گروه صنعت و تجارت: ایران یکی از تولیدکنندگان بزرگ فولاد دنیا به شمار می‌رود و معمولا در رده‌های حول و حوش دهم در سطح جهانی حرکت کرده و به همین دلیل در این بخش از صنعت ایران دارای مزیت رقابتی است هرچند بازار صادرات ایران تنها محدود به کشورهای همسایه شده است. این بخش از صنعت به عنوان یکی از جایگزین‌های گذار از صنعت نفت به شمار می‌رود و اگر بخش معدن را نیز در نظر بگیریم ایران ظرفیت زیادی در این حوزه دارد. گزارش جدید نشان می‌دهد که با وجود تحریم‌ها تولید فولاد ایران افزایشی بوده هرچند که این مهم در بخش صادرات توفیق چندانی به دلایل مختلف نداشته و البته کارشناسان نسبت به روند از دست رفتن بازار صادراتی هشدار می‌دهند. همچنین باید گفت که افزایش تولید ایران در حالی صورت گرفته که این صنعت با محدودیت‌های شدید انرژی نیز روبرو بوده است. طبق آخرین گزارشی که انجمن جهانی فولاد منتشر کرده تولید فولاد خام ایران در ژوئن سال جاری میلادی سه‌میلیون و ۲۰۰ هزار تن ثبت شد که حاکی از رشد ۱۷.۴ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته است.
ایران توانست با این میزان تولید به رتبه هفتم تولید در ژوئن ۲۰۲۳ میلادی دست یابد. حدود 63 کشور فولادساز جهان در ژوئن امسال، ۱۵۸ میلیون و ۸۰۰ هزار تن فولاد خام تولید کردند که نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش یک‌دهم درصدی نشان می دهد. همچنین در ۶ ماهه نخست سال جاری میلادی، ایران در مجموع ۱۶ میلیون و ۱۰۰ هزار تن فولاد خام تولید کرد که نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۲ میلادی، افزایش ۴.۸ درصدی نشان می‌دهد. ایران توانست با تولید این میزان به پله هشتم تولید فولاد جهان طی نیمه نخست سال جاری میلادی صعود کند. جایگاه پیشین ایران در تولید فولاد در سال های گذشته دهم بود که در ماه قبل (می) به‌طور مشترک با ترکیه، به رتبه نهم رسیده بود. این در حالی است که فولادسازان جهان از ابتدای ژانویه تا پایان ژوئن ۲۰۲۳ میلادی، ۹۴۳ میلیون و ۹۰۰ هزار تن فولاد خام تولید کردند که این میزان حاکی از کاهش ۱.۱ درصدی نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۲ میلادی است. همچنین ازابتدای ژانویه تا پایان ژوئن۲۰۲۳ میلادی، چین با تولید ۵۳۵ میلیون و ۶۰۰ هزار تن (رشد۱.۳ درصدی نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۲ میلادی) بیشترین میزان تولید فولاد خام جهان را به خود اختصاص داد. پس از آن، هند با تولید ۶۷ میلیون و۹۰۰ هزار تن فولاد خام (رشد ۷.۴ درصدی)، ژاپن با تولید ۴۳ میلیون و ۸۰۰ هزار تن (افت ۴.۷ درصدی)، آمریکا با تولید ۳۹ میلیون و ۹۰۰ هزار تن (کاهش ۲.۹ درصدی) و روسیه با تولید ۳۷ میلیون و ۵۰۰ هزار تن (رشد یک درصدی) در نیمه نخست سال ۲۰۲۳ میلادی در رتبه های دوم تا پنجم جای گرفتند. همچنین کره جنوبی با تولید ۳۳ میلیون و۷۰۰ هزار تن فولاد خام (افت نیم درصدی)، آلمان با تولید ۱۸ میلیون و ۵۰۰ هزار تن (افت ۵.۳ درصدی)، ایران با تولید ۱۶ میلیون و ۱۰۰ هزار تن (رشد ۴.۸ درصدی)، برزیل با تولید ۱۶میلیون تن (افت۸.۹ درصدی) و ترکیه با تولید ۱۵ میلیون و ۹۰۰ هزار تن (کاهش ۱۶.۳ درصدی) در رتبه‌های ششم تا دهم جهان جای گرفتند.
افزایش بیش از 10 درصدی تولید فولاد در بهار امسال
انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران نیز اواخر تیرماه آماری از تولید در سه ماهه اول سال ارائه کرده که در این آمار باز هم این صنعت شاهد رشد بیش از 10 درصدی بوده است. طبق آمار منتشرشده، تولید فولاد میانی کشور در این مدت ۹ میلیون و ۴۷۸ هزار تن بوده که رشد ۱۰.۵ درصدی را نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد.
در بهار سال جاری تولید کل محصولات فولادی نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد پنج درصدی و تولید آهن اسفنجی رشد ۸.۲ درصدی داشته است. در سه ماهه نخست امسال، در مجموع تولید محصولات فولادی نسبت به مدت مشابه سال قبل، رشد پنج درصدی داشته است.
مجموع تولید محصولات فولادی در سه ماهه نخست امسال پنج میلیون و ۹۵۷ هزار تن بوده است. در سه ماهه سال ۱۴۰۲، سه‌میلیون و ۴۱۳ هزار تن محصولات طویل و ۲ میلیون و ۵۴۳ هزار تن محصولات تخت در کشور تولید شده که رشد تولید محصولات طویل ۳.۸ درصد و رشد تولید محصولات تخت ۹.۰ درصد بوده است. تولید میلگرد در سه ماهه سال جاری، ۲ میلیون و ۷۷۵ هزار تن بوده که افزایش ۱.۷ درصدی را نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد. تولید تیرآهن نیز با افزایش ۲.۲۲ درصدی به ۳۹۷ هزار تن رسیده است. میزان تولید ورق گرم کشور در سه ماهه نخست سال جاری، ۲ میلیون و ۴۶۵ هزار تن بوده که افزایش ۶.۰ درصدی را نسبت به مدت مشابه سال گذشته نشان می‌دهد. میزان تولید ورق سرد هم ۵.۶ درصد افزایش و ورق پوششدار نیز ۱.۱۱ درصد افزایش یافته است. طبق گزارش آماری انجمن فولاد، تولیدکنندگان آهن اسفنجی در سه ماهه سال جاری، ۹ میلیون و ۹۷۴هزار تن از این محصول را تولید کرده‌اند که نسبت به مدت مشابه سال قبل، رشد ۸.۲درصدی را نشان می‌دهد.
مأموریت غیرممکن گذار از خام فروشی
صادرات فولاد خام به نوعی خام‌فروشی به شمار می‌رود و به همین دلیل می‌بایست ارزش افزوده این صنعت در تولید آلیاژها افزایش یابد. مجری طرح ایجاد زیست بوم نوآوری و فناوری بخش معدن و صنایع معدنی چندی پیش با بیان اینکه در طرح زیست بوم نوآوری و فناوری، تسهیل گری و بسترسازی در اولویت قرار گرفته، گفت: بدیهی است فناوری در جلوگیری از خام فروشی موثر است. به نوعی صادرات فولاد خام نیز خام فروشی محسوب می شود و در صورتی که جهت گیری به سمت تولید آلیاژها و سوپرآلیاژها باشد، سهم ما را در ایجاد ارزش افزوده مناسب افزایش خواهد داد. این مقام ایمیدرو فناوری را یک عامل کلیدی در تولید محصولات با ارزش افزوده بالا می‌داند چرا که از این مسیر فرآیند تعمیق ساخت داخل نیز افزایش خواهد یافت. نه تنها تعمیق ساخت داخل بلکه استفاده از فناوری حتی می‌تواند موجب رشد بهره‌وری شود و سهم بخش صنعت معدن و فلزات در تولید ناخالص داخلی را افزایش دهد. طبق گزارش چند سال قبل مرکز پزوهش‌های مجلس که به ابعاد خام فروشی در صنعت فولاد ایران پرداخته بود، هدفمند نبودن سیاست‌های حمایتی، دخالت غیراصولی دولت در مدیریت بنگاه‌های اقتصادی و قیمت‌گذاری دستوری محصولات معدنی و فلزی در داخل کشور و ایجاد شکاف قیمتی با قیمت‌های جهانی، امکان توسعه متوازن زنجیره ارزش محصولات معدنی و فلزی را از بین می‌برد. به همین دلیل افزایش سهم محصولات با ارزش افزوده بالا در صنعت فولاد ایران نیازمند اقداماتی از بالا به پایین است
تا فرآیند گذار از خام‌فروشی به محصولات با ارزش افزوده بالا با قدرت و به صورت تدریجی اتفاق بیفتد، اتفاقی که در شرایط کنونی اقتصاد ایران تقریبا غیرممکن است مگر اینکه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در بخش صنعت فولاد بیش از پیش گسترش پیدا کند و این در حالیست که در شرایط کنونی سرمایه‌های روسیه به جای بخش‌های غیرنفتی دقیقا وارد بخش نفت وارد شده است.
