گروه سیاسی: در نتیجه دور جدید حملات بلافاصله اخبار مبنی بر امکان آواره شدن 120 هزار نفر از ارامنه ساکن قره‌باغ مطرح شد. بر اساس گزارش‌ها، اولین گروه از ساکنان ارامنه منطقه قره‌باغ کوهستانی پس از تحمل ۱۰ ماه محاصره دیروز –دوشنبه- وارد خاک ارمنستان شدند. دولت ارمنستان اعلام کرد: حدود ۵۰۰۰ نفر از ساکنان منطقه قره باغ تا صبح دیروز (دوشنبه) وارد ارمنستان شدند. در نتیجه اوضاع حاکم شده حالا به نظر می‌رسد نگرانی‌ها از وقوع یک دور جدید از درگیری‌ها افزایش پیدا کرده است. در همین ارتباط، اخیرا امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه باکو را به «تهدید کردن» مرزهای ارمنستان متهم کرده و گفته است، «فرانسه در حال حاضر در مورد تمامیت ارضی ارمنستان بسیار هوشیار است، زیرا این همان چیزی بوده که در خطر است.» آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا نیز اخیرا با ابراز نگرانی از اوضاع قفقاز نسبت به حفظ تمامیت ارضی ارمنستان به باکو هشدار داده است. با تمام این اوصاف، در چند روز گذشته زمزمه‌های حمله باکو با جنوب ارمنستان (به طور خاص استان سیونیک) افزایش پیدا کرده است. حتی برخی رسانه‌های ترکیه نیز از آمادگی جمهوری آذربایجان برای جنگ در این منطقه خبر داده‌اند. در چنین شرایطی، «تجارت» به منظور بررسی هر چه بیشتر چرایی و ابعاد گسترش بحران و راهبرد مناسب برای جمهوری اسلامی ایران با حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل قفقاز و استاد دانشگاه گفت‌وگو داشته است.
در واقعیات حاکمیت باکو بر منطقه قره‌باغ نمی‌توان تردیدی وارد کرد اما...
حسن بهشتی‌پور، در ارتباط با جدی شدن مجدد درگیری‌ها میان جمهوری آذربایجان اظهار داشت: «چه موافق باشیم و چه مخالف، بر اساس نقشه‌های اتحاد جماهیر شوروی سابق، قره‌باغ جزیی از جمهوری آذربایجان است. طبق سند «آلماتی» که در سال 1991 دوازده جمهوری از شوروی جدا شدند، درج شده که مرزها این اتحادیه به رسمیت شناخته شود. به همین دلیل است که کشورهای جهان نیز کشورهای تازه تاسیس از درون اتحاد جماهیر شوروی را به رسمیت شناختند و عضو سازمان ملل شدند. بنابراین، هر کشور بعد از سال‌ها منکر مرزهای تعیین شده باشد، مورد قبول نخواهد بود. بر اساس توافقات قره‌باغ جزیی از جمهوری آذربایجان است و صرف ادعای تاریخی به هیچ عنوان برای ارمنستان راه‌گشا نخواهد بود. اصل بر آن است که مرزهای بین‌الملل لازم الاجرا شود.» وی افزود: «اقداماتی که در سال 2020 جمهوری آذربایجان برای آزادسازی مناطق اشغالی خود انجام داد، در چارچوب قواعد بین‌المللی قابل استناد است. با این وجود این واقعیت را باید مورد توجه قرار داد که بیش از 90 درصد ساکنان منطقه قره‌باغ، ارامنه هستند. جمهوری آذربایجان برای مواجهه با این جمعیت می‌بایست تدابیری ویژه را اتخاذ کند تا بتواند آن‌ها را زیر لوای حکمیت سرزمینی خود قرار دهد. حال این موضوع چه همانند دوران شوروی به صورت اعطا خودمختاری حل شو یا به صورت کنفدرالی یا هر مدل دیگری، مساله مهم این است که مدیریت این موضوع ضرورت دارد. اینکه الهام علی‌اف، به شیوه استالینستی، بخواهد جمعیت ارامنه را اخراج و کوچ دهد و جمعیت آذری را جایگزین کند، به هیچ عنوان به نتیجه نخواهد رسید. تجارب تاریخی بارها این موضوع را اسثبات کرده است.»
علی اف در فکر تصرف استان سیونیک است اما او نمی‌تواند موفق شود
این کارشناس مسائل قفقاز، در پاسخ به این پرسش که آیا تحرکات فعلی باکو با هدف حمله به استان سیونیک در ینده طرح‌ریزی شده، گفت: «در مقطع کنونی، مساله اصلی ایجاد کریدور زنگزور – لاچین نیست؛ بلکه آن‌چه اهمیت دارد ادعای علی‌اف است که به طور صریح تصرف جنوب ارمنستان را یک حق تاریخی قلمداد می‌کند. ایت رویکرد علی‌ف، یک اشتباه تاریخی است. اشتباهی که 30 سال قبل ارامنه مرتکب آن شدند. آن‌ها فارغ از قره‌باغ 7 منطقه دیگر را اشغال کردند اما نتیجه را در نهایت برای آن‌ها دیدیم. در مقطع کنونی نیز الهام علی‌اف، به گمانه قدرتمند بودن سودای اشغال‌گری دارد. بر این باور هستم که او اغفال شده و به شدت تحت تاثیر اسرائیلی‌ها این رویکرد را اتخاذ کرده است. تفکری که بخواهد زنگزور را به لاچین و شوشا برای دسترسی به نخجوان متصل کند، به هیچ عنوان پایه منطقی ندارد. جمهوری اسلامی ایران نیز با صراحت تمام نسبت به این موضوع به باکو هشدار داده است. در واقع، موضوع ایجاد راه ارتباطی زنگزور – لاچین، گفت‌وگو می‌تواند گره‌گشا باشد اما داستان حمله به جنوب ارمنستان و اشغال استان سیونیک داستان دیگری دارد.» وی افزود: «علی اف با صراحت از زنگزور جنوبی سخن می‌گوید. گویا منظور او دو تفسیر دارد. زنگزور جنوبی در یک روایت فقظ شامل جنوب ارمنستان و استان سیونیک می‌شود و در روایت دیگر، کل کشور ارمنستان را شامل می‌شود که البته روایت دوم بیشتر شبیه یک طنز است. علی اف باید بداند که طرح او برای اشغال استان سیونیک از پیش محکوم به شکست است. به صرف ادعای تاریخی نمی‌توان دست به اشغال‌گری و حمله زد. در صورت حمله نیز به طور حتم باکو با تبعات زیادی مواجه می‌شود. به طور حتم ایران اجازه از بی رفتن مرزهای تاریخی خود با ارمنستان را صادر نخواهد کرد.»
در صورت تلاش علی‌اف برا تصرف استان سیونیک گزینه جنگ تمام‌عیار باید در دستور کار ایران قرار بگیرد
بهشتی‌پور در ارتباط با نقش ترکیه در پشت‌پرده ماجرای زیاده‌خواهی علی‌اف تصریح کرد: «ترکیه از سال‌های دور در پی گسترش سرزمینی در قالب روایت پان‌ترکیستی است. آنکارا بارها از نقشه اتصال ترکیه به شرقی‌ترین نقطه ترک نشین یعنی سین کیانگ چین را ترسیم کرده است که از آن به عنوان دالان تورانی نیز یاد می‌شود. این نیت واقعی ترکیه برای افزایش حوزه نفوذ خود است اما در اینجا تنها ارمنستان و ایران مطرح نیستند. رسانه‌های ترکی چنین بازنمایی می‌کنند که جبهه مقابل آن‌ها در صورت حمله ارتش باکو به استان سیونیک، ایران و ارمنستان خواهد بود ولی باید توجه داشت که روسیه، آمریکا و بیشتر از همه فرانسه مخالفان جدی از دست رفتن تمامیت ارضی ارمنستان هستند. تردید وجود ندارد، جدید‌ترین حامی ایروان، ایران است. ایران همواره در پی حفظ صلح رد منطقه بوده اما اگر روزی باکو با استان سیونیک حمله کند، بدون تردید تهران باید مداخله مستقیم و فراگیر داشته باشد.» وی افزود: «مرز ایران با استان سیونیک، در ابعاد ژئوپلیتیک، ژئواکونومیک و ژئواستراتژیک از اهمیتی فوق‌العاده برخوردار است. هر چند برای ایران دیپلماسی گزینه نخست است اما در صورت حمله باکو به استان سیونیک -حتی با حمایت ترکیه و اسرائیل- ورود مستقیم و فراگیر ایران به درگیری را موجب خواهد شد. علی اف بهتر است از خواب‌های خوش و رویای جنگ‌طلبی در استان سیونیک دست بکشد. اگر دیپلماسی موثر نباشد باید گزینه جنگ تمام عیار در مقابل علی‌اف در دستور کار قرار بگیرد. یکبار برای همیشه باید آن‌ها متوجه شوند که اینجا زمین سفتی است که در مقابل نیات شوم تجزیه طلبی و زیاده‌خواهی تسلیم نخواهد شد.»
