گروه اقتصاد کلان: اقتصاد ایران برای خروج از انزوا و به حداقل رساندن تأثیرات تحریم‌ها بر تجارت خارجی باید به دنبال بازارهایی باشد که امکان گسترش تجارت در آنها فراهم باشد و بازار آفریقا از این حیث اهمیت بسیار زیادی برای ایران دارد. احتمالا بسیاری از مشکلات و موانعی که در مسیر تجارت ایران با بسیاری از کشورها وجود دارد در آفریقا بسیار کمتر است لذا آفریقا می‌بایست در سیاست‌گذاری ایران نقش پررنگ‌تری داشته باشد. امضای ۲۱ سند همکاری در طول سفر رییس جمهور به سه کشور اوگاندا، کنیا و زیمبابوه، چشم‌انداز مثبتی برای توسعه روابط اقتصادی و تجاری ایران با کشورهای قاره آفریقا ترسیم می‌کند. اما از طرف دیگر اقتصاد ایران باید به لحاظ شاخص‌های کلان آمادگی حضور قدرتمند در بازار آفریقا را داشته باشد و به همین دلیل اگر قرار است که این بازار چند صد میلیارد دلاری بیش از پیش در دسترس باشد باید وضعیت زیرساختی نیز ارتقا پیدا کند. البته برخی اقدامات روبنایی برای دسترسی بهتر به بازار آفریقا انجام شده اما به نظر می‌رسد در کنار این اقدامات روبنایی باید برخی اقدامات زیرساختی از مسیر سیاست‌گذاری اقتصادی در ایران صورت بگیرد. «سید محمد صادق قنادزاده» مدیرکل دفتر آفریقای سازمان توسعه تجارت ایران با بیان ویژگیهای کم نظیر قاره آفریقا از لزوم همگرایی بیشتر در تمامی ارکان نظام برای بهره گیری حداکثری از ظرفیت های قاره بکر آفریقا گفت. وی با برشمردن مجموعه اقدامات گسترده سازمان توسعه تجارت ایران در جهت ایجاد و افزایش شناخت دو طرفه بین ایران و کشورهای قاره آفریقا، به حضور در ۴ رویداد بزرگ نمایشگاهی آفریقا، تبادل بیش از ۱۰۰ هیئت تجاری، برگزاری سلسله همایش‌های معرفی ظرفیت های تجاری آفریقا، اعزام قریب الوقوع ۳ رایزن به مناطق مختلف آفریقا و نشست های تخصصی متعدد با اتحادیه ها و سندیکاهای صادراتی کشور طی ۹ ماهه گذشته اشاره کرد. قنادزاده با بیان اینکه ظرفیت بالای مراکز تجاری زیر نظر سازمان توسعه تجارت ایران در کشورهای هدف به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای ورود به بازار است، گفت: شبکه‌ای بالغ بر ۸ مرکز تجاری در سرتاسر قاره آفریقا فعال شده و به ارائه طیف وسیعی از خدمات به شرکتهای تولیدی و صادراتی که بنای حضور در بازار آفریقا را دارند، می‌پردازند. به گفته وی این مراکز در کشورهای کنیا، اوگاندا، تانزانیا، ساحل عاج، غنا، کامرون، سنگال، نیجریه، الجزایر و آفریقای جنوبی مستقر و این شبکه تا پایان سال تکمیل می شود.
حل و فصل مشکلات پولی و بانکی
رسیدن به یک تجارت پایدار نیازمند این است که تمامی موانع مشکلات موجود بر سر راه تجارت با آفریقا رفع شوند در غیر اینصورت تجارت با آفریقا به طور عام و صادرات به طور خاص نمی‌تواند روند پایداری را تجربه کند. رئیس مرکز تجارت ایران در غرب آفریقا به این نکته مهم اشاره می‌کند و می‌گوید «بزرگترین مشکل ما در حوزه اعتمادسازی است و ما در این زمینه کم کاری کردیم و کمتر هم به این موضوع پرداخته می‌شود. یکی از کارهایی که ما باید داشته باشیم برگزاری اجلاس برای این موضوع بود که امیدواریم ادامه دار باشد. یک موضوع شناسایی قاره آفریقا است و این موضوع از طریق تجار و بازرگانان آفریقایی و ایرانی کم است و ما باید در موضوع دیپلماسی این موضوع را جدی بگیریم. یک موضوع «ضمانت نامه‌ها و خدماتی است که ما در بانک ها با آن مواجه هستیم» و در آفریقا کمتر می‌توانیم آن را مدیریت کنیم. در حوزه بین المللی مشکل داریم و در حال ارائه راه حل هایی هستیم که این موضوع را کاهش دهیم. به دلیل بازار آزادی که داریم یک مقدار رقابت پذیری با این قاره مشکل است.» کارشناسان اقتصادی بحث حل و فصل مشکلات پولی و بانکی را از جمله مهمترین موانع تجارت ایران نه تنها با آفریقا بلکه با سایر بازارها می‌دانند. از دید آنها بازار آفریقا یک بازار فوق العاده‌ای است و بسیاری از کالاهای صادراتی ایران نیز قدرت رقابت در بازار کشورهای آفریقایی را دارد، اما با توجه به تحریم ها سیستم بانکی ما به روز نیست و از طرفی سیستم بانکی کشورهای آفریقایی نیز به روز نیست، لذا مراودات مالی با این کشورها خیلی ساده نیست و در جریان مبادلات کالایی و صادراتی ممکن است تجار ما دچار خسارت شوند هر چند صندوق ضمانت صادرات کارهایی اندکی انجام داده است، اما یکی از وظایف دولت‌ها در قبال تولید کنندگان و صادرکنندگان این است که بتوانند بصورت 100 درصدی مبالغ صادراتی، صادرکنندگان را تضمین کنند.
سرمایه‌گذاری و تولید
بحث دیگر زیرساختی برای توسعه صادرات و تجارت خارج به آفریقا بحث سرمایه‌گذاری و تولید در محصولاتی است که بازار آفریقا به آنها نیاز دارد. به عنوان مثال صنعت پتروشیمی یکی از صنایعی است که ظرفیت افزایش بسیار زیاد صادرات به آفریقا دارد و به همین دلیل در این راستا می‌بایست تولید و سرمایه‌گذاری در این صنعت همزمان با شناخت بازار آفریقا افزایش یابد. صنعت پتروشیمی صنعت اول ایران است اما سیاست‌گذاری دولتی در راستای افزایش نرخ خوراک این صنعت نه تنها منجر به سرمایه‌گذاری و تولید در این صنعت نخواهد شد بلکه برعکس روند خروج سرمایه از این صنعت شتاب پیدا خواهد کرد چرا که هم حاشیه سود این صنعت با توجه به قیمت‌گذاری دستوری بسیار پایین خواهد شد و حضور در این صنعت برای سرمایه‌گذاران به صرفه نخواهد بود و هم قدرت رقابت محصولات این صنعت در بازارهای بین‌المللی از بین خواهد یافت. دست کم اگر بخواهیم بازار آفریقا را مد نظر قرار دهیم این سیاست‌گذاری نمی‌تواند برای حضور قدرتمندتر در بازار آفریقا مناسب باشد. از طرف دیگر سرمایه‌گذاری در صنایعی که فرصت حضور در بازار آفریقا را دارند مؤلفه بسیار کلیدی است و حتی در این راستا دولت می‌تواند با ارائه مشوق‌هایی خود سرمایه‌گذاران آفریقایی را جذب صنایع کند تا روند تولید و صادرات به این گنج پنهان قدرت بگیرد. شوشتری دستیار وزیر امور خارجه و مدیر کل غرب آسیا و شمال آفریقا به نکته دیگری برای حضور در بازار آفریقا اشاره می‌کند و آن هم اولویت صدور خدمات فنی و مهندسی و سرمایه‌گذاری در کشورهای شمال آفریقاست. وی می‌گوید: «توجه ویژه شرکت ها به قوانین حمایتی و همچنین ضوابط خاص کشورهای شمال آفریقا، پیش از ورود از لازمه های مهم فعالیت در این کشورهاست». بنابراین به طور خلاصه مقامات اقتصادی ایران برای اینکه بتوانند بازار آفریقا را با قدرت هر چه بیشتری تسخیر کنند باید چندین مؤلفه کلان در کشور را بهبود ببخشند در غیر این صورت هیچ راهی برای حضور موفق و قدرتمند در آفریقا مانند چین و ترکیه و امارات و قطر وجود ندارد.
