محمد انیسی طهرانی
کارشناس سیاست بین‌الملل
اجلاس آب و هوایی سازمان ملل متحد «کاپ 26» (Cop 26) با حضور بیش از 100 تن از سران و مقام های ارشد کشورهای جهان در شهر گلاسکو، اسکاتلند از کشورهای جزء بریتانیای کبیر در حال برگزاری است. صد سال پیش بسیاری از کشورهای ثروتمند و صنعتی با جوامع فقیر امروزی تفاوت چندانی نداشتند بسیاری از موارد مانند امید کم به زندگی، بالا بودن مرگ و میر نوزادان، همه گیری انواع بیماری های منتقله از طریق آب آلوده و ...، پدیده هایی روزمره ای بودند. مردم مشغول ساعت کار طولانی و برای ادامه زندگی مبارزه می کردند، به قول «توماس هابز» (فیلسوف سیاسی برجسته انگلیسی قرون شانزده و هفده) زندگی «بد، بی رحمانه و کوتاه بود». سپس انقلاب صنعتی رخ داد و بریتانیا و به دنبال آن دیگر کشورهای مناطق معتدل جهان، اکسیر رشد اقتصادی را کشف و پس از تقریبا یکنواخت شدن زندگی برای بیش از هزار سال، درآمد سرانه با سرعت بیشتری شروع به افزایش کرد. رشد اقتصادی به نوبه خود منجر به کاهش ساعت کار، افزایش طول عمر و کاهش افراد گرفتار در چنبره «فقر مطلق» شده است. پول بیشتری برای آموزش، بهداشت و درمان هزینه شد که همه اینها بسیار مورد نیاز است. اما این دستاورها، هزینه هایی را به همراه داشته است. دو قرن استفاده از سوخت های فسیلی برای تقویت فعالیت های اقتصادی بدون توجه به پیامدهای آن منجر به گرمایش جهانی شده است که اکنون به سطوح بالقوه فاجعه باری رسیده است.
لازم است که به اختصار توضیحاتی قابل فهم تر از پدیده هایی مانند فرآیند «گرمایش زمین» و «گازهای گلخانه‌ای» ارائه شود. تشعشع ورودی نور خورشید (که طول موج کوتاه نور مرئی دارد) به سطح کره زمین باعث ایجاد گرما و زیست مناسب برای انسان و سایر جانداران می شود و بازگشت تشعشع خروجی از کره زمین (با طول موج بلند)، اثر گلخانه ای گفته می شود؛ زیرا ساز و کار آن دقیقا مانند گلخانه است. کره زمین را بعنوان گلخانه ای تصور کنید، امواج فرابنفش نور خورشید به راحتی از شیشه عبور کرده و گیاهان موجود، آن را جذب و سبب رشد آنها می‌شود. اما امواج بازتابی که می خواهند از گلخانه خارج شوند به نام «فروسرخ» که ضعیف تر می باشند قادر به عبور از شیشه ها نیستند و همان جا حبس می شوند. در نتیجه، دمای هوای داخل گلخانه افزایش می یابد. آن دسته از گازهایی که می توانند به ممانعت از خروج امواج فروسرخ از جو کره زمین و در نتیجه به گرمایش آن کمک کنند، گازهای گلخانه ای نامیده می شوند. «دی اکسید کربن» (Co2) یکی از مهمترین گازهای تولید شده از سوخت های فسیلی مانند نفت، زغال سنگ و ... است که توانایی بالایی در جذب امواج فروسرخ دارد و اجازه نمی دهد این امواج به راحتی از جو زمین خارج شوند. در نتیجه این امواج حبس شده باعث افزایش دمای کره زمین می شود.
اما خبر خوب از روزهای اولیه کنفرانس کاپ 26 در گلاسکو این است که همه شرکت کنندگان اذعان دارند که مشکلی وجود دارد. «جو بایدن»، «امانوئل مکرون» روسای جمهور آمریکا و فرانسه – خانم «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان و حتی «شی جین پینگ» رئیس جمهور چین اگرچه در اجلاس حضور نیافت، اما همه از تهدید آگاه هستند. البته مدت زمان نسبتا طولانی گذشت، اما اکنون ذهن ها به گونه ای متمرکز شده اند که ده سال پیش زمینه آن فراهم نبود. انکار کنندگان تغییرات اقلیمی که برای مدت طولانی علیه هشدارهای دانشمندان مبارزه می کردند، اکنون منزوی و نادیده گرفته می شوند. چالش های ناشی از محدود کردن افزایش دمای جهان به 1.5 درجه سانتیگراد حداقل تا یک صد سال پیش رو نیاز به انتخاب شکل متفاوتی از اقتصاد دارد. به تعبیری دیگر، جهان ثروتمند از کشورهای فقیر انتظار دارد که اهداف سختگیرانه تری برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای تعیین کنند. اما نمایندگان رسمی ملت های کم برخوردار از لحاظ ثروت معتقد اند در صورتی این مهم به انجام خواهد رسید که برنامه‌ریزی ها همراه با کاهش فقر و کم شدن شکاف امور رفاهی با جوامع ثروتمند باشد. مقامات کشورهای فقیر خاطر نشان می کنند که بحران و آشفتگی تغییرات اقلیمی و گرم شدن کره زمین نتیجه عملکرد کشورهای ثروتمند است. تحقیقات اندیشکده «گروه رادیوم» (Rhodium Group)، موسسه ای تحقیقاتی که داده های اقتصادی و سیاسی را برای تجزیه و تحلیل روندهای جهانی ارائه می کند در گزارشی نشان می دهد چین در سال 2019 با انتشار 27 درصد از گازهای گلخانه ای مقام اول، ایالات متحده با 11 درصد دومین تولید کننده و هند با 6.6 درصد رده سوم را به خود اختصاص داده اند. برای دستیابی به هدف محدود کردن افزایش دما به 1.5 درجه سانتیگراد، باید هر سال مقادیر زیادی گاز دی اکسید کربن از هم اکنون تا سال 2050 حذف شود و این اقدام هزینه آفرین است. بانک سرمایه گذاری آمریکا «مورگان استنلی» برآورد حدود 50 تریلیون دلاری (50 هزار میلیاردی) در پنج حوزه کلیدی فناوری از جمله 20 تریلیون برای انرژی هیدروژن (ترکیب فنی انرژی های تجدید پذیر)، 14 تریلیون برای انرژی های خورشیدی، بادی و برق آبی و 11 تریلیون برای تولید و توسعه وسایل نقلیه الکتریکی، تعیین کرده است. علیرغم وعده های فراوان گذشته، کمک های مالی کند بوده است. کشورهای در حال توسعه حق دارند نسبت به 130 تریلیون دلار قدرت مالی برای مقابله با بحران تغییرات اقلیمی که گفته می شود توسط بزرگترین شرکت های تجاری جهان اجرا می شود، بدبین باشند. در اجلاس آب و هوای سازمان ملل 12 سال پیش در «کپنهاگ» پایتخت کشور دانمارک، زمانی که «باراک اوباما» رئیس جمهور آمریکا بود، کشورهای ثروتمند تعهد دادند تا سال 2020 سالانه 100 میلیارد دلار به کشورهای در حال توسعه کمک کنند تا با تغییرات آب و هوایی سازگار شوند. اما این هدف گذاری نادیده گرفته شد و در کاپ 26، کشورهای ثروتمند اعلام کردند که حداکثر در سال 2023 به این هدف خواهند رسید. سازمان تجارت و توسعه سازمان ملل متحد «آنکتاد» (Unctad) که به مسائل تجارت، سرمایه گذاری و توسعه می پردازد، هفته گذشته اشاره کرد، هزینه‌های سازگاری برای کشورهای در حال توسعه در دهه گذشته دو برابر شده است و با افزایش دما در سال 2030 به 300 میلیارد دلار و در 2050 به 500 میلیارد دلار خواهد رسید.
چهارشنبه 10 نوامبر (19 آبان)، آژانس آب و هوایی سازمان ملل پیش نویس توافق نهایی کاپ 26 گلاسکو را برای بحث و تبادل نظر در روزهای پایانی اجلاس منتشر کرد. احتمالا مبنایی برای نتیجه اصلی در کنفرانس خواهد بود که هدف آن شفاف سازی و تکیه بر توافق نامه پاریس است. از مهمترین محورهای پیش نویس، پیشنهاد شد که کشورها با تسریع حذف زغال سنگ و قطع پرداخت یارانه ها برای مصرف سوخت های فسیلی موافقت کنند. همچنین از همه کشورهای توسعه یافته خواسته تعهدات مالی آب و هوایی را برای کمک به کشورهایی که شدیدترین آسیب ها را در سراسر جهان متحمل می شوند، دو برابر کنند.
ارائه پیشنهادهایی برای آنچه که لازم است انجام شود، دشوار نیست. کشورهای غربی می توانند بدون تاخیر به تعهدات مالی خود عمل کنند و همچنین از ظرفیت ارائه تسهیلات مالی به تعداد فزاینده کشورهایی که در مضیقه هستند، برخوردارند. قدرت های بزرگ اقتصادی به طور مکرر اظهار می کنند که منابع پولی پس از همه‌گیری «کووید 19» کم است، اما این همان مقدار مبلغی است که برای جدی گرفتن وعده های کشورهای ثروتمند و تحقق بخشی از اهداف اجلاس کاپ 26 مورد نیاز است.
