راه حل پایان دادن به چرخه فقر

محمد انیسی طهرانی
کارشناس سیاست بین‌الملل

ورود به سال سوم (میلادی) همه گیری بی رحمانه کووید 19، در میان آشفتگی های ایجاد شده، ایجاب می‌کند جهان پیرامون خود را مورد بازنگری مجدد قرار دهیم. زمانی که بیماری همه گیر برای اولین بار شروع شد، ثروتمندان و تهیدستان با ترس مشترک، متحد شدند سیاستمداران قدرتمند، خودخواهی ملی گرایانه را محکوم و رفتار شرکتی «طمع وار» را مورد سرزنش قرار دادند و قول اینکه واکسن یک کالای لازم برای تضمین سلامت عمومی است، را بیان کردند. در ابتدا، احساس همبستگی به روشنی خودنمایی می کرد، اما با گذشت زمان این گزینه اخلاقی تا حدودی رنگ باخت. طبق آمار رسمی گزارش شده، این بیماری تا ژانویه 2022 (دی – بهمن) بیش از 5.5 میلیون نفر را به کام مرگ کشانده است، اما تخمین زده می شود بیش از 19 میلیون نفر جان خود را از دست داده اند، مشاهده می کنیم که «طمع» در کار بوده است.
سازمان آکسفام (از بزرگترین سازمان های بین المللی امداد رسانی برای ریشه کن کردن فقر، گرسنگی و بی‌عدالتی) در گزارشی اعلام کرده است که از زمان شیوع بیماری همه گیر کووید 19 در مارس 2020 (اسفند – فروردین) تقریبا هر روز یک میلیاردر جدید به جهان اضافه شده است. دارایی 10 نفر از ثروتمند ترین مردان جهان از جمله ایلان ماسک (مدیر عامل تسلا)، جف بیزوس (موسس و مدیر عامل شرکت آمازون) و بیل گیتس بیش از دو برابر شده و به 1.5 تریلیون دلار (هزار و پانصد میلیارد دلار) رسیده است، که آنها را شش برابر ثروتمندتر از حدود 3 میلیارد فرد تهیدست جهان می کند. در واقع، افزونی رده های فوق ثروتمندان در طول همه گیری به لطف محرک های مالی فراوان بانک های مرکزی کشورها که افزایش ارزش سهام را در پی داشت، ایجاد شده است. «گابریلا بوچر» مدیر اجرایی بین المللی آکسفام معتقد است: «زمانی که دولت ها بسته های نجات را ارائه و هزاران میلیارد را به اقتصاد و بازارهای مالی تزریق کردند تا حمایت اقتصادی را برای همه مردم فراهم کنند، اما در اجرا، حجم بسیاری از آن به جیب میلیاردر ها روان شد». سازمان آکسفام همچنین هشدار داد: «پیش بینی می‌شود که 160 میلیون نفر به گرداب فقر کشیده و روزانه حداقل 21300 نفر در سراسر جهان به دلیل نابرابری جان خود را از دست می دهند». نابرابری درآمد، نشانگر قوی تری است که نشان می دهد آیا فرد بر اثر ابتلا به کووید 19 تسلیم مرگ خواهد شد یا خیر، این مورد بیشتر از آنکه مربوط به سن یا بیماری‌های زمینه ای باشد با سطح درآمد افراد رابطه دارد. در سال 2021، میلیون ها نفر در کشورهای فقیرتر با دسترسی اندک به واکسن جان خود را از دست داده اند، زیرا انحصارات دارویی که توسط کشورهای ثروتمند محافظت می شد، عرضه آنها را کاهش داد. بطوریکه این پدیده، واکنش «گوردون براون»، سفیر سازمان بهداشت جهانی برای تامین مالی بهداشت جهانی و نخست وزیر بریتانیا از سال 2007 تا 2010، را برانگیخت. وی با انتشار مقاله ای در گاردین به تاریخ 26 نوامبر 2021 (آذر)، به بهانه گسترش سویه امیکرون در بریتانیا و سایر اروپا تصریح کرد: «علیرغم هشدارهای مکرر کارشناسان بهداشت، شکست ما در ارسال واکسن به کشورهای در حال توسعه، موردی است که ما را به این نقطه رسانده است که در غیاب واکسیناسیون انبوه، کووید 19 نه تنها بدون مهار در بین افراد محافظت نشده، گسترش می یابد، بلکه در حال جهش است بطوریکه با سویه های جدید که از فقیرترین جوامع ظهور می کنند، افراد کاملا واکسینه شده در ثروتمندترین کشورهای جهان نیز آلوده می‌شوند». گوردون براون در بخشی دیگر از این یاداشت با اشاره به احتکار میلیون ها دُز واکسن و نزدیک شدن به زمان انقضاء آن ادامه می دهد: «500 میلیون واکسن در سراسر G7 (7 کشور صنعتی جهان) موجود است. تا دسامبر 2021 (آذر – دی) این رقم به 600 میلیون و تا فوریه 2022 (بهمن – اسفند) به 850 میلیون دز خواهد رسید. مورد وحشتناک این است که واکسن ها در حال نابودی هستند در حالی که زندگی ها به دلیل کمبود آنها در خطر قرار گرفته است. بسیاری از واکسن هایی که به فقیرترین کشورها هدیه داده می شوند، در مدت 12 هفته، به انقضاء مدت خود نزدیک خواهند شد». همانطور که به روشنی مشخص است همه ما در معرض خطری قرار گرفته ایم که در نتیجه آپارتاید واکسن، پدید آمده است. همچنین اکنون چشم انداز ریاضت اقتصادی تحت حمایت صندوق بین المللی پول در بیش از 80 کشور، اوضاع را بسیار وخیم تر می کند. در شرایط حاضر نابرابری به همان اندازه است که در اوج امپریالیسم غربی در اوایل قرن بیستم، شاهد بوده ایم. صرف نظر از امور بهداشت، فقر و نابرابری آثار مخرب دیگر، از جمله تاثیر بر کودکان نیز دارد. پروفسور «اولیویه دی شوتر» گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور فقر شدید و حقوق بشر، با ارائه گزارشی در اکتبر (مهر – آبان) 2021، تحت عنوان «تداوم فقر: چگونه برابری واقعی می تواند چرخه معیوب را بشکند» معتقد است: «سرمایه گذاری در دوران کودکی، ترویج آموزش فراگیر، در نظر گرفتن درآمد پایه برای جوانان از طریق مالیات بر ارث و مبارزه با تبعیض، عناصر کلیدی مورد نیاز برای مبارزه با پدیده شوم فقر است». هرچند نابرابری اقتصادی در کشورهای کم برخوردار از لحاظ مادی شدید است اما کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD)، که اعضای آن متعهد به اصول دموکراسی و اقتصاد آزاد هستند و مقر آن در شهر پاریس است، نیز با معضل نابرابری رو به رو می باشند. طبق گزارش «دی شوتر»، 10 درصد افراد که در کشورهای OECD زندگی می کنند، 52 درصد از کل ثروت خالص را به خود اختصاص داده اند، در حالی که 60 درصد سایر شهروندان، فقط بیش از 12 درصد از منابع مادی را در اختیار دارند. به تعبیری دیگر، تهیدستان محکوم به تحمل یک عمر فقر هستند. همچنین بر اساس گزارش «تداوم فقر»، داده های کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، حکایت از آن دارد که چهار تا پنج نسل به طول می انجامد تا کودکان خانواده های کم‌برخوردار به میانگین درآمد در کشور خود دست یابند. در کشورهایی با اقتصاد نوظهور مانند برزیل، کلمبیا یا آفریقای جنوبی، ممکن است تا نُه نسل یا حتی بیشتر طولانی شود. فقر کودکان نه تنها از نظر اخلاقی ناپسند و مصداق نقض حقوق بشر است، بلکه هزینه های بسیار گران نیز تحمیل می کند. در ایالات متحده، فقر کودکان سالانه بیش از یک تریلیون دلار یا 5.4 درصد تولید ناخالص داخلی هزینه دارد، در حالی که به ازای هر دلار سرمایه‌گذاری برای کاهش آن، هفت دلار صرفه جویی می شود. اینکه چگونه از این وضعیت اضطراری جهانی خارج شویم به ما انسان ها، بستگی دارد. می تواند شرایط وخیم تر شود: اقتصادهای خشن که در آنها ثروت میلیاردر ها رونق می گیرد، نابرابری مرگ بارتر حاصل، حرص و طمع بیشتر حاکم شود. اما اگر ما بخواهیم، ممکن است تغییر عمیق ایجاد شود، اقتصادهایی با محوریت برابری که در آن هیچ فرد در فقر زندگی نمی کند، نابرابری دیگر کُشتار نخواهد کرد و امید به زندگی مطلوب، حاکم است. این به ما بستگی دارد.