف نوشتن اساسنامه و تشکیل شرکت بوده است. در صورتی که دلایل شکست شرکت های تعاونی در بسیاری از موارد، نداشتن آگاهی اعضا از شرکت داری، مدیریت تعاونی، شکل‌گیری و... بوده است. این مشکلات باعث شده تا بیشتر شرکتهای تعاونی در همان ابتدا جوان مرگ شوند و نتوانند به اندازه بخش خصوصی شکوفایی داشته باشند.
رونق تعاونی شاید با وزیرجدید
اکنون که عبدالملکی وزیر جوان و با انگیزه با سودای تحقق و بازگشت به شعارهای اولیه انقلاب بر صندلی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تکیه زده، باید در نظر داشته باشد که تعاون شعار انقلاب بوده و نیازمند ساماندهی است. عبدالملکی باید این چالش را مدیریت کند که قبل از تشکیل تعاونی، آموزش و فرهنگ تعاون در جامعه جا بیفتد. اگر فرهنگ، موانع و مزایای تعاونی بدرستی جا نیندازیم، تعاونی در همان مسیری می رود که تاکنون رفته است. متاسفانه همچنان تفکر تکروی به فرهنگ بدی تبدیل شده و اعتقاد عمومی بر این است که "اگر شریک خوب بود، خدا شریک داشت". این باور نشان می دهد که هیچ اعتقادی به کار گروهی و تلاش همگانی نداریم، این در حالی است که فرهنگ تعاون بر جمع آوری سرمایه های خرد و در کنار هم قرار گرفتن تمامی کسانی که به فعالیت در یک زمینه خاص اعتقاد دارند، می پردازد. مهمتر آنکه فرهنگ تعاون با فرهنگ اسلامی انس گرفته و تعاونگران می‌توانند برای بحران اقتصادی کشور راهگشا باشند.
سایه سنگین فرصت‌طلبان بر تعاونی‌ها
یکی از دلایلی که باعث شده تعاونی ها نتوانند در اندازه خود ظاهر شوند یا بسیاری از تعاونی‌ها در میانه راه با مشکل روبه‌رو شوند و فرهنگ تعاون زیر سوال برود، وجود سواستفاده گرانی است که با استفاده از عنوان تعاونی، به غارت اموال مردم پرداخته اند. با نگاهی به پرونده های مطرح شده در دادگستری مشاهده می‌کنیم که بسیاری از تعاونی‌ها در قالب تعاونی مصرف، تعاونی مسکن، تعاونی تولید، تعاونی توزیع و بسیاری عناوین دیگر شکل گرفتند، اما افرادی فرصت طلب وارد این عرصه شده و به غارت اموال مردمی پرداختند که به تعاونی اعتماد کرده بودند. هنوز هم کشاورزان بسیاری را سراغ داریم که از تعاونی‌ها زیان دیده اند، هنوز مستاجران بسیاری را می شناسیم که در آرزوی خانه دار شدن، پول هایشان را مدت ها قبل به تعاونی مسکن داده‌اند و اکنون پله های دادسراها را بالا و پایین می روند. بنابراین در حالی که لازم است حمایت های همه جانبه از تعاونی‌ها صورت گیرد، باید تشکیل یک تعاونی پس از آموزش های لازم باشد تا کسانی که قرار است عضو یک تعاونی شوند، با ظرفیت ها و چالش های آن به خوبی آگاه باشند.
عقب ماندگی بخش تعاون
در این رابطه کارشناس بخش تعاون به سهم ۲۵ درصدی بخش تعاون که قرار بود تا پایان برنامه ششم توسعه محقق شود اشاره کرد و گفت:وزارت تعاون از سال ۱۳۷۰ و زمان تاسیس تاکنون به سهم ۲۵ درصد نرسیده است. رضا محمودی درخش افزود: اگر چه باید مطابق برنامه توسعه به این سهم دست پیدا می کرد ولی عدم اجرای قوانین و برخی سیاستها مانع تحقق این سهم شد. وی افزود: در زمان وزیر تعاون وقت حداقل کاری که دولت قبل انجام داد این بود که در بحث خصوصی سازی بدهی که به بخش تعاون داشت را پذیرفت.
