دغدغه پیری جمعیت و الزامات آن

دکتر اصغر نعمتی

مدیرمسئول

یکی از ابرچالش‌هایی که در سال‌های اخیر ذهن اکثر مسئولان، صاحبنظران و دلسوزان کشور را به خود مشغول نموده بحران جمعیت و نگرانی از پیری ایران در آینده نزدیک است.

جمعیت ایران تا 15 سال دیگر به میزان چشمگیری کاهش یافته و آمار جمعیت سالمندان در چهار دهه اخیر از 5 درصد به حدود 12 درصد افزایش یافته است. کارشناسان بر این باورند که چنانچه کاهش نرخ جمعیت به دغدغه فرهنگی پایدار در جامعه سوق نیابد در آینده نزدیک تنش‌های جمعیتی به یکی از بزرگترین چالش‌های کشور تبدیل خواهد شد.

واقعیت این است که استاندارد باروری براساس 2 فرزند برای هر خانواده است و اگر این جایگزینی اتفاق نیفتد و زادوولد از حالت تعادل گفته شده خارج گردد، بحران جمعیتی، پیامد آن می‌باشد این در حالی است که در حال حاضر این میزان در کشور ما حدود 5/1 اعلام شده است.

گزارش‌های معتبر درخصوص بحران جمعیت ایران نشان می‌دهد که ایران تا سال 2050 به صورت جدی درگیر بحران سالمندی جمعیت و میزان مقرری بگیران بالای 65 سال بالای 20 میلیون نفر خواهد شد، که این رقم معادل 20 درصد از کل جمعیت ایران را شامل می‌شود. شرح حال جمعیت ایران و آینده آن بسیار نگران کننده است و در صورتی که چاره‌اندیشی عاجلی در این خصوص اندیشه نشود باید منتظر عواقب ناخوشایندی در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و امنیتی باشیم. بدیهی است افزایش تعداد افراد سالمند در جمعیت ایران فشار مضاعفی را بر نظام سلامت در پی خواهد داشت، چرا که پیری جمعیت و پدیده سالمندی به صورت اجتناب‌ناپذیری با افزایش اختلالات مرتبط با سن از جمله بیماری‌های آلزایمر، دمانس عروقی و اختلال شناختی و بیماری‌های متابولیکی همراه خواهد شد.

این اتفاق ناگوار توأم با تغییر باورها در نگهداری سالمندان بعنوان یک ارزش اجتماعی- اعتقادی می‌تواند هزینه سنگینی را در حوزه سلامت و بهزیستی در پی داشته باشد. به طوری که بخشی از درآمدهای کشور بجای هزینه در زمینه توسعه و رشد اقتصادی، ناگزیر مصروف توانبخشی و درمان بیماری‌های مرتبط با انبوه جمعیت سالمندان می‌شود.

در گزارش مرکز ملی اطلاعات زیست فن‌آوری آمریکا درخصوص چالش‌های پیری جمعیت ایران آمده است «شرایط جمعیتی ایران یک چالش بزرگ برای بحران مراقبت از سالمندی خواهد بود، چرا که زنان مراقبان اصلی خانواده هستند. زنان مسن‌تر، به طور کلی در روابط و دیدگاه‌های خود، انعطاف‌پذیر‌تر هستند، بنابراین به راحتی می‌توانند درگیر شوند و مراقبت کنند. در عین حال زنان مسن‌تر، گروه‌های بزرگ‌تری را تشکیل می‌دهند که مراقبت‌های جدی نیاز دارند، در این شرایط ممکن است بسیاری از آنها بیوه شوند و تنها زندگی کنند. آسیب‌پذیری آنها و در نتیجه نیاز به مراقبت به این واقعیت افزوده می‌شود که مسن‌ترین زنان نیز به طور متوسط نسبت به مردان کمتر تحصیل کرده‌اند، دارایی‌های کمتری در ازدواج نسبت به مردان دارند و به احتمال زیاد فقیر و بدون پس‌انداز هستند». این گزارش و سایر پیش‌بینی‌ها جملگی حکایت از آینده تراژدی‌گونه ایران در حوزه جمعیت دارد.

از سوی دیگر پیری جمعیت مخاطرات امنیت اجتماعی و اقتصادی زیادی را علاوه بر فشار مضاعفی که بر حوزه سلامت وارد می‌کند در پی دارد. به‌طور طبیعی جامعه‌ پیر فاقد نشاط اجتماعی بوده و از نظر امنیتی و سیاسی از اقتدار لازم برخوردار نیست، همچنین نیروی انسانی جوان و توانمند از ابزارهای اساسی توسعه تلقی می‌شوند و اگر کشوری فاقد این عنصر ارزنده باشد ضمن از دست دادن بزرگترین مزیت رقابتی، خود توان پیگیری و تحقق اهداف توسعه‌ای را نخواهد داشت.

مباحث مطرح شده اگرچه تلخ است، ولی واقعیتی انکار ناپذیر است. بنابراین مسئولان کشور به دور از شعار زدگی باید در فرصت اندک باقیمانده اقدامات اورژانسی و عاجلی را در جهت بهبود و جبران کوتاهی‌های گذشته به کار بندند.

اگرچه تصویب قانون جمعیت و اقدامات سلبی و ایجابی که در این زمینه طی چند سال اخیر صورت گرفته شده پسندیده است، اما زمانی می‌توان به آنها امیدوار بود که نتایج مثبت حاصله را در آمارها مشاهده کرد، که تاکنون چنین نبوده است! واقعیت این است که موضوع جمعیت باید همه جانبه مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد و راهکارهای مناسب مبتنی بر پژوهشی علمی احصا گردد نباید این موضوع را به طور کامل به مباحث و مشکلات اقتصادی مرتبط کنیم و یا اینکه صرفاً از زاویه فرهنگی به آن بنگیریم. نگاه یک بُعدی به تدوین نسخه‌ای اثربخشی در حل این چالش عظیم منجر نخواهد شد. به طور یقین پیری جمعیت ایران، کاهش زادوولد، افزایش سن ازدواج و.... دلایل گوناگون اقتصادی، فرهنگی و خانوادگی دارد که با بررسی همه مسائل پیرامون آن می‌توان به نقشه راهی مطمئن و درست در جهت غلبه بر بحران دست یافت.

امید است مسئولان امر همچنانکه و مقام معظم رهبری نیز بارها تاکید فرمودند این چالش بزرگ را جدی گرفته و اقدامات عاجل و اثربخشی را برای نجات ایران از پیری اجتناب‌ناپذیر جمعیت بیابند تا با برخورداری از نیروی جوان پرنشاط، ایران اسلامی همواره مقتدر، پوینده و بالنده بماند. انشا‌الله