گروه راه و مسکن: کمبود نیروی کار در صنعت ساختمان یکي از جدی‌ترین چالش‌های این صنعت است. این مسئله از مدت‌ها پیش در ایران بوده و طی چند سال اخیر با به کارگیری اتباع افغان این مشکل تا حدودی حل شد به طوری که اکنون بخش قابل توجهی از بازار نیروی کار ساخت و ساز را کارگران افغان تشکیل داده‌اند. اما طبق اعلام رصدخانه مهاجرت ایران، (IOM) در حد فاصل می 2022 تا آوریل 2023 در مجموع حدود 630 هزار افغانستانی به ایران آمده‌اند و حدود 766 هزار نفر نفر از ایران به افغانستان بازگشته‌اند. در ماه می سال 2023 میلادی 23,681 افغانستانی به کشور وارده شده‌اند و 29,044 افغانستانی از ایران به کشور خود بازگشته‌اند که از این تعداد بیش از 17 هزار نفر بازگشت داوطلبانه داشته‌اند . هرچند چالش کمبود نیروی کار در ایران به خصوص در صنعت ساختمان، می‌تواند با ورود کارگران افغانی به صورت مقطعی جبران شود اما دوباره با خروج و بازگشت آنها به کشور خود، این مشکل دوباره سر باز می‌کند.
کمبود کارگران چالش تازه خانه‌‌‌سازی
این در شرایطی است که یک مقام مسوول در اجرای طرح خانه‌‌‌سازی دولتی از بروز یک مشکل تازه در مسیر طرح‌‌‌های تامین مسکن خبر داده است. براساس خبری که به نقل از یکی از مسوولان استانی طرح‌‌‌های تامین مسکن در «ایسنا» منتشر شد، در برخی از شهرها به دلیل نبود نیروی کار ارزان‌قیمت، عملیات ساخت تعطیل شده است. محمدعلی نریمانی، سرپرست بنیاد مسکن انقلاب اسلامی شهرستان اردستان در استان اصفهان در این باره اعلام کرده است: پروژههای مسکن شهرستان اردستان به دلیل نبود نیروی کار بومی با قیمت مناسب تعطیل شده است. وی نبود نیروی بومی با قیمت مناسب برای خانه‌‌‌سازی‌‌‌های دولتی را منجر به افزایش هزینه برای متقاضیان این واحدهای مسکونی عنوان کرد. وی در این گزارش تاکید کرده است که مجموعه دستگاه‌های مسئول در سطح کشور باید مساعدت کنند تا از افغانی‌هایی که می‌شود از آنها به نفع متقاضیان مسکن استفاده کرد، بهره برد. با توجه به وضعیت فعلی اقتصاد کشور و تورم بالایی که وجود دارد تعطیلی پروژههای مسکن هزینه‌‌‌های اضافی برای متقاضیان خواهد داشت.
کمبود نیروی کار دور از انتظار نبود
در همین زمینه - رئیس هیات مدیره انجمن انبوه‌سازان استان تهران با تایید خبر کمبود نیروی کار در صنعت ساختمان به خبرنگار روزنامه «تجارت» گفت:« معضل کمبود نیروی کار در ایران دور از انتظار نبود؛ در سالیان گذشته اکثر مهاجران افغان به کار در صنعت ساختمان ایران مشغول بودند که اکنون با شرایط سخت شناسایی مهاجران و بازگشت انان به کشورشان، ایران با کمبود نیروی کار در این حوزه مواجه شده است.» «ایرج رهبر» با بیان اینکه با اجرای ساخت مسکن ملی، حجم ساخت و ساز در کشور رو به افزایش است و کمبود نیروی کار بیشتر از هر زمانی احساس می‌شود، افزود: «رکود ساخت و ساز به نسبت دولت قبل از بین رفته و با شتاب نهضت ملی مسکن ، معضل کمبود کارگران ساختمانی اوج گرفت. این در شرایطی است که این چالش فقط در شهرستان‌ها نیست بلکه در همه کشور احساس می‌شود.»
تورم کارگران ساختمانی را فراری داد
این فعال حوزه ساخت و ساز تاکید کرد:« با افزایش تورم و کاهش ارزش پول ملی در ایران، مهاجران افغانی کار در صنعت ساختمان ایران را به مقرون به صرفه ندیدند و اکثرا یا تمایل به بازگشت به کشور خود و یا مهاجرت به کشور ترکیه را دارند.» به گفته این انبوه ساز با تورم، گرانی دلار و کاهش ارزش پول در ایران، انگیزه کارگران افغانی برای کار در ایران کم شد و آنها تمایل به دریافت مزدهای دلاری داشتند که در این شرایط از ساخت و ساز ایران فراری و به کشورهای هم جوار مهاجرت کردند.
نیمی از کارگران ساختمانی ایران افغان هستند
او با اعتقاد به اینکه بیش از نیمی از کارگران صنعت ساختمان را کارگران افغان تشکیل می‌دهد، گفت:« در حوزه تاسیساتی، مکانیکی، برق و مهارتی در ساخت مسکن اکثرا نیروی ایرانی هستند اما بناها و کارگران ساده را بیشتر اتباع افغان تشکیل می‌دهند و با توجه به اینکه ساخت و ساز، کار سنگینی است نیروی ایرانی و جوان حاضر به کار در حوزه کارگری ساده نیست و با این دیدگاه و از طرفی بازگشت مهاجران افغانی اکنون با کمبود نیروی کار مواجه هستیم.»
جبران کمبود کارگران ساختمانی با توسعه صنعتی‌سازی
رئیس هیات مدیره انجمن انبوه‌سازان استان تهران، بهترین راه جبران کمبود نیروی کار در صنعت ساخت وساز را توسعه صنعتی‌سازی در کشور دانست و گفت:« اجرای صنعتی‌سازی در ساخت و ساز در ایران علاوه بر ارزان سازی
موجب جبران کمبود نیروی کار در این صنعت خواهد شد؛ بنابراین با افزایش ساخت مسکن در کشور و کمبود نیروی کار، چاره‌ای جز صنعتی‌سازی نداریم.» رهبر با بیان اینکه صنعتی سازی مسکن تنها راهکار حل این معضل خواهد بود، تصریح کرد:« اگر بخواهیم مسکن سازی را کماکان به روش سنتی در کشور اجرا کنیم با معضل بزرگ کمبود نیروی کار مواجه خواهیم شد، بنابراین با رواج صنعتی سازی، ساخت با پرینترهای سه بعدی و چینش رباطی دیوارها، وابستگی ساخت و ساز به کار یدی کارگران و محدود و فقدان نیروی انسانی نیز جبران خواهد شد.»
چالش‌های صنعتی‌سازی در ایران
او به شرایط فعلی اجرای صنعتی‌سازی در ساخت و ساز کشور اشاره کرد و گفت:« در یک دهه اخیر صنعتی‌سازی در پروژه های ساخت مسکن ایران به خصوص در حوزه انبوه‌سازی رشد قابل توجهی داشته اما با توجه تغییرات دولت ها و اجرای سلیقه‌ای مسئولان همچنان صنعتی‌سازی به جایگاه واقعی خود نرسیده است.» به گفته این انبوه‌ساز با توجه به نیاز سالانه بازار به ساخت یک میلیون مسکن در سال و همچنین کمبود و مهاجرت نیروی کار ساختمانی، توسعه صنعتی سازی در پروژههای انبوه ساخت مسکن باید به یک الزام و اولویت مسئولان قرار گیرد و دولت نیز دست بخش خصوصی را در این حوزه باز بگذارند.» به اذعان رییس هیات مدیره انبوه سازان تهران، حمایت های دولت به منظور ترویج صنعتی سازی باید در امر استاندارد سازی مصالح ساختمانی و تربیت نیروی انسانی از طریق سازمان های مربوطه نیز تقویت شود؛ چرا که این دو مولفه اگر چه در ظاهر به عنوان فرع مساله صنعتی سازی به نظر می رسند، اما در واقع عناصر تاثیرگذاری در تولید صنعتی کیفی مسکن به شمار می روند.
