مرتضی عزتی
اقتصاددان
تحریم‌های بین‌المللی علت اصلی گره‌های کوری که در اقتصاد ایران مشاهده می‌شود، نیستند. در واقع «سیاست‌گذاری‌های غلط در بخش اقتصاد» اصلی‌ترین دلیل محدودیت‌های اقتصاد در ایران هستند. سیاست‌گذاری‌های غلط مانع سرمایه‌گذاری و مانع ورود سرمایه‌های خارجی برای تولید می‌شوند. در نتیجه تولیدکنندگان به تولیدکننده‌هایی خُرد و ناکارا تبدیل شده‌اند که این حالت از تجمیع و انباشت کالا‌های تولید در واحد‌های تولیدی جلوگیری می‌کند. این‌ها اصلی‌ترین مشکلات اقتصاد هستند و در حقیقت سیاستگذاران کاری کرده‌اند که توسعه را به رویایی محال تبدیل کرده‌اند. البته تحریم‌های هسته‌ای هم ناکارایی‌های ناشی از سیاستگذاری غلط را تشدید می‌کنند و در نهایت موجب می‌شود مشکلات اقتصادی شدت بیشتری گرفته و ناکارایی توسعه پیدا کند. شرایط نشان می‌دهد اقتصاد در ایران قربانی برداشت‌های غلط ایدئولوژیک شده است. سیاستگذاران و تصمیم‌گیرانِ رده بالا نگاه‌هایی غلط دارند و همچنین از درک و فهم اقتصادی محروم هستند. همچنین در کنار این، فهم و برداشتی غلط از ایدئولوژی اسلامی دارند و دنبال رشد اقتصادی نمی‌روند و به جای حمایت از تولید، می‌خواهند مصرف را تنظیم کنند. «احیای مشروط برجام» می‌تواند مقدار قابل‌توجهی از ارتباطات خارجی را توسعه بدهد؛ یعنی ایران نفت و گاز بیشتری صادر کند و درآمد بسیار بیشتری به خزانه تزریق شود. همچنین بخشی از صادرات و واردات کالا‌های اولیه برای تولیدکنندگان و همچنین مصرف‌کننده‌ها تسهیل خواهد شد که این می‌تواند در کاهش قیمت‌های تولید و بهبود اقلام وارداتی موثر باشد. همچنین پایین آمدن نرخ ارز هم کاهش قیمت‌های مصرفی را موجب می‌شود و تورم پایین خواهد آمد و در نتیجه، معیشت مردم هم بهتر خواهد شد. البته به‌هیچ وجه به این معنی نیست که همه مشکلات رفع خواهد شد بلکه فقط بخشی از افزایش قیمت‌ها و هزینه‌ها در مبادلات خارجی کاهش خواهند یافت.FATF توسط همان‌هایی هدایت می‌شود که تحریم ایران را در دستور کار خود قرار می‌دهند. اگر آن قدرت‌ها تصمیم به ترمیم مسیر مبادلاتی ایران بگیرند، این مشکل هم حل خواهد شد. اما اگر بخواهند از آن به‌عنوان ابزار جایگزین برای محدود کردن ایران استفاده کنند، می‌توانند بسیاری از مبادلات را محدود کنند که در این حالت آثار برجام کمرنگ خواهد شد. البته هم‌اکنون بسیاری از کشور‌ها مبادلات اقتصادی با ایران را به‌گونه‌ای مدیریت می‌کنند که ربطی به FATF نداشته باشد. البته نپیوستن به این معاهده موجب خواهد شد بخشی از قول و قرار‌های اقتصادی با خارج انجام نشود یا با هزینه‌های بیشتری انجام شود. اما تاکید این است که عدم پذیرش آن نمی‌تواند تمام آثار برجام را خنثی می‌کند. ایران پتانسیل نیروی انسانی ارزانِ بالایی دارد. همچنین فرصت ارتباط با برخی از کشور‌هایی مثل چین و روسیه که در اقتصاد جهانی حرف‌های زیای برای گفتن دارند هم داریم. همچنین برخی از کشور‌های همسایه هم برای کسب منافع ناچار هستند با ایران روابط تجاری داشته باشند اما مهمترین مشکل اقتصاد ایران، فقدان بنگاه‌های اقتصادی بزرگ با سرمایه‌های انبوهِ کارا است. در واقع بنگاه‌های اقتصادی ایران به‌دلیل کوچکی ناکارا هستند و به‌همین دلیل بهره‌وری پایینی دارند. اگر بنگاه‌های بزرگ خارجی این موقعیت را داشته باشند، در ایران سرمایه‌گذاری کنند، بسیاری از گره‌های اقتصادی باز خواهند شد. به‌عنوان نمونه اگر ایران بتواند از ظرفیت قرارداد ۲۵ ساله با کشور چین استفاده کند، به‌طور متوسط سالانه ۲۵ میلیارد دلار سرمایه وارد خزانه کشور خواهد شد.
