«تراشه» ها زیربنای اقتصاد جهان فناوری

محمد انیسی طهرانی
کارشناس سیاست بین‌الملل

اگر به پشت کارت‌های هوشمند ملی یا سوخت نگاهی بیاندازیم، فلزی مربع شکل به رنگ طلایی، تحت نام «تراشه» (Chip) خودنمایی می‌کند. مجموعه ای فشرده از مدارهای الکترونیکی که در ابعاد بسیار کوچک ساخته شده و یکی از ساده کارکردهای آن ذخیره اطلاعات بطور مثال هویت، قد، وزن، گروه خونی، سابقه اطلاعات پزشکی فرد ... و استفاده بهنگام از آن می باشد. چندی پیش، جو بایدن رئیس جمهور ایالات متحده، لایحه 280 میلیارد دلاری تصویب شده توسط کنگره (مجلس نمایندگان و سنا) را با عنوان «لایحه چیپس»
[Bill of Chip] که هدف آن تحقیق، طراحی و تقویت تولید تراشه ها (نیمه هادی ها) در داخل خاک آمریکا و مقابله با نفوذ فزاینده چین ارزیابی می شود را امضاء کرد. بایدن در مقابل مدیران شرکت های بزرگ تجاری و قانون‌گذاران در باغ رُز کاخ سفید، در این رابطه گفت: این لایحه دلیلی بر این است که دو حزب (دموکرات – جمهوریخواه) می توانند قانونی در بخش فناوری تصویب کنند که تولید تراشه را مجددا به ایالات متحده بازگرداند و در نهایت هزاران شغل جدید ایجاد کند. همراهی هر دو حزب، اجماع کمیاب در «واشنگتن» عمیقا دو پاره شده را نشان می دهد، احساس ضرورت در میان جمهوریخواهان و دموکرات‌ها برای اتخاذ یک سیاست صنعتی واحد که ایالات متحده را در رقابت با چین در جایگاهی برتر می‌نشاند. شیوع ویروس کووید 19 و اختلال در زنجیره تامین جهانی کالا، نشان داد که ایالات متحده تا چه حد به کشورهای خارجی در مصرف تراشه‌های مورد استفاده در فناوری‌های متنوع، وابسته است. اما سوالی که ذهن را وسوسه و به دنبال پاسخ می‌کشاند، اینکه؛ تراشه چه نوع کالایی است که از چنین اهمیت راهبردی برخوردار است. با نگاهی گذرا به وسایل معمولی اطراف زندگی مانند گوشی‌های هوشمند، یخچال و فریزر، ماشین لباسشویی، اجاق گاز، کامپیوتر، خودرو و ...، شاید کمتر کالایی را بتوان مشاهده کرد که تراشه در آن کاربرد نداشته باشد. اکنون هزاران خودرو سواری و کامیون به ویژه در ایالات متحده به دلیل کمبود تراشه از حرکت بازمانده اند و این توقف در حمل و نقل کالا و ارائه خدمات اختلال ایجاد کرده است.
طیفی وسیعی از اجزای وسایل نقلیه از موتور و سیستم برق تا خودروهای الکتریکی و شارژ، وابسته به این کالا می باشند. به طوریکه «جیم فارلی»، مدیرعامل خودرو سازی فورد، در بیانیه‌ای در دفاع از تولید داخلی تراشه‌ها گفت: «تامین داخلی قابل اعتماد تراشه‌های مورد نیاز در صنایع خودروسازی و دفاعی، خطوط تولید آمریکا را همچنان پر صدا نگه می‌دارد». همچنین در صنایع نظامی تدافعی و تهاجمی از ساده‌ترین تجهیزات تا پیشرفته ترین هواپیماهای بدون سرنشین و جنگنده‌ها، از کاربرد تراشه ها بی نیاز نیستند. به مانند نمونه های پیشین، وزارت امورخارجه و نهادهای بازرگانی چین بلافاصله پس از امضای این قانون واکنش‌های شدیدی نشان دادند که این قانون به طور جدی فعالیت‌های عادی تجارت و سرمایه گذاری شرکت های جهانی را مختل می کند. الگوی توزیع نیروی کار در صنعت نیمه هادی‌ها (تراشه) که به طور طبیعی طی سالیان متمادی با توجه به ویژگی‌ها و منابع بازار شکل گرفته، نادیده گرفته شده به این معنی که آنچه آمریکا در آن از مزیت برخوردار است، تحقیق و طراحی تراشه های پیشرفته می باشد، در حالی که چین و برخی دیگر از کشورها به دلیل هزینه اندک دستمزد کارگر، در تولید انبوه دارای برتری هستند. اما تصویب قانون طراحی و تولید تراشه ها در داخل خاک ایالات متحده و واکنش خشمگینانه پکن نسبت به این موضوع، از جنبه ای دیگر شایسته ژرف نگری می باشد. در حالی که پکن به بهانه سفر خانم «نانسی پلوسی» رئیس مجلس نمایندگان ایالات متحده به تایوان، تحریم هایی را علیه این جزیره اعمال کرد. سوالی مطرح می‌شود که «چرا چین صنعت کلیدی تراشه تایوان را تحریم نمی‌کند؟» پاسخ اینکه، برای پکن ایجاد محدودیت واردات و هدف قرار دادن صنعت تراشه و ریز تراشه های تایوان، به معنی شلیک به پای خود خواهد بود. براساس گزارش Trend Force (یک نشان معتبر و قابل اعتماد در تحقیقات صنعت) این جزیره خودمختار [تایوان] 64 درصد از درآمد تولید تراشه‌ها را کسب می کند و شرکت TSMC به تنهایی بیش از نیمی از کل تولید بازار جهان را به خود اختصاص داده است. طبق گزارش گروه مشاور بوستون (شرکت مشاوره مدیریت جهانی مستقر در آمریکا)، تایوان 92 درصد از تولید پیشرفته ترین تراشه و ریز تراشه‌های جهان را برعهده دارد. «جیمز لی» پژوهشگر ساکن تایوان معتقد است که صنعت تراشه برای اقتصاد این جزیره حیاتی است، با توجه به اینکه تایوان خود را به عنوان یک رهبر فناوری پیشرفته معرفی می کند و انقلاب صنعتی چهارم بر ریز تراشه ها تکیه دارد، شرکت های تایوانی این محصول را طراحی و تولید می کنند. از سوی دیگر، طبق گزارش تحقیقات کنگره ایالات متحده در سال 2020، دومین اقتصاد بزرگ جهان (چین) 60 درصد از کل تقاضای جهانی برای تراشه ها را به خود اختصاص داده است. چین به تایوان وابسته است، زیرا در حالی که شرکت های چینی می توانند تراشه ها را طراحی کنند، اما ظرفیت محدودی برای تولید انبوه دارند. به همین دلیل صنعت تراشه برای امنیت تایوان حیاتی است شاید به نوعی نقش «بازدارندگی» را برای جزیره ایفا می کند. در مجموع، همزمان با رزمایش‌های نظامی چین علیه تایوان، آمریکا به دلیل وابستگی به ریزتراشه‌ها به شدت مضطرب است. نگرانی کاخ سفید زمانی که طرح حمله پکن به تایپه قوت می‌گیرد، بیش از پیش افزایش می‌یابد همان‌گونه که «مارتین راسر» افسر ارشد اطلاعاتی و تحلیلگر سابق سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا)، آن را «یک ضربه ویرانگر بر اقتصاد و قدرت ارتش ایالات متحده» ارزیابی می‌کند. دلیل محکمی که مقامات واشنگتن بر خود واجب کرده‌اند که طراحی و شمار قابل
توجه ای از این ریز تراشه‌ها را در داخل خاک آمریکا تولید کنند.