مهدی خوشخوی
کارشناس اقتصادی
تفریغ بودجه برای تعیین دخل و خرج دولت در سال آینده نقش بسزایی دارد که می‌توان از دو منظر بررسی کرد. ابتدا اینکه باید برای دستگاه‌های اجرایی دولت و مشخصاً وزارت خانه‌ها، یک کار کردی متصور شویم و مسئله دوم مرتبط با برنامه‌ریزی امور عمرانی است. مادامی می‌توانیم تفریغ بودجه را یک عامل کمک کننده برای بهبود عملکرد . دستگاه‌ها بدانیم که برنامه، اهداف و ابزارهای مشخصی برای جهت دهی به عملکرد دستگاه‌ها تعریف شده باشد. یعنی بودجه یک دستگاه اجرایی زمانی که، اولاً بر اساس اهداف مشخص و قابل سنجش تنظیم شده باشد و ثانیاً نحوه تخصیص بودجه به آن بر اساس عملکرد عینی و خروجی ملموس آن تعریف شود، می‌تواند بودجه منطقی نامیده شود.
زمانی که هم اهداف و هم عملکرد یک دستگاه مشخص و قابل ارزیابی باشد، یک بودجه منطقی برای آن قابل تعریف است. پس از آن زمانی که بودجه به سازمان مورد نظر تخصیص یافت، نهاد متولی تفریغ بودجه یعنی دیوان محاسبات پس از دوره‌ی صرف منابع بودجه، بررسی می‌کند که این دستگاه چه میزان از بودجه را در راستای اهداف خود صرف کرده و یا اینکه چه میزان دور ریز یا هدر رفت در مصرف بودجه داشته است.
لذا از این طریق می‌توان فهمید که بودجه اختصاص یافته متناسب با هدف آن سازمان به اندازه معقول، کم و یا زیاد بوده است. بنابراین با تکیه بر بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد، می‌توان میزان بودجه را با نیاز واقعی هر سازمان متناسب سازی کرد. با این وصف شاهد بی توجهی به گزارش تفریغ در کشور هستیم. تفریغ بودجه زمانی مزیت و اثرگذاری بایسته خود را پیدا می‌کند که ناظر به بودجه‌های مبتنی بر عملکرد دستگاه‌های اجرایی صورت گیرد. بودجه‌ای که مبتنی بر عملکرد تعریف نشده باشد، به این صورت است که هر دستگاه بر اساس قدرت چانه زنی از بودجه می‌تواند بهره ببرد. در آن زمان سازمان ارزیاب یا همان دیوان محاسبات معیار دقیقی برای محاسبه میزان کفایت بودجه ندارد. شاید بتوان بر اساس یک سری فاکتورها و صورت‌های مالی دستگاه‌های اجرایی، خرج و مخارج آن سازمان را بررسی کرد. اما بررسی این نکته که تا چه حد پول تخصیص یافته برای هر سازمان کارایی داشته است یا حتی اینکه متوجه شود که چقدر انحراف از اهداف ایجاد شده، عموماً معنادار نخواهد بود.
