افزایش ۱۱ تا ۵۶ درصدی نرخ کالا‌های اساسی در یک ساله منتهی به آبان‌ماه سال جاری این پرسش را در جامعه مطرح کرده است که چرا به‌رغم پرداخت حداقل ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلار ارز ترجیحی (۴۲۰۰ تومانی) به واردات کالا‌های اساسی نرخ این کالا‌ها با رشد مواجه شده است. در عین حال این نگرانی در محافل دانشگاهی و علمی وجود دارد که عدم اصلاح یارانه ارزی ترجیحی فرصت سرمایه‌گذاری برای تولید کالا‌های اساسی وارداتی را از کشور سلب کند.
اینکه از یک طرف به واردات کالا‌های اساسی یارانه ارز ترجیحی پرداخت کنیم و از طرف دیگر نیز این کالا‌ها با تورم قابل ملاحظه همراه باشند، نشان از آن دارد که پرداخت یارانه ارزی به واردات کالا‌های اساسی یا هدف حمایت از مردم علی‌الظاهر امری پسندیده، ولی در عمل بی‌فایده یا کم‌فایده است و در این میان وقتی خبر انحراف یا سوءاستفاده ارز ترجیحی به گوش می‌رسد به این نتیجه نمی‌رسیم که شیوه حمایت از اقشار ضعیف را باید تغییر داد. اگرچه ماجرای تشدید تورم در حوزه کالا‌های اساسی که ارز ترجیحی دریافت می‌کنند مربوط به امروز نیست و گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از تشدید تورم در حوزه کالا‌های اساسی حکایت داشت، اما گزارش جدید وزارت صمت از تورم کالا‌های اساسی به‌رغم دریافت ارز ترجیحی این سؤال را مطرح می‌کند که چرا کارایی ارز ترجیحی از بین رفته است و با وجود از بین رفتن ارز ترجیحی، چرا طرح اصلاح ارز ترجیحی عملیاتی نمی‌شود و شیوه حمایت از اقشار کم‌درآمد جامعه تغییر نمی‌کند.
برخی از کارشناسان اقتصادی بر این باورند که پرداخت یارانه‌های ارز ترجیحی در این سال‌ها شاید در ظاهر برخی از اقشار جامعه را مورد حمایت قرار داده باشد، اما این شیوه پرداخت یارانه به تدریج اثر‌گذاری خود را از دست داده و حتی در این مدت فرصت سرمایه‌گذاری برای تولید کالا‌های فوق را سلب کرده است، از این‌رو جا دارد در شیوه حمایت از اقشار کم‌درآمد جامعه تجدیدنظر شود. همچنین از آنجایی که در مقاطعی نرخ کالا‌های اساسی مشمول دریافت کالا‌های اساسی سرکوب شده است، سرمایه‌گذاری برای تولید این دست کالا‌ها انجام نگرفته و اساساً انگیزه‌ای برای این کار هم وجود نداشته است، به همین دلیل با تغییر شیوه حمایت از اقشار کم‌درآمد جامعه باید نرخ کالا‌های مشمول دریافت یارانه ارز ترجیحی به شکلی تعیین شود که سرمایه‌گذاران برای تولید این دست کالا‌ها رغبت پیدا کنند.
بررسی‌ها بیانگر آن است که به‌رغم پرداخت حداقل ۱۰ میلیارد دلار ارز ترجیحی در یک سال منتهی به آبان‌ماه ۱۴۰۰، قیمت کالا‌های اساسی مشمول دریافت ارز ترجیحی، ۱۱ تا ۵۶ درصد رشد داشته است.
گزارش آماری وزارت صنعت، معدن و تجارت همچنان از رشد قیمت کالا‌های اساسی حکایت دارد، به نحوی که ظرف یک ساله منتهی به آبان ۱۴۰۰، قیمت‌ها از ۲/۱۱ تا ۷/۵۶ درصد رشد کرده است، از این‌رو به نظر می‌رسد پرداخت یارانه ارزی به واردات کالا‌های اساسی صرفاً به عاملی تبدیل شده است که این کالا‌ها به دلیل نرخ‌گذاری یارانه‌ای با سرمایه‌گذاری جدی سرمایه‌گذاران و تولید‌کنندگان همراه نشود و در حقیقت نرخ‌گذاری یارانه‌ای به سپری برای مقابله و ممانعت از ورود سرمایه‌گذار به این بخش تبدیل شده است. وزارت صنعت، معدن و تجارت آمار‌های هشت ماهه تولیدات صنعتی و بازار کالا‌های اساسی را منتشر کرده است که بر اساس آن، نرخ کالا‌های اساسی مانند برنج خارجی و داخلی، شکر سفید، گوشت گوساله، گوشت گوسفندی و گوشت مرغ تازه در آبان‌ماه امسال نسبت به آبان‌ماه سال گذشته رشد ۱۱ تا ۵۷ درصدی داشته است.
