گروه انرژی: طبق آمار شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، میانگین مصرف بنزین از ابتدای سال تا شهریورماه، روزانه 116 میلیون لیتر بوده است ولی در دوره مشابه سال 1401 این عدد 102.5 میلیون لیتر بوده که حاکی از رشد 13.5 میلیون لیتری است. با توجه به صفر بودن تراز بنزین در سال 1401 و توقف صادرات بنزین در این سال، افزایش مصرف بنزین در سال 1402 به معنای ایجاد ناترازی بنزین بوده و دولت مجبور است با اجرای راهکارهای مختلف از طریق تهاتر اقدام به تامین بنزین موردنیاز کرده و عدم‌النفع ارزی ناشی از آن را بر دوش بکشد. آنطور که فارس گزارش داده است، طبق روند رشد مصرف بنزین در سال‌های گذشته، پیش‌بینی می‌شود که در سال 1402 ناترازی بنزین ایران به صورت میانگین به 15 میلیون لیتر در روز برسد که به معنای عدم‌النفع 3 میلیارد دلار کشور برای جبران عرضه و تقاضاست. طبیعتا این میزان عدم‌النفع به جای پرداخت از جیب دولت و تحمیل تورم آن به عموم مردم، باید از اقشار پرمصرف که پردرآمد نیز هستند پرداخت شود. بدین ترتیب ایده جدیدی برای تخصیص بنزین در دستور کار قرار گرفت.
طرح بنزین برای همه چگونه قرار بود اجرایی شود؟
در ابتدای دولت سیزدهم و با آگاهی نسبت به موضوع ناترازی بنزین، طرحی روی میز قرار گرفت که بر مبنای آن، شیوه تخصیص بنزین به جای هر خودرو، به هر فرد اعطا شود. این طرح که با عنوان «بنزین برای همه» شناخته می‌شود ابتدا به صورت آزمایشی در جزیره کیش اجرایی شد و طبق آن ماهانه 20 لیتر بنزین به هر کد ملی اختصاص یافت. توجه کنید که در این طرح، فقط شیوه تخصیص بنزین برای «خودروهای شخصی» تغییر کرده و سهمیه تاکسی‌ها، وانت‌های عمومی، سایر خودروهای عمومی و همچنین اسنپ‌ها طبق سازوکار قبلی پیش می‌رود. همچنین قیمت سهمیه بنزین به هر کد ملی نیز همچنان لیتری 1500 تومان باقی خواهد ماند و صاحبان خودرو در صورت نیاز می‌توانند بنزین مازاد خود را از بازار انرژی ایجاد شده از سایر افراد خریداری کنند (45 درصد از خانوارها فاقد خودرو هستند). البته در مرحله آزمایشی این طرح نیز بحث شناوری قیمت کاملا حذف شده و قیمت بنزین خریداری شده مازاد بر نیاز 20 لیتر به صورت دستوری معادل 3 هزار تومان قیمت‌گذاری شده بود. به طور کلی تنها مزیت طرح «بنزین برای همه» بازتوزیع عادلانه بنزین بین همه اقشار جامعه بوده است. البته در ادامه، دولت می‌تواند این طرح را به گونه‌ای پیش‌ببرد که همانند قیمت‌گذاری برق و گاز، افراد ثروتمند یارانه انرژی دریافت نکنند و یا هزینه جبران ناترازی انرژی از جیب دهک‌های بالا که با مصرف غیرمتعارف عامل ناترازی بنزین هستند پرداخت شود.
سهم 17.5 برابری دهک دهم نسبت به دهک اول از یارانه بنزین
طبق آمار کنفرانس بهینه‌سازی انرژی ایران، در قیمت فعلی بنزین، دهک دهم درآمدی حدود 17.5 برابر دهک اول از یارانه سهم دارد که نشان‌دهنده توزیع ناعادلانه یارانه بنزین است. در ایران 13 میلیون خانوار معادل 45 درصد از کل خانوارها هیچ خودرویی نداشته و هیچ سهمی از یارانه بنزین ندارند. این خانوارها عمدتا در دهک‌های پایین جامعه‌اند. تعبیه تعرفه‌گذاری پلکانی در گاز و برق باعث شده، سهم دهک دهم از یارانه گاز و برق نسبت به دهک اول 2.7 و 3.4 برابر باشد. مقایسه این شاخص در بنزین و سهم 17.5 برابری دهک دهم نسبت به اول نشان می‌دهد بی‌عدالتی در توزیع رفاه بنزینی بیشتر از سایر حامل‌هاست.
توقف بدون دلیل طرح بنزین برای همه
اما با وجود موفقیتآمیز بودن اجرای آزمایشی طرح «بنزین برای همه» در کیش، سرنوشت این طرح در هاله‌ای از ابهام قرار گرفت تا اینکه سیداحسان خاندوزی وزیر اقتصاد روز گذشته درباره این طرح توضیح داد: در زمینه سیاست‌گذاری اصلاح نرخ حامل‌های انرژی، هزینه زیاد داده‌ایم اما درس کمتر گرفته‌ایم. در همان 6 ماه اول شروع به کار دولت سیزدهم، پیشنهادی را به ستاد هماهنگی دولت بردیم و تا حد اجرای آزمایشی هم پیش رفتیم اما متأسفانه به جهت عدم موافقت دستگاه متولی، کار متوقف شد. چه بسا اگر طرح مزبور در آن نقطه متوقف نمی‌شد، تا امروز به یک نقطه بلوغی رسیده بودیم. مرتضی زمانیان استاد دانشگاه صنعتی امیرکبیر با اشاره به اینکه طرح بنزین کیش با وجود موفقیت، کنار گذاشته شد، عنوان کرد: در مسیر اجرای آزمایشی این طرح، مکانیسم سوخت‌گیری بدون اشکال بود.
