نقدینگی و خلق پول دلیل تورم

محمدهادی سبحانیان
مشاور مرکز پژوهش‌های مجلس

اقتصاد کشور با مشکلات بسیاری رو به رو است که دلایل بسیاری برای ایجاد این وضعیت می توان برشمرد. دلیل اصلی ایجاد تورم، نقدینگی است. اما چرا نقدینگی در کشورمان افزایش پیدا کرده است؟ دلیل اصلی این موضوع، به کسری بودجه دولت برمی گردد، این کسری بودجه در طی سالهای متمادی و بخصوص در سال های اخیر با آن مواجه بوده است. دلیل دیگر این موضوع هم خلق پول صورت گرفته توسط بانک هاست که بخاطر تسهیلات دهی نامناسبی بوده است که بخاطر نابسامانی در نظام بانکی با آن مواجه بوده ایم. اما انتظار می رفت که این مسائل و مشکلات یعنی هم کسری بودجه با اصلاحات ساختاری در بودجه و هم مسائل نظام بانکی با اصلاحات قوانین پولی و بانکی توسط دولت انجام می گیرد، حل و فصل شود. اما متاسفانه از فرصت تاریخی که بالاجبار برای کشور و دولت بوجود آمد، دولت استفاده نکرد و عملا هیچ اصلاح ساختاری را در چند سال اخیر شاهد آن نبودیم و عملا هیچ گامی در راستای اصلاحات ساختاری بودجه و کاهش کسری بودجه برداشته نشد. همین قضیه موجب شد تا با افزایش بدهی دولت به بانک مرکزی که غالبا در قالب تنخواه گردان خزانه اتفاق افتاد یا به وسیله عملیات ارزی دولت یعنی بواسطه برداشت از منابع صندوق توسعه ملی، پایه پولی و نقدینگی افزایش پیدا کرد بخاطر اینکه با توجه به عدم نقدشوندگی ارزهای صندوق توسعه، عملا امکان وصول یا فروش این ارزها وجود نداشت و خرید این ارزها موجب افزایش خالص ذخایر خارجی بانک مرکزی و نهایتا منجر به افزایش پایه پولی و تورم در کشور شد. به علاوه، تخصیص ارز 4200 تومانی هم به تورم دامن زد توضیح اینکه چون منابع ارزی حاصل از فروش نفت کفایت لازم را نداشت عملا تامین بخشی از ارز 4200 تومانی از ذخایر بانک مرکزی اتفاق افتاد در صورتی که بانک مرکزی مکلف به تخصیص ذخایر نقدی خود با قیمت 4200 نمی شد و می توانست با قیمت نیما این ارزها را بفروشد، می توانست مقدار بیشتری پایه پولی که بواسطه خرید ارزهای صندوق توسعه ملی افزایش پیدا کرده بود را کاهش دهد. عملا با تکلیفی که به بانک مرکزی برای تخصیص ارز 4200 تومانی شد، این امکان از بانک مرکزی گرفته شد. بنابراین با توجه به مسائل مشکلات نظام بودجه ریزی و میزان کسری بودجه دولت و اقدامات دولت برای تامین این کسری و همچنین مشکلات نظام بانکی و ناترازی سیستم بانکی و اضافه برداشتی که بخاطر همین موضوع بانک ها از بانک مرکزی داشتند، عملا نقدینگی رشد بسیار بالایی داشت که منجر به ایجاد تورم در اقتصاد کشور شد. از طرف دیگر، بخاطر گره زدن حیات و ممات کشور به موضوع تحریم ها و شرطی شدن اقتصاد، ما نتوانستیم بستر و فضای مناسبی اقتصادی برای فعالان اقتصادی ایجاد نکنیم و هر لحظه فعالان اقتصادی کشورمان به این بهانه که احتمالا گره گشایی خواهد شد و احتمالا تحریم ها برداشته خواهد شد، سرمایه گذاری خود را به تعویق انداخت.