جزایر سه گانه ایران؛ انگیزه های روسیه و امارات متحده

 محمد انیسی طهرانی

کارشناس روابط بین الملل

انتشار بیانیه پایانی نشست مشترک میان روسیه و کشورهای عربی عضو شورای همکاری خلیج فارس در مسکو که حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی را به چالش کشیده با واکنش های درست و به حق ملت و مقامات ایران روبرو شده است. در این بیانیه با تکرار ادعاهای بی اساس پیشین آمده است: «روسیه و کشورهای عربی از تمام تلاش های صلح آمیز، از جمله ابتکار امارات و تلاش های آن برای دستیابی به راه حل صلح آمیز از طریق مذاکرات دو جانبه یا ارجاع به دیوان بین المللی دادگستری (لاهه) مطابق با قواعد حقوق بین الملل و منشور ملل متحد حمایت می کنند». این بیانیه دو طرف دارد، اول، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس از جمله خود امارات متحده عربی که پیشتر چنین ادعاهایی را مطرح و در آینده هم احتمالا تکرار خواهند کرد. اما موافقت طرف دوم که روسیه می باشد با توجه به سطح عالی نشست وزرای خارجه و شخص «سرگئی لاوروف»، دیپلمات کهنه کار که 20 سال وزیر امور خارجه روسیه و با مواضع درست و منطقی ایران آشنایی دارد، محل پرسش است؟ آیا روس ها در این زمینه سادگی کرده اند! یا انگیزه ها و دلایل دیگری مطرح است. در این یادداشت، موضوع از زاویه روابط ویژه میان روسیه و امارات متحده عربی به ویژه با شروع جنگ در اوکراین، نگاه می شود که تا چه حد پیوند میان دو کشور در هم تنیده شده است. امارات متحده عربی و به طور خاص دبی شهرت بسیار دارند که یک زمین بازی برای ثروتمندان است و در مورد چگونگی به دست آوردن ثروت، سوالات زیادی پرسش نمی شود. این ویژگی، امارات را به مکانی جذاب برای روس های ثروتمند که به دنبال پناهگاهی امن برای ثروت خود هستند تبدیل کرده است. بیش از یک میلیون روس در سال 2022 از امارات دیدن کردند، این بازدید کنندگان فقط گردشگر نیستند بسیاری از آنها همراه با مشاغل و دارایی های خود به آنجا نقل مکان کرده اند. روس ها در امارات بیشترین تعداد معاملات املاک را در بین خارجی ها به خود اختصاص داده اند. به عبارتی دیگر، روابط تجاری دو جانبه روسیه با امارات متحده که در سال 2022 به رکورد 9 میلیارد دلار رسید که سهم صادرات روسیه فقط 8.5 میلیارد دلار بود، جایگزین بخشی از قطع روابط مسکو با غرب شده است. تحول دیگر این است که مسکو صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی به امارات متحده عربی را با قیمت بسیار پایین آغاز کرده، البته امارات خود روزانه 3.78 میلیون بشکه نفت خام تولید و حدود 2 میلیون بشکه صادر می کند. اما در ده ماهه اول سال 2022، 3.2 میلیون بشکه نفت (برای صادرات مجدد) و 1.5 میلیون تن فرآورده های نفتی (برای نیازهای کشور) از روسیه خریداری کرد. به طور متقابل صادرات اقلام الکترونیکی و قطعات یدکی، ریز تراشه ها و ریز پرنده های بدون سرنشین غیر نظامی از مبدا امارات متحده به روسیه افزایش چشمگیر داشته است. اگرچه «گروه ویژه اقدام مالی FATF»، ناظر جهانی برای مقابله با پولشویی و تامین مالی تروریسم، در مارس 2022 (اسفند 1400) امارات متحده عربی را به فهرست خاکستری خود اضافه و مقامات این کشور را ترغیب کرد تا نظارت خود بر جریان‌های نقدی و مالی در بخش بانکی را تقویت کنند، اما همه اینها مانع از جذب سرمایه های مساله دار از سوی امارات نشده است. با وضع تحریم های ایالات متحده و اروپا علیه روسیه در پی حمله به اوکراین، مسکو توجه دارد که کدام کشورها از این تحریم ها پیروی می کنند. اما، امارات متحده عربی و برخی دیگر از کشورهای عربی نمی خواهند به دلیل جنگ در اوکراین، پل های ارتباطی با مسکو را خراب کنند. بنابر گزارش «فایننشال تایمز» ایالات متحده، بریتانیا و اتحادیه اروپا به دلیل نگرانی از اینکه امارات متحده تحریم های غرب را خنثی و صادر کننده کالاهای تحریم شده به روسیه باشد فعالانه در تلاش هستند تا ابوظبی را نسبت به خطرات احتمالی آگاه کنند. اما امارات متحده و دیگر کشورهای عربی در تلاش هستند که نقش یک متعادل کننده بین ایالات متحده و شرکای اروپایی خود از یک طرف و روسیه از دیگر سوی بازی کنند. جنگ در اوکراین در نهایت روزی به پایان خواهد رسید و این کشورها منافع ملی خود را در حفظ شراکت نزدیک با روسیه پس از پایان نبرد جست و جو می کنند. یادآوری این نکته مهم است که در جهان پساقطبی، امارات متحده، اتکای خود به غرب را تضعیف کرده که نتیجه آن در رشد روابط اقتصادی شیخ نشین ها با کشورهای آسیایی مشهود است. اکنون امارات متحده بزرگترین شریک تجاری عربی با چین است و به عنوان نقطه کانونی برای صادرات مجدد کالاهای چینی به خاورمیانه و آفریقا محسوب می شود. بنابر نظر «جورجیو کافیرو»، مدیر عامل و بنیانگذار شرکت مشاوره ریسک ژئوپلیتیک متمرکز بر منطقه خلیج فارس، «ابوظبی به دنبال یک سیاست خارجی انعطاف‌پذیر است که در آن روابط اش فراتر از شراکت‌های غربی تعریف شده باشد». موارد پیش گفته فقط اشاره ای به روابط درهم تنیده امارات متحده عربی با روسیه می باشد که اکنون بخشی از انگیزه های مسکو در بیانیه نشست مشترک میان روسیه و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس را انعکاس می دهد. به عبارتی دیگر حفظ، تحکیم و گسترش روابط تجاری و مبادلات پولی روسیه با برخی از کشورهای ثروتمند و نفت خیز حاشیه جنوبی خلیج فارس، گاهی موجب می‌شود که حتی خدشه ای لفظی به تمامیت ارضی و یکپارچگی سرزمینی کشور همسایه وارد آورد.