گروه صنعت و تجارت: روابط تجاری ایران و اتحادیه اروپا در دهه اخیر با فراز و نشیب زیادی مواجه بوده است. شرایط تحریمی در بیش از یک دهه گذشته تاثیر عمده خود را بر تجارت خارجی کشور گذاشته است. اگرچه روند تجارت متوقف نشده اما هزینه های مازادی را به صادرکنندگان و واردکنندگان تحمیل کرده است. به گزارش «تجارت»، در این میان روابط تجاری طی یک دهه گذشته با اتحادیه اروپا بیشتر در سایه تحریم ها قرار گرفته است. بر اساس داده های موجود اتحادیه اروپا جزو قوی‌ترین اتحادیه‌های اقتصادی در جهان است که تاکنون عملکرد نسبتا موفقی داشته است. از آنجا که ایران حتی در شرایط تحریم می‌تواند جزو شرکای غیرمستقیم اتحادیه اروپا باشد، بررسی سیاست‌های تجاری از گذشته تا به امروز این اتحادیه می‌تواند برای تدوین دیپلماسی اقتصادی مناسب نکات درخور توجهی داشته باشد. تجارت منشأ اصلی قدرت اتحادیه اروپاست و به طور میانگین حدود 60درصد تجارت کشورهای اتحادیه اروپا به صورت درونی با کشورهای عضو و 40درصد با کشورهای غیر‌عضو است. به طور کلی اتحادیه اروپا با سیاست جدید «بازنگری سیاست تجاری- سیاست تجاری باز، پایدار و جسورانه»، خود را برای دگرگونی‌های اقتصادی و بی‌ثباتی ژئوپلیتیک در چشم‌انداز 2030 آماده می‌کند. این دگرگونی اقتصادی، ناشی از افزایش سهم آسیا در اقتصاد جهانی، تشدید چالش‌های اتحادیه اروپا و چین درباره تغییرات اقلیمی و تحولات تکنولوژیک در عرصه ارتباطات جهانی است.
آمارهای 11 ساله چه می گوید؟
اما به طورکلی گاهی به آمارهای یازده‌ساله تجارت خارجی ایران نشان می‌دهد با در نظر گرفتن افت‌وخیزهایی که در طول این بازه زمانی گریبانگیر تجار شده است، حجم تجارت از سال ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۱ تنها ۱۹درصد رشد کرده است. شوک‌های ناشی از تحریم‌ها، سردرگمی دولت‌ها در سیاستگذاری تجاری و بلاتکلیفی ارز، سه مزاحم تجارت و علل افت و خیزهای تجاری بوده است. رد پای تحریم‌ها در تجارت به روایت آمار نشان می‌دهد طی ۱۱سال مورد بررسی، بیشترین رشد حجم تجارت مربوط به بازه‌های زمانی پسا برجام بوده و بیشترین تنوع در مقاصد صادراتی نیز در همین دوره قابل مشاهده است. اما به یک‌باره بعد از خروج آمریکا از برجام، افت ۱۳درصدی را در تجارت سال۹۷ شاهد بودیم که تا دو سال بعد از آن نیز ادامه یافت. همچنین بعد از چین، روسیه، ترکیه، عربستان سعودی و امارات کشورهایی هستند که چون هم برای ایران مهم هستند و هم جزو شرکای اروپا شناسایی شدند اهمیت بیشتری دارند. عمده واردات اروپا نفت و مشتقات و وسایل کامپیوتری، الکترونیکی- نوری، ماشین‌آلات و تجهیزات است و عمده صادراتش ماشین‌آلات و وسایل مکانیکی، وسایل نقلیه و تجهیزات برقی هستند که کشور چین نیاز به کالاهای صنعتی خصوصا وسایل برقی و ماشین‌آلات مکانیکی را تامین می‌کند. از تجارت خارجی همواره به‌عنوان راهی یاد می‌شود که از طریق آن کالا و خدمات با هزینه‌های کمتری، بر اساس آنچه که پیامد مزیت‌های نسبی و مطلق تلقی می‌شود، به‌دست مصرف‌کننده در سراسر جهان می‌رسد؛ بدیهی است که هر اندازه دوری از تجارت، رفاه مصرف‌کنندگان را کاهش و هزینه‌های آنها را افزایش داده و در عوض حتی می‌تواند منجر به اتلاف منابع داخلی با هزینه‌فرصت‌های گزاف در پی داخلی‌‌‌‌‌‌سازی محصولات به‌منظور مرتفع ساختن نیازهای مصرفی درون کشور شود.
تعامل حداقلی با اتحادیه اروپا
اما هرچند در شرایط فعلی تعامل مستقیم با اتحادیه اروپا بسیار دشوار و حداقلی است، اما با توجه به گذر کریدور شرق به غرب از ایران می‌توان نقش مشخصی در این کریدور مهم ایفا کرد؛ به این صورت که کنشگران صنعتی ایران می‌توانند با مشارکت در ابتکار کمربند و راه چین، در زنجیره‌های ارزش کالاهای صنعتی خصوصا ماشین‌آلات و تجهیزات مکانیکی و مواد شیمیایی صادرشده از چین به اروپا ایفای نقش کنند و بخشی از ارزش افزوده ایجاد‌شده در این زنجیره را از آن خود کنند. البته گرچه صادرات ایران به اتحادیه اروپا فقط به نفت منحصر نمی‌شود؛ اما صادرات غیرنفتی ایران به اتحادیه اروپا طی سال های اخیر تنها حدود ۳ درصد از کل صادرات ایران بوده است. بخش عمده صادرات غیرنفتی شامل پسته، پلی‌اتیلن، آهن و فولاد، پلی‌استیرن، ورقه فولادی و زعفران است که به طور کلی قابل دسته‌بندی در دو دسته کالاهای کشاورزی و محصولات کم‌فرآوری شده هستند.
تجارت ۳۷۰۰ میلیون یورویی ایران و اروپا
اما یورو استات از مبادلات تجاری بیش از ۳۷۰۰میلیون یورویی ایران و اتحادیه اروپا در ۱۰ماهه ۲۰۲۳ خبر داد. مرکز آمار کمیسیون اروپا (یورو استات) کل مبادلات تجاری ایران و 27 عضو اتحادیه اروپا در 10 ماهه 2023 را 3 میلیارد و 761 میلیون یورو اعلام کرد. مبادلات تجاری ایران و اتحادیه اروپا در ماه‌های ژانویه تا اکتبر 2023 با کاهش 13درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده است.
