ضرورت تغییر مکانیسم تأمین مالی از بانک به بورس

گروه بورس: استفاده از ابزارهای متنوع در بازار سرمایه و تامین مالی از طریق بورس از فاکتورهای جذاب برای سرمایه گذاران و ناشران است. هر چند در سال های گذشته و به خصوص در ۱۰ سال اخیر پای ابزارهای مالی متنوعی به بورس کشور باز شد وگام های اساسی در زمینه ایجاد ابزارها و نهادهای مالی جدید برداشته شد، اما به دلایل مختلف که مهمترین آن سختگیری و موانع پیش رو سرمایه گذاران بوده، ابزارهای طراحی شده تعمیق و گسترش نیافت و همچنان بار سنگین بخش عمده ای از تامین منابع مالی کشور بر دوش بانکهاست. بررسی ها نشان می دهد در یکسال گذشته و با وجود رشد شاخص و افزایش تقاضا برای ورود به بورس، بازار سرمایه نتوانست نقش تعیین کننده ای در تامین منابع مالی به دست آورد. در حال حاضر بورس کمتر از ۱۵ درصد تامین منابع مالی را در اختیار دارد و سهم بانکها در این زمینه همچنان حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد است. تجارت در گفتوگو با همایون دارابی و حسین سلاح ورزی دو کارشناس بازار سرمایه به دنبال این پرسش رفته که تولیدکنندگان با چه مکانیزمها و ابزارهایی میتوانند نقدینگی مورد نیاز خود را از بازار بورس تامین کند؟ همچنین از آنها این سوال پرسیده شده که چرا بخش تولید تاکنون نتوانسته از ظرفیت های بورس در جهت تامین نقدینگی بهره لازم را ببرد و استفاده از این ظرفیت چقدر می تواند موفقیت آمیز باشد؟

نگاهی به تجربیات کشورهای موفق نشان می دهد بخش عمده ای از تامین منابع مالی شرکتهای بزرگ از طریق بازار سرمایه و شرکتهای متوسط و کوچک از طریق بانک است. این در حالی است که در کشورمان شرایط برعکس است و بانکها سهم بزرگ تامین منابع مالی شرکتهای بزرگ را به عهده دارند. اقتصاد بانک محور و سنگینی تامین منابع مالی برای بانکها از جانب های مختلف برای اقتصاد کشور چالش هایی ایجاد کرده است. این در حالی است که می توان با تنوع بخشی به ابزارهای مالی و تعمیق آن، بازار سرمایه را به محلی مناسب برای تامین نقدینگی تولیدکنندگان تبدیل کرد؛ چرا که این بازار به واسطه تکیه به بخش وسیعی از منابع مالی خرد و با اتکا به ابزارهای نوین میتواند کمک عظیمی به اجرای پروژههای بزرگ در کشور داشته باشد. اوراق صکوک، اوراق مشارکت، گواهی سرمایهگذاری، صندوقهای زمین و ساختمان وETF ها، بخشی از ابزارهای مالی نوینی هستند که در سال های گذشته در بازار سرمایه مورد استفاده قرار گرفته اند. با این وجود به گفته بسیاری از کارشناسان این ابزارها برای تامین مالی کارآمد نبوده و نیازمند تعمیق و گسترش هستند. کارشناسان بر این باورند چالش های پیش روی فعالان اقتصادی در حوزه تامین مالی باید از بازار سرمایه برطرف شود به خصوص اینکه در حال حاضر و با تغییر ریل درآمدزایی دولت از منابع نفتی به بورس و همچنین رشد سریع بازار سرمایه، فرصتی برای افزایش نقش این بازار در تامین منابع مالی بخش خصوصی و بنگاههای اقتصادی فراهم شده است. همایون دارابی، کارشناس بازار سرمایه در این خصوص با اشاره به ضرورت افزایش نقش بازار بورس در تامین منابع مورد نیاز بنگاه های اقتصادی گفت: انتشار اوراق بدهی یکی از راهکارهای بخش خصوصی برای تامین منابع مالی از طریق بورس است که به دلیل نبود عمق کافی در بازار بدهی کارساز نبوده است. دارابی با بیان اینکه باید سر و سامانی به بازار بدهی بدهیم و آن را تعمیق کنیم گفت: این به معنی آن است که شرکت ها با سهولت بتوانند اوراق بدهی منتشر کنند. دارابی با اشاره با اهمیت گسترش بازار بدهی گفت: در صورتکیه بازار بدهی گسترده شود شرکت ها می توانند از محل آن اقدام به تامین سرمایه کنند و مشکلات خود را حل کنند. او با بیان اینکه در حال حاضر پیشرفت در این زمینه خوب بوده ولی بازار بیشتر روی اوراق دولتی متمرکز است گفت: عمده بخش بازاربدهی در حال حاضر در اختیار دولت است. این در حالی است که با در اختیار قرارگرفتن این بازار به بخش خصوصی بخش قابل توجهی از نیاز مالی آنها از این طریق تامین می شود. این کارشناس بازار سرمایه با بیان اینکه در حال حاضر تناسبی در تامین منابع مالی در کشور بین بانکها و بورس برقرار نیست گفت: این مساله از چالش های مهم اقتصاد کشور است که موجب افزایش فشار به منابع بانکی می شود. او همچنین با اشاره به ناهمخوانی بازار بدهی و بازار سهام طی چند ماه اخیر گفت: این مساله از نرم جهانی فاصله گرفته و ضروری است بازار بدهی گسترش یابد. دارابی با اشاره به ارکان بازار سرمایه که شامل بازار سهام، بازار بدهی و غیره است گفت: روش رایج تامین منابع مالی بنگاه ها از طریق بازار سرمایه از طریق بازار بدهی و انتشار اوراق است که بر این اساس شرکتی با انتشار اوراق و پرداخت سود به خریدار آن به جای دریافت وام از طریق بانک، تامین مالی می کند. او با بیان اینکه سهم تسهیلات بانکی در اکثر کشورها کمتر از ۳۰درصد است تصریح کرد: این در حالی است که در کشورمان تسهیلات بانکی حدود ۹۰ درصد سهم بازار بدهی را در اختیار دارد. دارابی در بخش دیگری از اظهارات خود افزایش عرضه های اولیه و پذیره نویسی در بازار اولیه را راهکار دیگر تعمیق بازار سرمایه و رونق بخشی به آن عنوان کرد. این کارشناس بازار سرمایه همچنین اختصاص مزیت های مالیاتی را یکی دیگر از راهکارهای تعمیق بورس عنوان کرد و گفت: ضروری است به شرکت ها مزیت های مالیاتی بیش از ۲.۵ درصد فعلی داده شود. به گفته او با کاهش نرخ مالیات های بورس منفعت آن به همه مردم می رسد و به جای آن می توان نرخ مالیات شرکت های خصوصی و سهامی خاص را افزایش داد. حسین سلاح ورزی، یکی دیگر از کارشناسان بازار سرمایه نیز با بیان اینکه بخش واقعی اقتصاد برای تامین مالی نتوانسته از بازار سرمایه بهره کافی ببرد گفت: عمده دلیل این مساله عدم گسترش نفوذ ابزارهای طراحی برای تامین منابع مالی و عمق نداشتن بازار سرمایه بوده است. او افزود: یکی از دلایل اصلی نوسانات قابل توجه اخیر در بورس هم کم عمق بودن بازار و مسائل مرتبط با آن بوده است. سلاح ورزی با بیان اینکه در پذیرش شرکتها در بورس و همچنین تامین مالی آنها از طریق بازار سرمایه و بازار بدهی موضوع دو طرفه ای وجود دارد گفت: اینکه از نظر فرهنگی و سنتی شرکت ها که بخش عمده آن خانوادگی هستند تصویر کامل و واضع و واقعی از بازار سرمایه ندارند. اینکه بدانند چگونه می توان وارد بازار سرمایه شد و از طریق آن تامین مالی کرد یکی از مشکلات بازار سرمایه کشورمان است. او افزود: از طرف دیگر بازار سرمایه نیز توجه لازم از حیث مقررات زمینه سهل و آسان و زمینه فرهنگی مناسبی برای تشویق شرکتها چه از نظر پذیرش و تامین مالی انجام نداده است. کمااینکه به گفته او در یک سال و نیم گذشته که بازار بورس پررونق بود رقم ناچیزی از تامین سرمایه از طریق این بازار برای بخش واقعی اقتصاد صورت گرفته که نشان می دهد این افزایش شاخص باعث عمق بخشی بازار سرمایه نبوده است. عضو شورای عالی بورس افزود: از یکسال گذشته در شورای عالی بورس بحث شد تا تسهیل مقرراتی برای پذیرش شرکتها فراهم شود. حتی در اتاق بازرگانی نیز با راه اندازی سامانه رهسار که مبنای آن، آسان سازی ورود شرکتها به بورس است، تعاملات خوبی با بورس و فرابورس، جامعه حساباداران رسمی و وزارت صمت برقرار کرد ولی کماکان این موضوع نتوانسته درست ریل گذاری شود و این مسیر صیقل داده شود که شرکتها پذیرش شوند و از طرفی بتوانند به دلیل مقررات سختگیرانه بانکی و تضامین بانکی برای ضامن پذیره نویسی هماهنگ شوند. بنابراین هنوز این اتفاق برای شرکتهایی که از یک سطحی به بعد باید تامین مالی شان از طریق بازار سرمایه صورت گیرد نیفتاده است. او در ادامه گفت: بخش دیگری نیز به اشکالات ساختاری باز می گردد که سیاستگذاران به صورت جزیره ای فکر و عمل می کنند. به گفته سلاح ورزی در صورتی که سیستم بانکی تعاملش را در تضمین ها بیشتر کند شرکتها می توانند فشاری که روی بازار پول برای تامین منابع مالی است را به بازار سرمایه ببرند. عضو شورای عالی بورس با بیان اینکه ابزارهای متنوع و خوبی در بازار سرمایه داریم که امکان استفاده از آن برای شرکتها هست گفت: این ابزارها به شرطی کارآمد می شوند که سختگیرانه نباشد و شاهد این بوده ایم که به دلیل سختگیری ها بنگاه های اقتصادی از خیر آن گذشته اند. او با اشاره به ضرورت پیاده سازی سیستم رتبه بندی اعتباری برای شرکتها گفت: این سیستم باید جامع پیاده شود و بر اساس رتبه اعتباری آنها با سهولت و تعامل بیشتر برخورد کنیم تا ازآن ابزار تامین منابع مالی استفاده کنیم. سلاح ورزی تسهیل مقررات برای افزایش سرمایه شرکتهای بورسی و همچنین تامین منابع مالی بخش خصوصی را مهمترین راهکار حمایت دولت از بازار سرمایه و بهبود وضعیت تامین منابع مالی در کشور عنوان کرد و گفت: دولت نباید در بازار دخالت مستقیم داشته باشد و باید از طریق رفع محدودیت ها و اصلاح قوانین غلط به رونق و توسعه بازار سرمایه کمک کند. بسیاری از کارشناسان، تعمیق بازار سرمایه و استفاده از ظرفیت های آن را یکی از ضرورتهای اقتصاد کشور عنوان می کنند و با اشاره به کشش بازار سرمایه برای جذب نقدینگی های بیشتر در بازار معتقدند این مساله باید بیش از پیش مورد توجه سیاستگذاران قرار گیرد.

همایون دارابی در این خصوص با تاکید بر ضرورت رفع موانع تعمیق بازار سرمایه در کشور گفت: حضور شرکت های تولیدی و خدماتی عمده کشور در بورس و همچنین تامین حضور بلند مدت مردم در این بازار نیازمند حل مسائل کلانی است که در حوزه تولید و خدمات داریم. او با بیان اینکه دولت باید استراتژی خود را به سمت تولید و خدمات و حل مشکلات آنها ببرد گفت: مهمترین آنها کاهش نرخ سود بانکی است. دارابی در بخش دیگری از اظهارات خود مهار بازارهای کاذب را یکی دیگر را راهکارهای تعمیق بازار سرمایه عنوان کرد و افزود: دولت نباید اجازه دهد، نقدینگی در بازارها بازدهی بیشتر از تولید داشته باشد. این کارشناس بازار سرمایه در ادامه به ضرورت حل موانع سرمایه گذاری به عنوان عاملی برای حمایت از بازار بورس و تعمیق این بازار و جایگزینی آن در تامین منابع به جای بانکها اشاره و اظهار کرد: ایران کشوری است که خروج سرمایه در آن زیاد است. سالهاست ایرانی ها رتبه اول خریداری املاک در ترکیه و دوبی هستند و این نشان می دهد که شرایط برای سرمایه گذاری مطلوب نیست. این مشکلات باید حل شود و تولید پا بگیرد. به گفته او اگر مجموع شرایط به سمت تقویت تولید باشد در این صورت اقتصاد خوب و در کنارش بورس خوب ایجاد می شود. دارابی با بیان اینکه در حال حاضر فرصت برای جذب نقدینگی های سرگردان در بازار بورس فراهم است در خصوص تصمیم دولت برای هدایت نقدینگی ها در بورس گفت: اقتصاد ایران پر پتانسیل است؛ چرا که با موقعیت ژئوپلتیکی، ذخایر انرژی، معادن، نیروی کار متخصص و ارزان می توانیم جهش اقتصادی داشته باشیم، اما این مساله در گرو اصلاح روش های غلط مدیریت است. او با بیان اینکه پتانسیل جهش اقتصادی در چند سال اخیر بیشتر از میزانی بود که یاعث رشد اقتصادی درمالزی، اندونزی، کره و چین شده گفت: باید منابع نفتی را صرف سرمایه گذاری کنیم تا از طریق آن بازارهای کاذب را عقب زده، مردم را تامین و مشکلات اقتصادی را حل کرد. به گفته دارابی با اصلاح روش های غلط مدیریتی و با استفاده از ظرفیت منابع کشور و تعمیق بازار سرمایه و تامین منابع مالی از طریق آن می توانیم از کشورهای جنوب خلیج فارس به مراتب شرایط اقتصادی بهتری داشته باشیم. حسین سلاح ورزی نیز در این خصوص با بیان اینکه بورس کشور ظرفیت کشش نقدینگی های جدید را دارد گفت: گزارش هایی که شرکت ها منتشر می کنند می بینیم که عامل اقتصاد در جهت تایید کاهش شاخص سهام نیست و عمده دلیل ریزش بازار سهام تاثیرات اقتصاد سیاسی و اظهار نظرهای متعدد و متکثر مدیران سیاسی است که بازار را دچار نگرانی کرده است. او با بیان اینکه می توان با استفاده از تنوع بخشی در ابزارهای بازار سرمایه و همچنین تعمیق تامین منابع مالی از طریق بورس شرایط را برای بهبود وضعیت بنگاه های اقتصادی فراهم کرد گفت: بخش خصوصی در سال های گشته در عرضه اوراق مالی همواره در بازار سرمایه حضور داشته و چنانچه خواهان دائم حضور آنها در بازار سرمایه هستیم باید ابزارسازی های نوین جهت تامین منابع مالی برای آنها صورت گیرد. کارشناسان اقتصادی تامین منابع مالی از طریق بازار سرمایه را راهکاری برای مدیریت بهتر ریسک سرمایهگذاری و افزایش شفافیت در بنگاههای بزرگ عنوان می کنند. از سویی دیگر به گفته آنها این اقدام منجر به کاهش فشار به منابع بانکها و همچنین کاهش ریسک سرمایه گذاران نیز می شود. همچنین سوق یافتن نقدینگی موجود در بازار سرمایه به سمت رونق تولید و رشد اقتصادی نیز از دیگر مزایای تامین منابع مالی از طریق بورس است. البته در این زمینه تفاوت هایی نیز در خصوص تامین منابع مالی از طریق بانکها با بازار سرمایه وجود دارد که مهمترین آن مبالغ بالا در تامین مالی از طریق بورس، پرداخت اصل پول در آخر و نمره منفی دیرکرد در زمان تامین سرمایه از بورس است. درواقع همانگونه که در بالا عنوان شد با توجه به اینکه در اکثر کشورها تامین منابع شرکتهای بزرگ از طریق بورس است مبالغ تامین مالی شامل مبالغ بالا که بیش از ۶۰ میلیارد تومان است را شامل می شود.